Het bezoek van Poetin aan de Noord-Koreaanse leider Kim werd bezegeld met een ‘alomvattend strategisch partnerschap’, een term die Moskou reserveert voor de allerdikste vriendschap met een ander land. Korea-kenner Remco Breuker verwacht dat de wapenfabrieken van Noord-Korea op volle toeren gaan draaien en dat door het militaire bondgenootschap met Rusland Noord-Korea zich meer zal laten gelden. Het is zelfs denkbaar dat het land militairen naar Oekraïne zal sturen.
Pyongyang tijdens het bezoek van Poetin op 18 en 19 juni. Foto Kremlin
door Hella Rottenberg
Vladimir Poetin werd groots onthaald in Pyongyang. De wegen waren om de paar meter versierd met Russische vaandels en portretten van de Russische ‘kameraad’. Massa’s getooid met bloemen en ballonnen juichten de geliefde leiders Poetin en Kim toe, kinderen zwaaiden met vlaggetjes, muziekkorpsen bliezen marsmuziek, superlatieven klonken uit de luidsprekers. Een hartverwarmende ontvangst moet het zijn geweest voor de Russische president, die door het Internationaal Strafhof in Den Haag gezocht wordt als oorlogsmisdadiger en niet meer vrij door de wereld kan reizen. Tijdens het bezoek was er op Poetins gezicht heel af en toe ook ongemak lezen, zoals toen hij een galaconcert bijwoonde, het ritmisch applaudisseren minutenlang aanhield en Poetin schuin opzij naar Kim keek of het nu eindelijk stopte.
De Russische staatstelevisie had het over een welkom ‘ter ere van de geliefde gasten uit het onoverwinnelijke Rusland’ en commentatoren verkneukelden zich over de Noord-Koreaanse kernwapens die nu al Hawaï kunnen bereiken en binnenkort ook het vasteland van de VS. Het verschil met zeven jaar geleden, toen Poetin verklaarde de nucleaire status van Noord-Korea niet te erkennen en zijn kernwapenprogramma een grove schending van de resolutie van de VN-Veiligheidsraad noemde, tekent de radicaal gewijzigde verhoudingen.
Het bezoek van Poetin aan Kim werd bezegeld met een ‘alomvattend strategisch partnerschap’, een term die Moskou reserveert voor de allerdikste vriendschap met een ander land. We vroegen Korea-kenner Remco Breuker, hoogleraar aan de Universiteit van Leiden, naar de betekenis van het verdrag voor de positie van Noord-Korea, de driehoeksrelatie tussen Rusland, China en Noord-Korea en de mogelijke impact op de oorlog in Oekraïne.
‘De relatie tussen de Russen en Noord-Korea is het afgelopen anderhalf jaar heel sterk toegenomen in intensiteit en frequentie’, zegt hij. ‘Dit tilt dingen toch echt naar een ander niveau. Dat zag je ook al aan het aantal vliegtuigen dat met Poetin meekwam. Die zullen vol hebben gezeten met ambtenaren om details van de overeenkomst uit te hameren. Dit zijn niet kisten munitie die worden ingepakt en op de trein gezet naar Rusland.’
Onderdeel van het verdrag is een militair bondgenootschap. Rusland en Noord-Korea hebben afgesproken elkaar wederzijds bij te staan in geval van ‘agressie’ tegen een van beide landen. Bij een militaire aanval op een van beiden, zal de ander ‘onmiddellijk militaire en andere bijstand verlenen met alle middelen die tot zijn beschikking staan’. Westerse en Zuid-Koreaanse waarnemers reageerden gealarmeerd, omdat ze het gevaar voor Noord-Koreaanse militaire avonturen vergroot zagen. Een Russische expert probeerde de gemoederen te bedaren met een betoog dat het tegendeel het geval is: dat Noord-Korea juist ingetoomd zal worden door de betrokkenheid van Rusland en China (waarmee het een vergelijkbare overeenkomst heeft) bij een eventueel conflict.
