Maakt de repressie het Kremlin sterker of juist niet?

Russische commentatoren ervaren het oprollen en verbieden van de organisatie van oppositieleider Aleksej Navalny als een schok. Van een milde autocratie glijdt het Kremlin af naar een naakte dictatuur. Het afwijkende geluid komt van de presentator van een politieke show op de staatstelevisie. Hij geeft het Kremlin gelijk. De orde had al tien jaar eerder moeten worden hersteld.

Navalny muurschilderingMuurschildering van Navalny in St. Petersburg werd op 28 april na vier uur overgeschilderd. Foto via Meduza

Brede repressie zorgt voor degradatie van onderwijs en wetenschap

Kirill Rogov, onafhankelijk politicoloog op Facebook:

De toenemende repressie en de poging om het demonstratierecht te verbieden, getuigen altijd van dalende steun en verzwakking van de factoren die het regime stabiel maken. Het getuigt van polarisatie. Het regime mobiliseert aanhangers en geweldsinstrumenten om wat het ervaart als een groeiende bedreiging te bestrijden. Als het regime zich gesteund zou voelen en een stevige basis zou ervaren voor zijn legitimiteit, dan zou het niet z’n toevlucht zoeken bij deze repressieve hysterie, die het de eerste tien jaar en het grootste deel van het afgelopen decennium niet nodig had.

Het tweede doel van de repressieve escalatie is een verbod op iedere legale oppositionele activiteit. Dat is een teken van een semitotalitaire dictatuur. Het doet denken aan artikel 70 van de Sovjet-strafwet over anti-sovjet agitatie en propaganda: als je 'Navalny' zegt dan ondermijn je de staat, werk je voor de vijand, blaas je bruggen op, graaf je onderaardse gangen en beraam je een aanslag op Loekasjenko.

De poging om afwijkende ideeën en openlijke oppositie te verbieden vereist een brede en preventieve politieke controle in verschillende levenssferen: in het onderwijs, de wetenschap, het maatschappelijk leven, de kunst, het bestuur, de economische expertise. Want als normale politieke oppositie verboden is, zal dit alles gepolitiseerd raken. Dat is de paradox.

De degradatie van onderwijs en wetenschap is het grootste systeemeffect van de brede repressie. Het zal zich manifesteren in zuiveringen op de hoge scholen en instellingen van wetenschap en cultuur. Het treft niet alleen de mensen die ontslagen worden, maar ook hen die mogen blijven. Hun lot is te leven onder omstandigheden van paranoïde wantrouwen van hun leiding, controles,  verboden, beperkingen. De beste kans om te overleven zullen de slechtste medewerkers hebben en de beste medewerkers moeten zich aan hen aanpassen om het vege lijf te redden.

Autoriteiten maken protest onvoorspelbaar en maken van Navalny een grotere held

Abbas Galliamov, vroegere speechschrijver van Poetin, nu politiek consultant, op Telegram:

De kantoren van Navalny worden gesloten. Betekent het dat de kiezer die ontevreden is met wat er in het land gaande is loyaler zal worden? Natuurlijk niet. Integendeel, wat er nu gebeurt maakt hem nog bozer.

De politieke krachten waar het protest zich omheen groepeert zullen simpelweg niet meer bestaan. Daarom wordt het veld chaotischer, structuurloos en nog minder voorspelbaar. Het belangrijkste is dat het nog minder rationeel en dus nog emotioneler wordt. Minder logica, minder programmatisch en meer boosheid. Ik schreef het al eerder: om een revolutie te ontketenen is het helemaal niet noodzakelijk dat iemand die organisatorisch serieus voorbereidt.

Wat betreft de publieke opinie heeft Navalny alleen maar voordeel van de gang van zaken. Hij is voortaan de eenzame held, zelfs door zijn medestrijders verlaten. De heroïsering van de leider van het protest, dat is wat de autoriteiten bereiken met het uiteenjagen van zijn organisatie. Strategisch gezien is dat natuurlijk een verlies, maar wie denkt daar nu aan?

