Twee jaar gevangenisstraf kregen muzikanten Nadia en Vova Kalach uit Belarus voor hun optreden. Tijdens een demonstratie tegen de vervalste presidentsverkiezingen van 2020 speelden ze op hun doedelzakken het protestlied Chotsjoe peremen (Ik wil verandering) van de Russische cult-zanger Viktor Tsoj. Na een optreden in België spraken de frontman en -vrouw van de band Irdorath met Xavier Kruth over de jaren die ze in gevangenschap doorbrachten, en over de aanhoudende repressie in Belarus.
Nadia en Vova Kalach treden op tijdens de protesten in Minsk na de presidentsverkiezingen van 2020. Foto: Instagram Irdorath.by
Door Xavier Kruth
Toen Aleksandr Loekasjenko na de vervalste presidentsverkiezingen in 2020 de overwinning claimde, kreeg hij te maken met de grootste protesten tegen zijn bewind ooit. Mensen gingen massaal de straat op om zich uit te spreken tegen de verkiezingsfraude.
Ook muzikanten Vova en Nadia van de fantasiefolkgroep Irdorath liepen mee in de demonstraties. Het stel, dat elkaar leerde kennen op de universiteit in Grodno, maakt dan al meer dan tien jaar samen muziek. Een video, waarin te zien is hoe het koppel het nummer ‘Peremen’ van Viktor Tsoj speelt tijdens een demonstratie in Minsk, ging viraal.
Het ongekende politiegeweld tegen de betogers leidde dat jaar tot nog meer protesten. Meer dan 30.000 mensen werden gearresteerd in slechts een paar maanden tijd. In eerste instantie ontliepen de muzikanten van Irdorath vervolging. Pas een jaar later, op 2 augustus 2021, werden de bandleden gearresteerd.
Gearresteerd op verjaardagsfeest
Die avond vieren jullie de verjaardag van Nadia. Kunnen jullie vertellen wat er gebeurde?
Vova: ‘Het was vrij vroeg in de avond, we waren nog niet echt begonnen met feesten. Er kwamen mensen aan met hun auto en we hadden net de eerste drankjes ingeschonken. We dronken nauwelijks alcohol, omdat de aanwezigen de dag erna moesten werken. Toen kwamen de agenten binnen, en ze waren heel brutaal. Ze waren gekleed in burgerkleding, maar zwaar bewapend. Dat was de laatste keer dat we ons huis zagen.’
Nadia: ‘Ze gedroegen zich als beesten. Ze hadden ons huis omsingeld en toen ze binnenkwamen, schoten ze in de lucht. Ik denk dat ze plezier hadden. Buiten zat de hond vastgebonden aan een boom. Ze lieten het dier zo achter. Ze wisten dat de hond niet zou kunnen drinken of eten als hij vastgebonden bleef. Pas de dag erna kwamen de buren, en gaven de hond water en eten.’
Vova: ‘Daarna realiseerden we ons dat ze onze telefoons hadden gehackt. Ze wisten alles over ons. Ze hadden al onze sms-berichten gelezen. Ze wisten dat alle deelnemers aan de protestmarsen die avond aanwezig zouden zijn, en daarom besloten ze ons daar te arresteren.’
De meeste aanwezigen kregen een administratieve gevangenisstraf van vijftien dagen wegens het belemmeren van de politie, maar vijf mensen bleven in de gevangenis, waaronder jullie zelf. Jullie werden beschuldigd van ‘grove verstoring van de openbare orde’. Wat waren exact de aantijgingen?
Vova: ‘Het was absurd. In de beschuldiging schreven ze dat we het verkeer hebben gehinderd, omdat we midden op straat liepen. Als we op de stoep hadden gelopen, was dat beter geweest. Maar er liepen die dag 250.000 mensen midden op straat!’
Nadia: ‘Ze beschuldigden ons er ook van dat we met onze muziek de deelnemers aan de mars hadden aangezet tot geweld tegen de politie. Ze schreven dat onze wapens de doedelzakken waren. Dit betekent, denk ik, dat wij de enige criminelen met doedelzakken ooit zijn. Ze schreven dat we met onze doedelzakken en onze muziek de geest van mensen wilden beïnvloeden, zodat ze bereid waren om de politie aan te vallen.’
Irdorath speelt het nummer 'Chotsjoe peremen' tijdens de protesten in Minsk na de presidentsverkiezingen van 2020. Foto: Belsat.eu
Twee jaar gevangenisstraf voor een aanval met doedelzakken
Jullie kregen twee jaar gevangenisstraf voor het aanvallen van de politie met doedelzakken. Na de veroordeling startte een internationale solidariteitsbeweging. Veel bands sloten zich aan bij het protest. Waren jullie je bewust van deze protestbeweging terwijl jullie in de gevangenis zaten?