‘Een heel elegante logica!’, reageert Breuker verrast. ‘Ik kan me voorstellen dat het deëscalerend kan werken als Noord-Korea in een conflict terecht raakt, Rusland te hulp schiet en van wilde acties afhoudt. Tegelijkertijd is het een academische kwestie, omdat Noord-Korea nauwelijks kan worden aangevallen vanwege het feit dat het een kernwapenmogendheid is.’
Volgens Breuker kan de overeenkomst nuttig zijn voor Noord-Korea, omdat Pyongyang zich erop zou kunnen beroepen dat Rusland in Oekraïne een existentiële oorlog aan het voeren is en dat het Rusland daarin bijstaat.
Vanuit de positie van Noord-Korea is het van belang om een legitimatie te hebben voor zijn handelen op het wereldtoneel, stelt Breuker. Het land wil een voorbeeld zijn voor kleine post-koloniale staten, zoals Venezuela, Zimbabwe en Namibië. ‘Zij zien een land dat overleeft tegen alle druk in en waar dezelfde familie, dezelfde partij nog steeds aan de macht is. Het is een geschiedenis van extreme stabiliteit, met China, Rusland-Zuid-Korea, Japan en de VS notabene als buren. Dat spreekt die landen echt aan.’
Geheime afspraken over wapenleveranties
De afspraken over militaire samenwerking tussen Rusland en Noord-Korea zijn geheim. Sinds augustus 2023 heeft Pyongyang munitie uit de eigen voorraden naar Rusland getransporteerd om in te zetten tegen Oekraïne. De Britse militaire denktank RUSI schat dat er 7.000 containers met meer dan een miljoen granaten en munitie voor Grad-raketten zijn verscheept. In Oekraïne zijn dit jaar aanwijzingen gevonden dat Noord-Korea ook ballistische raketten aan de Russen levert met een bereik van 700 kilometer.
In september 2023 reisde Kim per trein naar het Verre Oosten van Rusland en ontmoette Poetin in het ruimtecentrum Vostotsjny, waar Poetin beloofde om Noord-Korea te helpen bij het lanceren van satellieten. Die zijn van belang bij het nauwkeurig richten van ballistische raketten.
Poetin nam bij die gelegenheid de uitnodiging van Kim aan om Noord-Korea te bezoeken, waar hij voor het laatst in 2000 was geweest, toen hij net president was. Het ‘alomvattende strategische partnerschap’ dat de twee leiders op 19 juni ondertekenden, behelst naast militaire samenwerking en wederzijdse bijstand ook economische paragrafen om de handel te bevorderen. Beide landen zullen in aangrenzende gebieden vrije economische zones inrichten, regionale uitwisseling en investeringen stimuleren en op wetenschappelijk en technologisch gebied gaan samenwerken.
De enige vaste verbinding tussen Noord-Korea en Rusland is een spoorweg over de Vriendschapsbrug over de rivier Tjoemen. Ernaast zal op korte termijn een brug voor wegverkeer worden gebouwd, zo hebben de landen tijdens het bezoek van Poetin afgesproken. Zo kunnen Rusland en Noord-Korea makkelijker elkaar bezoeken en handel drijven.
Op 28 maart jongstleden sprak Rusland een veto uit op de verlenging van het werk van het VN Panel of Experts, dat namens de VN-Veiligheidsraad het naleven van de VN-sancties tegen Noord-Korea in de gaten hield. Het Panel was 14 jaar geleden ingesteld nadat Noord-Korea een tweede kernwapenproef had uitgevoerd. Rusland heeft tien VN-resoluties met betrekking tot Noord-Korea gesteund, maar is gestopt met het naleven en steunen van nieuwe sancties tegen Pyongyang. Het mandaat van het VN Panel hield eind april op en kon door het Russische veto niet worden verlengd. Feitelijk zijn de sanctiemaatregelen tegen Noord-Korea hiermee ingestort.