Onderdrukking blokkeert economische groei  

Sergej Guriev, naar Parijs uitgeweken econoom, in interview op Echo Moskvy:

Ze jagen iedereen angst aan opdat niemand dit regime bestrijdt. Het is goed mogelijk dat we van een milde, niet repressieve autocratie overstappen op een repressiever regime, dat op angst gebaseerd is. Niet op leugens, maar op angst.  Milde regimes hebben enige kans op economische bloei. Maar een duistere dictatuur niet, kijk maar naar Venezuela.

Zeker, Rusland verandert niet in een oogwenk in het Venezuela van Maduro, maar toch is het duidelijk dat ook Rusland geen economische groei zal kennen. In Venezuela halveerde het BNP en ongeveer 10% van de bevolking emigreerde. De achterblijvers verloren gemiddeld 10 kilo lichaamsgewicht. Toch zit het regime in het zadel, op bajonetten, en dat duurt al 7 tot 8 jaar.

Wat er met Rusland zal gebeuren, weten we niet. Maar alles wat we de afgelopen weken hebben gezien zijn arrestaties, huiszoekingen, huisarrest, aantekeningen in registers, organisaties bestempelen tot buitenlands agent. Dat alles bewijst dat er reden is om te denken dat het regime van aard verandert.

Met onthoofding van oppositie is het verzet nog niet gebroken

Andrej Kolesnikov, polticoloog verbonden aan Carnegie Russia, in Vtimes:

Een dergelijke combinatie van repressie en propaganda, waar de repressie zelf ook deel uitmaakt van de bangmaak-propaganda, is behoorlijk effectief. Maar zij splijt de natie definitief in zuiveren en onzuiveren en vergroot onvermijdelijk de ruimte van de strijd tussen de civil society en de staat. In een moderne maatschappij, waar internet bestaat en horizontale ad hoc structuren kunnen ontstaan, is het niet mogelijk om verzet de kop in te drukken door alleen de kern van de oppositie te vernietigen. Civil society kent geen hiërarchie, is verspreid en daarom zal het verzet doorgaan, ook al zal het deels ondergronds gaan.

screen shot 05 05 21 at 02.07 pmGala van de Nationale Garde. Foto Kremlin

De grote meerderheid in Rusland steunt de strijd tegen extremisme

Vladimir Solovjov, presentator staatstelevisie, op zen.yandex.ru:

Hoe noem je wat jarenlang gebeurde in het kantoor van Navalny, wat geschreven werd op forums en chatkanalen, de oproepen om de politie te provoceren, het regime te verjagen, een staatsgreep te organiseren? Dat kun je alleen maar extremisme noemen. Dat soort dingen hebben we in de jaren 1990 en 2000 al moeten doormaken, toen iedere loslopende schoft vliegtuigen, huizen en metrotreinwagons  opblies en op straat kreten schreeuwde  over ‘de bende van Poetin’ en de noodzaak van revolutie, en kantoren en gebouwen plunderde. Het is mooi geweest.  

De overgrote meerderheid van de Russische burgers staat achter de strijd tegen extremisme, zo blijkt uit alle peilingen. Daarom is het hoog tijd om in hun belang te handelen. Jammer, dat het niet al tien jaar eerder is gedaan. Daarom is de wet ingediend door vertegenwoordigers uit alle fracties van de commissie ter bestrijding van buitenlandse inmenging. Het is dus een thema, dat de uiterste politieke krachten verenigt en verzoent.

Trouwens, in het meest progressieve land ter wereld (volgens de Navalny-aanhangers), namelijk in Amerika, wacht na de bestorming van het Capitool meer dan 400 mensen een veroordeling, en dan hebben we het er nog niet eens over dat ze daar allen die protesteerden gewoon ‘binnenlandse terroristen’ noemen. De Navalny-aanhangers stelden ons vaak de westerse normen ten voorbeeld. Welnu, de autoriteiten hebben het gehoord en zijn met jullie begonnen. En zo hoort het.   

Machthebbers hebben gewonnen, bevolking beseft dat verder verzet irrationeel is

Vladislav Inozemtsev, politicoloog, op Telegram:

De bestempeling van de organisaties van A. Navalny tot extremistisch en het openen van een strafzaak tegen hem en zijn medestanders op beschuldiging van extremisme, betekenen niet alleen voortgezette pressie op de oppositie, maar het creëert een nieuwe ‘post-revolutionaire’ realiteit, die zich niet zozeer kenmerkt door de openlijke overwinning van de machthebbers, als wel door een toenemende apathie en afnemende radicaliteit in de samenleving.

