Russische leerlingen vieren deze week de opening van het nieuwe schooljaar. Hen wacht een ingrijpend aangepast programma: met de Verdediging van het vaderland en Gezinsstudies als verplichte kost en oorlogsveteranen voor de klas. Sibir.Realii, een mediaproject van Radio Free Europe, beschrijft hoe de oorlogspropaganda van het Kremlin zich komend schooljaar mengt in het Russische onderwijs, en wat dit voor consequenties heeft voor de leerlingen en hun bezorgde ouders.
Russische schoolkinderen lopen langs een poster met reclame voor een baan bij het leger. Sint Petersburg, Rusland, 2 september 2024. Foto: Anatoly Maltsev / EPA / ANP
Door Sibir.Realii
Op de eerste dag van het nieuwe schooljaar krijgen alle Russische schoolkinderen een videoboodschap van Poetin te zien waarin hij hen feliciteert met de Dag van de Kennis. Dit is onderdeel van het vak ‘Gesprekken van betekenis’, waarvan de eerste les plaatsvond op maandag 2 september. Poetin sprak daarnaast over de ‘multipolariteit in de wereld’ en over ‘een eerlijke verdeling van grondstoffen’. Oudere leerlingen bekeken toespraken uit het archief van de president en een lezing van zijn woordvoerder Dmitri Peskov. Poetin zelf hield op 2 september een open les van het programma ‘Gesprekken van betekenis’ op een middelbare school in Kyzyl, de hoofdstad van de republiek Toeva.
Geen standaardscenario
In sommige Russische regio's zal de Dag van de Kennis dit jaar ‘om veiligheidsredenen’ niet volgens het standaardscenario verlopen. Zo mogen in de regio Krasnodar maximaal duizend mensen aanwezig zijn bij de opening van het nieuwe schooljaar. Iedere leerling mag maar één familielid meebrengen. In de regio's Moskou, Rostov en Brjansk wordt het feest binnen en zonder familie gevierd. De directeur van een school in het zuidoosten van de hoofdstad noemde veiligheidskwesties als belangrijkste reden, terwijl journalisten op een andere school te horen kregen dat het aan de hoge temperatuur lag. In de regio's die grenzen aan Oekraïne begint het schooljaar online, zoals de lokale autoriteiten eind augustus al aankondigden.
Na de opening, het volkslied en het hijsen van de vlag volgt op alle scholen een les ‘Gesprekken van betekenis’. Dit vak is sinds 2022 opgenomen in het curriculum. Aanwezigheid is verplicht, maar leerlingen krijgen er geen cijfer voor.
Nutteloze vakken
Volgens een recente opiniepeiling van het Russisch Onderzoekscentrum voor Publieke opinie (ВЦИОМ) beschouwen Russen 'Basisprincipes van religieuze culturen en seculiere ethiek', ‘Gesprekken van betekenis', 'Muziek' en 'Tekenen' als de meest nutteloze schoolvakken. Wiskunde en Russische taal werden als de meest nuttige vakken gezien.
Vanaf dit jaar is het programma ook op andere vlakken aangepast. Het vak 'Techniek' wordt vervangen door het vak 'Arbeid'. Het vak ‘Basisprincipes van een veilig leven’ heet nu 'Basisprincipes van veiligheid en verdediging van het vaderland’. Als onderdeel van dit vak krijgen leerlingen van middelbare schoolleeftijd te horen hoe ze met een kalasjnikov-geweer en handgranaten moeten omgaan.
Gezinsstudies
'Gezinsstudies', dat volgens de autoriteiten de seksuele voorlichting die in Europa en de Verenigde Staten bestaat moet vervangen, wordt toch geen apart vak. De initiatiefneemster, Nina Ostanina, voorzitter van de Commissie voor Gezins-, Vrouwen- en Kinderzaken van de Doema, had dit eerder wel geëist. In plaats daarvan zal het worden opgenomen in ‘Gesprekken van betekenis’.
In 'Gezinsstudies' krijgen leerlingen van tussen de 12 en 16 jaar uitleg over het belang van familie en de keuze van een levenspartner. Ook maken ze een stamboom en bestuderen ze de trouwprocedure in Rusland. Bij de oudere kinderen ligt de nadruk op de 'patriottische opvoeding': het bewustzijn van je 'Russische identiteit' en 'spirituele en morele opvoeding'. Het doel van de cursus is ‘jonge mensen kennis te laten maken met de waarden die traditioneel zijn voor ons vaderland: het huwelijk, grote gezinnen, kuisheid’. In de hoogste klassen (17-18 jaar) komen de thema’s kinderen krijgen, het huwelijk tussen man en vrouw, gezinsplanning, en beschikbare overheidssteun op dit gebeid aan bod. Een van de lessen is volledig gewijd aan het officiële overheidsstandpunt dat ‘het huwelijk alleen tussen man en vrouw kan bestaan'.