Geschenk uit de hemel
Het bezit van kernwapens heeft Noord-Korea veel sterker gemaakt en daar valt niets meer aan te doen, zegt Breuker. Het moment is voorbij. ‘Kernwapens zijn voor Noord-Korea van definiërend belang. Zowel naar buiten, om te intimideren als naar binnen toe. Dit regime belooft z’n burgers bijzonder weinig, maar wel bescherming tegen buitenlandse invasies. Met als motto: zolang wij aan de macht zijn, zal geen land ons binnenvallen want we bombarderen ze terug naar het stenen tijdperk. Daar valt niet over te onderhandelen. Rusland zal ook niet aansturen op demilitarisatie. Noord-Korea zal zich niet laten weerhouden van het eigen kernwapenprogramma, met of zonder Russische medewerking.’
Kim Jong-un verwelkomt Poetin op de luchthaven van Pyongyang. Foto Kremlin
Voor het Noord-Koreaanse regime is de hernieuwde vriendschap met Rusland een geschenk uit de hemel. In plaats van te onderhandelen met het Westen met het doel vermindering van de sancties te bereiken, sluit Noord-Korea zich aan bij Rusland als spil in een alternatieve wereldorde. ‘Het is grandioze taal, maar je moet het heel serieus nemen’, meent Breuker. ‘Rusland is nog steeds een groot en machtig land. Ik denk dat Noord-Korea mogelijkheden ziet om de eigen rol in de regio veel meer statuur te geven.’
De aanvoer van voedsel en brandstof uit Rusland zal de Noord-Koreanen enige verlichting brengen in de schrale voorzieningen, die maken dat ze dag en nacht bezig zijn met overleven, ondervoed zijn en bang voor een nieuwe hongersnood. . ‘We zullen een regime met meer zelfvertrouwen zien. Dat merk je al ten aanzien van Zuid-Korea. Pyongyang provoceert er lekker op los. Ik weet niet waar dat eindigt. De voorbereidingen die Noord-Korea treft in de gedemilitariseerde zone zijn zorgelijk. Ze lijken bomen te kappen zodat er tanks langs kunnen. Waarschijnlijk is het puur intimidatie.’
China zal zich zorgen maken
Breuker gaat ervan uit dat Rusland van te voren met China heeft gepraat over het aanhalen van de banden met Noord-Korea. In de groeiende afhankelijkheid van grootmacht China, kan Rusland het zich per slot van rekening niet permitteren om China te passeren. Kim Jong-un is misschien minder beleefd geweest. ‘Noord-Korea stelt zich steeds losser van China op. Het heeft net z’n televisie uitzendingen via een Chinese satelliet overgezet naar een Russische satelliet’, merkt Breuker op.
Remco Breuker: 'Noord-Korea is niet onvoorspelbaar, maar durft wel zeldzaam veel risico te nemen.'
Of China ongelukkig is met de grotere rol van Rusland in Noord-Korea durft hij niet te zeggen. ‘Ik heb erover nagedacht, maar het heeft helaas niet geleid tot enige conclusie’, zegt hij lachend. ‘Noord-Korea is niet onvoorspelbaar, zoals je vaak hoort, maar het is wel een regime dat zeldzaam veel risico durft te nemen. Dat betekent dat het ook fout kan gaan en dat weet China. In dat licht kan het de rol van Rusland beschouwen als stabiliserend. Tegelijkertijd denk ik dat China de bui ziet hangen, omdat Pyongyang een grotere mond gaat krijgen als er olie en gas en voedsel vanuit Rusland binnenkomen. Als ik moet gokken zou ik zeggen dat Beijing het liever in eigen hand had gehouden, zonder Rusland. Naar buiten toe valt er geen onvertogen woord. Maar ik denk dat achter de schermen China zich wel zorgen maakt.’