De protesten van januari zijn, ondanks hun niet al te indrukwekkende omvang, een majeure waterscheiding in de Russische geschiedenis geworden, vergelijkbaar met de protesten in de eerste helft van 2019 in Venezuela en die van vorige zomer in Belarus. Het waren allemaal pogingen om ontevreden burgers op te zetten tegen de machthebbers tegen de achtergrond van een verharding van het regime en economische problemen. Allemaal eindigden ze in een nederlaag van de protestbeweging en een veranderende aard van de macht. In Venezuela en Belarus  was sprake van veel omvangrijkere acties, veel serieuzere problemen en veel radicalere successen van de oppositieleiders, maar het resultaat was in veel opzichten gelijk aan dat in Rusland: het protestpotentieel verdween en hoewel de machthebbers hun legitimatie volstrekt kwijtraakten, behielden ze hun positie.

De vergelijking met Venezuela en Belarus zegt in mijn optiek iets over het zeer grote potentieel dat het Kremlin na deze worstelpartij behoudt.  Ondanks de verdere daling van de koopkracht van de burgers, hebben de Russische autoriteiten een ruime manoeuvreerruimte.

Naar mijn idee onwikkelt zich een proteststemming in een autoritaire samenleving niet lineair: de proteststemming groeit totdat door een reeks gebeurtenissen een omslagpunt wordt bereikt, waarna de bevolking beseft dat verder verzet irrationeel is. Onder zulke omstandigheden kan men zich niet alleen vooruitgang, maar zelfs een terugkeer naar het relatief prettige verleden niet meer voorstellen.

screen shot 05 05 21 at 02.03 pmApplaus voor Poetin tijdens zijn jaarrede op 21 april j.l. Foto Kremlin

Macht rust uiteindelijk op morele autoriteit

Aleksandr Ryklin, journalist, op Republic.ru:

Vindt u het niet merkwaardig dat Vladimir Poetin als de dood is voor Aleksej Navalny en andersom Navalny niet bibbert van angst? Nou én, een of andere blogger zegt dingen, publiceert een paar onderzoeken, laat hem dat lekker doen. Dat was vele jaren de aanpak van Aleksej Navalny, maar ineens veranderde alles. Dat gebeurde op het moment dat het Kremlin begreep dat ze te maken hadden met een man die niet bang voor ze is. De verklaring dat ‘ze hem gewoon uit de weg wilden ruimen’ voldoet absoluut niet. Want dat ‘kopje kleiner maken’ heeft een heel hoge prijs.

Het is duidelijk dat de morele autoriteit van Navalny in de ogen van het publiek voortdurend groeit, terwijl die van de machthebbers daalt. Dat is voor het Kremlin een dodelijke tendens, want op  morele autoriteit is de werkelijke legitimiteit van een bestuur, zelfs als dat despotisch is, gebaseerd.

Er bestaat een wijdverbreid misverstand dat de macht van een dictator uitsluitend op bajonetten rust. Bajonetten worden gedragen door mensen die lang niet allemaal schoften zijn. Velen hebben een ideologische reden voor hun optreden nodig, evenals een leider voor wie ze zich niet schamen. Als dat allemaal ontbreekt dan komt er een moment waarop de attributen van de macht niet meer de doorslag geven en als een hoopje stof in de hoek geveegd worden.

Dan verdwijnt de slaafsheid in de ogen van de bureaucratische dienaren, voelen de brave afgevaardigden zich ineens waardig en beginnen opruiende ideeën te verkondigen, voelen rechters een nieuwe wind waaien en gaan uit van de wet en zetten dappere agenten die driftig met hun knuppels op demonstranten insloegen hun kraag op of rennen weg. De macht die gisteren nog van schokbeton leek, valt vervolgens in brokken uiteen.  Zo is het vaak gegaan en in allerlei landen. U denkt misschien:  Rusland heeft dat stadium nog lang niet bereikt. Maar niemand die het weet. Misschien duurt het jaren, misschien maanden...