Volgens parlementslid Tatjana Larionova, hoofd van de werkgroep die het nieuwe vak heeft ontwikkeld, zullen de verplichte lessen Gezinsstudies leiden tot een stijging van het aantal grote gezinnen en een daling van het aantal echtscheidingen. Als deze kennis niet wordt onderwezen, zullen kinderen volgens haar niet bestand zijn tegen de agressieve buitenlandse aanval op de Russische waarden.
Gesprekken van betekenis
Voor de jongste leerlingen gaan lessen van ‘Gesprekken van betekenis’ tevens over 'het verdraaien van de geschiedenis', 'het dienen van je land', 'de beroepsethiek van journalisten' en internationale betrekkingen. Een van de onderwerpen die de docenten moeten bespreken met leerlingen van 7-10 jaar is BRICS [afkorting van Brazilië, Rusland, India en China, die gebruikt wordt voor economische samenwerking tussen een groep landen met Rusland en China als kern, red.] Ze moeten uitleggen dat BRICS 'een symbool is van de multipolariteit van de wereld' en dat Rusland 'met succes banden ontwikkelt met een breed scala aan bondgenoten en partners'.
Als onderdeel van de les 'Legenden over Rusland' leren basisschoolleerlingen over een van de 'strategieën van de informatieoorlog' tegen Rusland: pogingen om 'de rol van Rusland in de wereldgeschiedenis te verdraaien'. Ter ere van het 120-jarige bestaan van TASS zal de les ‘Het informatietijdperk’ worden gegeven. Hierin krijgen leerlingen te horen dat TASS een bron is van 'betrouwbare informatie over Rusland voor de hele wereld' en worden ze geattendeerd op het belang van kritisch denken.
Docenten krijgen het advies om de 'communicatieve oriëntatie' van hun lessen niet uit het oog te verliezen. Volgens materiaal van het Instituut voor Onderwijsontwikkelingsstrategie moeten leraren in het schooljaar 2024-2025 begrippen als 'loyaliteit', 'trouw', 'plicht', 'dienst', 'prestatie', 'patriot' en 'verdediger' vaker gebruiken door ze bijvoorbeeld op te nemen als sleutelwoorden.
Ik vind het goed dat de lessen een overkoepelend thema hebben. Maar ik wil niet dat dit doorslaat, zoals hier wel vaker gebeurd. Ik wil niet dat alles om oorlog draait. Op 29 augustus hadden we een ouderbijeenkomst op school. Het eerste dat de docent ons na de zomervakantie vroeg, was of er niet toevallig iemand een familielid had die net terug was van de Speciale Militaire Operatie, zodat ze die konden uitnodigen op school. Hier schrok ik natuurlijk van. De oorlog wordt toch al overal geromantiseerd: waar je ook kijkt, overal gaat het over oorlog, ook op school.- Alina Smolina, Kemerovo*
De Russische president Vladimir Poetin ontmoet schoolkinderen tijdens zijn bezoek aan een school in Kyzyl op 2 september 2024. Foto: Vyacheslav Prokofyev / AFP / ANP
Veroordeelden voor de klas
Sinds het begin van de oorlog nodigen scholen voortdurend veteranen uit, onder wie eerder veroordeelde huurlingen van Wagner. Als onderdeel van de bijeenkomst 'Waar patriottisme begint’ bezocht Aleksandr Glazov school nr. 1 in Kotelniki, bij Moskou. In 2019 werd hij veroordeeld tot zes jaar gevangenisstraf voor het aanzetten van tieners tot zelfmoord. Glazov werd vervroegd vrijgelaten nadat hij als huurling van Wagner had deelgenomen aan de oorlog in Oekraïne.
In Novosibirsk werd 'Held van de Speciale Militaire Operatie' Nikita Semjanov naar scholen gestuurd om daar de leerlingen te vertellen over 'liefde voor het vaderland en het overwinnen van angst’. Hij werd gerekruteerd in een kamp waar hij een straf voor moord uitzat. Kennissen beschuldigen Semjanov van pedofilie, omdat hij meisjes van 12-15 jaar zou hebben gedwongen tot seks.
In augustus gaven strijders van de Wagnergroep en het Achmat battalion lessen in patriotisme op het terrein van een vakantiekamp in Toeva, waar scholieren hun vakantie ‘nuttig kunnen doorbrengen’. Twee van de soldaten zijn eerder veroordeeld: Kaadyr Mongalbii voor poging tot moord, Azijat Dogdoegasj voor een kleine administratieve overtreding en diefstal. Een andere 'Held van de Speciale Militaire Operatie', Tsjimit Saaja heeft tussen februari 2022 en mei 2023 burgers vermoord in Bachmoet.