Wapenproductie en wapenhandel
Die zorgen betreffen onder meer, of misschien wel vooral, de militair-technische samenwerking met de Russen, waarmee Pyongyang z’n defensie-industrie kan gaan moderniseren en op grote schaal wapens produceren. Noord-Korea was zeer actief in de wapenhandel, totdat economische sancties een gebrek aan grondstoffen en brandstof veroorzaakten en de productie stagneerde. Als er weer toevoer is van brandstof en grondstoffen, kunnen de fabrieken volgens Breuker snel weer gaan draaien. ‘Het gevaar voor China zit hem in de verkoop van wapens en technologie aan niet-statelijke actoren. De Noord-Koreanen verkopen alles aan iedereen. De stoel waarop ze zelf zitten, maar ook de stoel waar jij op zit. China heeft 56 verschillende etniciteiten die niet allemaal even gelukkig zijn onder het Chinese bewind. Ik kan mij voorstellen dat China de zorgen van Amerika wat dat betreft deelt. Wapenhandel en de verspreiding van kernwapens.’
Rusland heeft er belang bij Noord-Korea te helpen bij de modernisering van de wapenindustrie. De kwaliteit van de wapens en munitie die Pyongyang de afgelopen tijd aan Moskou leverde, liet naar verluidt te wensen over. Noord-Korea mag weliswaar kernwapens hebben ontwikkeld, het staande leger van meer dan 2 miljoen manschappen is uitgerust met geweren uit de jaren vijftig. Breuker denkt aan het voorbeeld van Zuid-Korea dat in de jaren zestig in totaal 350.000 militairen voor de Amerikanen liet vechten in Vietnam. Zuid-Korea deed dit, zegt Breuker, met als doel het eigen leger te moderniseren. ‘Alle wapens die Zuid-Koreaanse militairen in Vietnam gebruikten, namen ze mee terug. Op basis daarvan en dankzij het geld dat de VS stuurden is de Zuid-Koreaanse defensie-industrie gebouwd. En dat was de aanjager van de snelle economische groei in de jaren 1970 en 1980. Het heeft een enorme impact gehad.’ Het is een scenario dat in Noord-Korea ongetwijfeld tot de verbeelding spreekt en dat serieus wordt overwogen, meent Breuker.
Militairen naar Oekraïne?
Noord-Korea-kenners verschillen van mening over de kans dat Pyongyang daadwerkelijk militairen zal laten meevechten in Oekraïne. Sommigen achten het uitgesloten vanwege het risico van confrontatie met westerse tegenstanders en de onzekere situatie in noordoost Azië, maar Breuker vindt het denkbaar. ‘Juist vanwege dat Zuid-Koreaanse scenario. Als er maar genoeg voor wordt betaald. Het is een route uit de economische ellende.’
Los van de vraag of Noord-Koreaanse militairen gaan vechten in Oekraïne, kan Rusland Noord-Korea goed gebruiken voor productiecapaciteit en arbeid. Rusland kampt met een tekort aan arbeiders doordat de oorlog en het leger honderdduizenden Russen opslokt, terwijl de defensie-industrie schreeuwt om personeel. Het laatste rapport van het VN Panel of Experts, dat de naleving van sancties tegen Noord-Korea in de gaten hield, meldde dat twee niet nader genoemde VN-lidstaten contracten hadden afgesloten met Noord-Korea voor liefst 400.000 gastarbeiders. Breuker gaat ervan uit dat het om Rusland en China gaat.
In januari werden voor het eerst gastarbeiders uit Noord-Korea naar de Donbas gestuurd om daar te werken aan de wederopbouw van scholen, huizen en winkelcentra, zo rapporteerden Zuid-Koreaanse media.
Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie was Rusland niet erg geïnteresseerd meer in Noord-Korea, dat was blijven steken in een verouderd economisch systeem en stalinistisch bestuur. Toch bleven de contacten altijd onderhouden en kan Rusland nog altijd bogen op een arsenaal aan Noord-Korea kenners en diplomaten die de taal goed spreken. Nu Rusland dertig jaar later een draai naar het Oosten maakt en met Noord-Korea een ‘alomvattend stategisch partnerschap’ sluit, de dikste vriendschapsband die Rusland kent, komt dat goed van pas.
Poetin wordt toegejuicht in Pyongyang. Foto Kremlin