Nadia: ‘Ja, we hebben wat informatie gekregen en het heeft ons erg blij gemaakt. Weet je, we hebben de zon niet gezien in de eerste zeven maanden van gevangenschap. Het is een plek waar je geen zon of frisse lucht krijgt. Je zit daar maar in het donker. Het is erg eenzaam. Om kleine berichtjes te krijgen dat er iets gebeurt ... Dat geeft je zoveel warmte. Je lacht op deze vreselijke plek. De één hielp op de ene manier, een ander weer op een andere manier. Zoveel mensen hebben één druppel goed voor ons gedaan. Wij zijn er erg dankbaar voor. Het gaf ons de kracht om te overleven, vooral in deze zeer moeilijke eerste zeven maanden.’
Vova: ‘Ze ondersteunden onze familieleden met geld of schreven brieven. Zelfs als ze alleen maar met andere mensen over ons praatten, hielp het enorm.’
Jullie hadden in de gevangenis ook geen contact met elkaar.
Vova: ‘Natuurlijk niet. We hadden geen contact. Maar we schreven brieven naar onze families. Mijn moeder kon brieven naar Nadia schrijven en haar vertellen hoe het met mij ging en hoe ik me voelde, en Nadia kon hetzelfde doen. Het was geen erg duidelijke manier van communiceren, vooral omdat er censoren waren, mensen die je brief lazen voordat ze hem aan je gaven. Ook werden er veel brieven geblokkeerd vanwege de censuur. Ze besloten dat we bepaalde informatie niet moesten krijgen. We kregen dus slechts kleine stukjes informatie binnen, door middel van de brieven van anderen.’
‘Daarna stuurden ze ons naar een werkkamp, een kolonie. Het is een echte gevangenis waar je moet werken. Daar konden we met elkaar communiceren door brieven te schrijven. Ze lieten ons communiceren, omdat het in de wet staat. Als man en vrouw hadden we het recht om te communiceren. We stuurden elkaar papieren brieven. Ze werden beoordeeld door twee censoren, één van mijn kant en één van haar kant. Hoe dan ook, we hebben een manier gevonden om dit te doen.’
Jullie werden in april 2023 vrijgelaten. Was dat de eerste keer in twee jaar dat jullie elkaar zagen?
Nadia: ‘We zagen elkaar toen we in dezelfde kooi zaten tijdens de rechtszittingen. Maar ze lieten ons niet toe om te dicht bij elkaar te zitten. Maar na de veroordeling was het de eerste keer in twee jaar dat we elkaar weer zagen.’
Besloten jullie meteen na jullie vrijlating om verder te gaan met Irdorath?
Vova: ‘We wisten dat als we dit zouden overleven, en als we ons op een veilige plek zouden bevinden, we kunst zouden blijven maken. We wisten niet wat voor soort kunst het zou zijn. Na de gevangenis is het moeilijk te zeggen wat je gaat doen. Maar hoe dan ook, het zou Irdorath zijn. Vanuit de gevangenis schreef Nadia teksten en componeerde ze melodieën voor een nieuw album. Zelf heb ik wat tijd besteed aan het maken van nieuwe ontwerpen.’
Nadia, jij componeerde het nummer ‘Zorami’ terwijl je in de gevangenis zat.
Nadia: ‘Ja, dit is een van de liedjes die ik daar tijdens deze arbeidsstraf heb gecomponeerd. We moesten politie-uniformen maken. Tijdens het werk componeerde ik liedjes voor ons nieuwe album, en ‘Zorami’ was daar een van.’
Ontsnapt
Nadia: ‘Nadat we werden vrijgelaten stonden we onder grote druk van de politie. Ze kwamen ’s nachts naar ons huis. Ze namen onze telefoons mee om hun spionageprogramma’s te installeren. Ze belden ons om te zeggen dat we naar hun kantoor moesten komen, enzovoort. Nogmaals, ze waren erg grof. We stonden onder zo’n druk dat het er niet om ging wat we artistiek zouden doen. We waren in de war na alles wat we hadden meegemaakt. Ze verboden ons het land te verlaten tot augustus 2025, wat illegaal was. Dat is iets wat ze soms doen met mensen met schulden, maar bij ons was er geen reden om dit te doen.’