Ik heb twee dochters van schoolgaande leeftijd, sportieve en knappe meiden. Je zou zeggen: met hun 10 en 12 jaar al best groot. Toch zoek ik dit jaar een oppas om ze van school te halen, want ik ben heel bang. Hoeveel mensen er nu met psychische problemen uit de oorlog zijn teruggekeerd en hier in de stad gewoon op straat rondlopen, weten maar weinig mensen. - Elizaveta Belova, Krasnojarsk
Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne haalden ten minste elf gevallen van verkrachting van minderjarigen door oorlogsveteranen de pers. In februari van dit jaar veroordeelde een rechtbank in Novosibirsk Wagner-huurling Sergej Sjachmatov voor de verkrachting van twee scholieren. Hij misbruikte de meisjes in de buurt van een school in Akademgorodok, waarbij hij ze dreigde op te blazen met een granaat. Eerder stond hij terecht voor diefstal en fraude. In totaal heeft Sjachmatov vijftien jaar vastgezeten. Hij werd vanuit het strafkamp gerekruteerd door de Wagnergroep. Na zijn deelname aan de oorlog kreeg hij gratie.
In juni van dit jaar probeerde Andrej Bykov, voormalige huurling van de eenheid 'Storm Z', een twaalfjarig meisje te verkrachten in Topki, in de regio Kemerovo. Toen dat niet lukte, bracht hij haar in paniek om het leven. Bykov was hiervoor meerdere keren veroordeeld, onder andere voor moord en het veroorzaken van zwaar lichamelijk letsel met de dood tot gevolg.
In 2013 werd Artem Dilmoeradov, een inwoner van Sachalin, veroordeeld tot veertien jaar strafkamp voor de moord op een gezin van drie personen. Voordat ze stierven, werden de slachtoffers geslagen met knuppels, gestoken met messen en werd hun huis in brand gestoken. Dilmoeradov werd gerekruteerd door Wagner. Sinds zijn terugkeer van het front spreekt hij als coördinator van de 'Stichting Verdedigers van het Vaderland’ op scholen over de oorlog.
Oplossing lerarentekort
Inmiddels richten meer dan 3.500 veteranen van de oorlog met Oekraïne zich op het 'opleiden' van scholieren en studenten. Militairen worden door scholen niet alleen als eregasten, maar ook als docenten uitgenodigd. In 2023 namen 193.000 Russische docenten ontslag. Dit aantal – feitelijk een op de zeven - is een record. In 75 Russische regio's ligt een lerarensalaris met minder dan 19.242 roebel per maand (ongeveer 200 euro) onder het minimumloon. Door het personeelstekort klagen ouders dat kinderen met meer dan dertig tegelijk in een klas zitten.
Onderzoek naar toenemende druk op leraren
Sinds het begin van de grootschalige invasie van Oekraïne worden leraren geacht de Russische oorlogspositie actief uit te dragen tijdens hun werk. Ze ervaren druk van hun leidinggevenden en sommigen krijgen te maken met administratieve en zelfs strafrechtelijke vervolging. De Juridische ngo OVD-Info publiceerde deze week hun onderzoek naar de toenemende druk op docenten. In 2022 piekte de repressie, met 71 administratieve zaken tegen leraren vanwege hun anti-oorlogsstandpunten. Daarnaast zijn er sinds het begin van de oorlog 23 strafzaken aangespannen tegen docenten, meestal voor uitspraken over de oorlog. Dit aantal liep in 2023 en 2024 terug, terwijl online pesten door voorstanders van de oorlog juist toenam. Van het totaal aantal vervolgde docenten werd 59% ontslagen, 15% besloot te emigreren.
Dit tekort aan personeel moet de komende tijd deels worden gecompenseerd door oorlogsveteranen. De Russische overheid is van plan om hen actief in te zetten voor de patriottische opvoeding van de jeugd. Ze hebben zelfs het project ‘Jouw held’ gelanceerd, waarbij gedemobiliseerde mannen leren werken met kinderen. In oktober 2023 diende een groep afgevaardigden van de partij 'Verenigd Rusland' een wetsvoorstel in waarin ze voorstelden om veroordeelden voor een aantal ernstige en bijzonder ernstige misdrijven toe te staan om als docent en coach met minderjarigen te werken.