‘We begrepen dat dit ons niet tot iets goeds zou leiden. Als ze naar jouw appartement kunnen komen wanneer ze maar willen, voel je je niet veilig. Dus besloten we dat we moesten ontsnappen. Begin juni 2023 zijn we de grens met de EU overgestoken met de hulp van een aantal hele goede mensen van de BYSOL Foundation. Ze hielpen ons en we ontsnapten.’
Nadia en Vova Kalach vieren hun vrijlating op het Feuertanz Festival 2023. Foto: Instagram Irdorath.by
Snelle comeback
Jullie zijn een symbool geworden van de repressie die in Belarus plaatsvindt. Hoe combineer je dit met de opgewekte, vrolijke muziek die jullie maken? Is het moeilijk om een balans te vinden tussen deze twee aspecten van Irdorath?
Vova: ‘Naar mijn mening bestaat dit uit twee aspecten. Het eerste aspect is dat onze vrolijke muziek en onze snelle comeback op het podium laten zien dat ze ons niet hebben gebroken. Ze hebben ons niet gebroken, en we zijn krachtig genoeg om ons leven te leiden. Ons leven is niet geëindigd na de gevangenis. Uiteraard zal dit verhaal ons voor altijd bijblijven. Het maakt deel uit van ons leven. Maar wij blijven er niet in steken. Het eerste is dus dat we willen laten zien dat het leven doorgaat.
Het tweede is dat we zoveel geluk hebben dat we ons podium en onze stem hebben. We hebben een publiek. Dat is zo’n kracht. We moeten deze macht gebruiken om mensen eraan te herinneren dat deze shit nog steeds aan de gang is in Belarus. Natuurlijk vergeten mensen Belarus met Oekraïne, met Israël en met de dreiging van een kernoorlog. Het is maar een kleinigheid in alle problemen van de wereld. Maar elke dag gaan steeds meer mensen in Belarus de gevangenis in omdat niemand dit kleine probleem wil oplossen. Elke keer dat we op het podium staan, moeten we mensen hieraan herinneren. Er zijn mensen die voor niets aangehouden worden, die voor niets veroordeeld worden.’
Nadia: ‘Op dit moment zitten er in Belarus 1400 mensen zoals wij in de gevangenis, politieke gevangenen. En ze hebben nog zwaardere straffen. Het is geen twee jaar meer. Het is zes jaar, achttien jaar, twintig jaar. Het lijkt alsof niemand ons kan helpen. Wat zullen we doen? Betogen? Wij zijn geen politici. Niemand heeft ons gered, niemand redt al deze andere gevangenen. Wat kunnen we doen? We kunnen iedereen alleen maar herinneren aan het verhaal van de Belarussische politieke gevangenen.’
Gekmakend
Nadia: ‘Wat er momenteel gebeurt met politieke gevangenen in Belarus maakt ons gek. De Belarussische dictator Loekasjenko heeft aangekondigd dat hij sommige ernstig zieke mensen, bijvoorbeeld mensen met kanker, zal vrijlaten. Het lijkt erop dat ze een aantal mensen hebben vrijgelaten die we kennen. Eén van hen is een heel oude man.
Ik ken persoonlijk zulke heftige verhalen. Mensen verkeren fysiek in slechte omstandigheden. Eén vrouw verloor het vermogen om te lopen. Ik en een andere vrouw brachten haar op een deken naar de verpleging. Dat was anderhalf jaar geleden en ze is daar nog steeds. Een ander meisje had hersenkanker. Ze onderging een operatie voordat ze naar de gevangenis ging. Ze heeft nu zeker een speciale behandeling nodig. Elke dag nam ze pijnstillers, niet met pillen maar met injecties. Zij is er ook nog steeds.
We doen ons best om mensen positieve energie te geven en dit verhaal te vertegenwoordigen. Maar tot nu toe zitten er nog steeds mensen in de gevangenis. En wij blijven lijden. Het grootste deel van onze ziel zal blijven lijden. Het is een zware tijd voor ons, omdat we echt het gevoel hebben dat we daar ook nog zijn, met hen. Wij zijn een deel van hen.’
Vova: ‘Als dit interview iemand bereikt met economische of politieke macht, of iemand met andere ideeën over hoe de Belarussische politieke gevangenen vrijgelaten kunnen worden, dan is nu de tijd om dat te doen. Hun leven is waardevoller dan welk geld en welke principes dan ook. Het gaat niet meer om politieke opvattingen. Het gaat over het leven en de gezondheid van eenvoudige, goede mensen.’
Een uitgebreidere versie van dit artikel werd eerder gepubliceerd door online muziekblad Dark Entries.