‘Toen we het op mijn werk hadden over al deze ‘Gesprekken van betekenis’, probeerden mijn collega’s me ervan te overtuigen dat er niets mis is met het feit dat militairen met scholieren komen praten. Het belangrijkste argument was dat in de Sovjettijd veteranen van de Grote Vaderlandse Oorlog ook scholen bezochten. Dat klopt, alleen was die oorlog toen al voorbij en vertelden ze over de verschrikkingen ervan, zodat die zich nooit zouden herhalen. Maar nu komen de militairen met een ander doel. Ze laten de kinderen een kogelvrij vest passen en een machinegeweer in elkaar zetten. Ze maken letterlijk reclame voor de oorlog, zodat niet onze mannen, maar onze kinderen erheen gaan.’ - Tatjana Zemtsova, Novosibirsk
Gesneuveld vlak na het eindexamen
Dat pas geslaagde scholieren sneuvelen in deze oorlog is geen uitzondering. Op 22 augustus nam de regio Irkoetsk afscheid van de 18-jarige Joeri Tsjernikov. In 2022 schreef hij zich in voor een opleiding werktuigbouwkunde en begin maart van dit jaar, net 18 jaar oud, tekende hij een contract bij het leger. Kennissen denken dat zijn beslissing mogelijk te wijten is aan de wervingscampagne die op zijn school plaatsvond.
Mijn zoon heeft zijn laatste schooljaar erop zitten en begint aan zijn studie verpleegkunde. Nog voor de examens begonnen werd hij benaderd door ronselaars van het leger, die hem van alles vertelden over de voordelen van contractdienst. Op het eindexamenfeest zeiden twee jongens dat ze niet van plan waren zich voor een vervolgopleiding in te schrijven. Deze zomer worden ze 18 en omdat ze niet verder gaan studeren, worden ze in de herfst opgeroepen voor militaire dienst. Ze gaan meteen een contract tekenen en over een jaar of twee hopen ze zich als oorlogshelden te kunnen inschrijven voor welke vervolgopleiding ze maar willen. Ze denken er niet eens aan dat ze het misschien niet zullen overleven. - Tatjana Zemtsova, Novosibirsk
Er zijn wel meer van zulke gevallen bekend. Konstantin Dizendorf, hoofd van het Taseevski district van de regio Krasnojarsk, vroeg ongeveer vijftig studenten van de technische school naar hun wens om in contractdienst te gaan. Als resultaat werden drie 18-jarige jongens gerekruteerd. Eén van hen - Aleksandr - zou letterlijk de volgende dag al naar het oorlogsgebied gaan.
Konstantin Dizendorf met een van de 18-jarige scholieren die een contract tekende bij het ministerie van Defensie. Foto: Telegram
Sergej Finagin en Vitali Zoebkov, beiden geboren in 2006, sneuvelden eerder dit jaar in Oekraïne. Zoebkov kwam minder dan een maand na zijn achttiende verjaardag om het leven. Finagin diende net iets meer dan twee maanden in het leger toen hij stierf.
Vorig jaar tekende Daniil Tsjistjakov uit Smolenks, geboren in 2005, een dag nadat hij 18 was geworden een contract bij het leger. Hij had die zomer zijn school afgemaakt, en bevond zich de herfst daarop al aan het front als parachutist bij de stormtroepen. Hij begon op 26 augustus 2023 aan zijn militaire dienst, en sneuvelde op 16 oktober dat jaar.
‘Komende herfst wordt mijn jongste zoon 6. Ik dacht er eerst aan om hem volgend jaar naar school te sturen, maar nu begin in te twijfelen. Hij kan beter nog even thuisblijven. Wanneer je naar de geschiedenis kijkt, zie je dat Rusland zich iedere twintig jaar in een enorme oorlog stort: dan weer Afghanistan, dan Tsjetjenië, nu Oekraïne. Daarom denk ik: laat mijn zoon maar zo lang mogelijk op school blijven. Voor mij rustiger. Misschien dat ik thuisonderwijs kan regelen, een privéschool is te duur. Maar een school van de staat… Zoals een vriendin van mij zegt, die trouwens zelf docent is: “In de schaduw van die mooie woorden over patriottisme gaat ondertussen het complete onderwijs verloren”’ - Tatjana Zemtsova, Novosibirsk
In april 2023 keurde de Doema een wetswijziging goed die 18-jarige die net hun school hebben afgemaakt in staat stelt om meteen een contract te tekenen bij het ministerie van Defensie. Voorheen moesten jongens op zijn minst een basis beroepsopleiding afmaken en er drie maanden diensttijd op hebben zitten voor ze hiervoor in aanmerking kwamen. Maar sinds het voorjaar van 2023 is het toegestaan om iemand al vier weken na de start van de militaire dienst naar het front te sturen. Volgens een presidentieel decreet kunnen ze het contract pas beëindigen wanneer de oorlog met Oekraïne voorbij is. Volgens data van eind juni 2024 zijn er sinds het begin van de oorlog al meer dan 40 jongens geboren in 2005-2006 omgekomen in de oorlog. Op het moment dat ze in dienst gingen waren ze allemaal amper 18 jaar oud.
*Alle namen van ouders die in dit stuk aan het woord komen zijn gefingeerd
Dit is een ingekorte en vertaalde versie van een artikel dat eerder werd gepubliceerd door Sibir.Realii