In de rebellenrepublieken Donetsk en Lugansk zitten 4 miljoen mensen de facto al vijf jaar in een lock down. Hoe gaat het afgegrendelde gebied met het coronavirus om? Na aanvankelijke ontkenning wordt nu schoorvoetend toegegeven dat het virus ook hier is opgedoken. Een reëel risico in een straatarm gebied met een vergrijsde bevolking, zegt Mischa van Diepen.
Grenspost van het Oekraïense regeringsleger bij de Donbas (Bron: Armiya Inform, armyinform.com.ua)
door Mischa van Diepen
De Donbas bevindt zich door de oorlog in Oost-Oekraïne de facto al meer dan vijf jaar in een toestand van quarantaine. In de frontlinie tussen het door de Oekraïense regering gecontroleerde grondgebied en de door Rusland gesteunde ‘volksrepublieken van Donetsk en Lugansk’ zit weinig beweging. De wereldwijde uitbraak van het coronavirus maakt de situatie er niet beter op. Tegelijk met het sluiten van zijn buitengrenzen heeft Oekraïne de doorgang door grensposten vanuit bezet gebied belemmerd. Inmiddels gaat ook de grens tussen de ‘volksrepublieken’ en Rusland, voorheen zo lek als een mandje, steeds verder op slot. Met het coronavirus is een tweede front geopend.
Alles onder controle
De Donbas is rustig, terwijl bij de bazen in Kiev volledige chaos heerst,' schreef Maja Pirogova, directeur van het 'Ministerie van Informatie' van de zelfbenoemde Volksrepubliek van Donetsk (DNR) nog op 23 maart op haar VKontakte-pagina. De DNR meldde toen nog géén gevallen van het coronavirus, in tegenstelling tot de 'vijand' op het vasteland van Oekraïne. Daar groeit het aantal besmettingen al weken rap en leeft men sinds midden maart in een steeds strenger wordende quarantaine. Maar hoe is de werkelijke situatie in de splinterrepubliekjes in het oosten van het land?
Langzaamaan sloten ook daar universiteiten, theaters en andere publieke instellingen hun deuren, maar op straat was aanvankelijk weinig te merken van de shutdowns, lockdowns en angsten die zich dag na dag verbreidden over de buitenwereld (zie Radio Svoboda). De overheid stelde resoluut dat inreizende burgers aan strenge eisen voor zelfquarantaine worden onderworpen, maar voor het overige was ook dit gevaar van buitenaf onder controle.
Maar inmiddels hebben ook de DNR en de ‘Volksrepubliek van Lugansk’ (LNR), hun eerste coronapatiënten gemeld. Net als in Rusland werd het virus eerst geschetst als een probleem dat in de Europese Unie speelde, maar al gauw zag Rusland zich genoodzaakt toe te geven dat het virus ook daar een enorm gevaar is. De republiekjes volgden dit voorbeeld. Na de verspreiding van het virus in Oekraïne met plezier gade te hebben geslagen, geven de DNR en LNR nu beschroomd toe niet immuun zijn.
Het derde geval van besmetting met COVID-19 in de DNR (3 april) (Bron: ‘Ministerie van Gezondheidszorg DNR’, www.mzdnr.ru)
Schone schijn
Volgens Kiev heeft men in de splinterregio’s in Oost-Oekraïne lang de schone schijn opgehouden en zou het coronavirus er al langer rondwaren. Op 12 maart verklaarde de Oekraïense minister van Binnenlandse Zaken Arsen Avakov dat in Horlivka, een stad in bezet gebied, twaalf mensen besmet waren met het coronavirus. Hierbij verwees hij naar informatie van zijn geheime diensten. Ter vergelijking: in het deel van de Donbas dat onder controle is van de centrale regering in Kiev waren destijds drie gevallen gemeld. Voor Oekraïne was dit motivatie voor het controversiële besluit om, net als de grenzen met andere landen, ook de grensposten vanuit bezet gebied te sluiten voor mensen die niet geregistreerd zijn buiten de bezette gebieden, Daarmee werden Oekraïense staatsburgers die woonachtig én geregistreerd staan in bezet gebied buitengesloten.
De ‘regeringen van de DNR en LNR’ bleven intussen stug volhouden dat er nog geen besmettingen met het coronavirus op hun grondgebied waren, maar omdat er geen testfaciliteiten beschikbaar waren bleven dat betrekkelijk nietszeggende verklaringen. Niet meten is natuurlijk niet weten. Op 20 maart pas meldde men de ontvangst van testmaterialen uit Rusland. In de meeste landen gaan verklaringen over het aantal vastgestelde coronabesmettingen gepaard met data over het aantal tests dat in totaal uitgevoerd is, maar die cijfers ontbreken in de DNR en LNR.
Op basis van informatie over een groei in het aantal ziekenhuisopnames van patiënten met een longontsteking in bezet gebied concludeert de Oekraïense inlichtingendienst dat het ‘bezette volk’ door zijn machthebbers bedrogen wordt. 'Vorige week [16-22 maart] zijn alleen al in het zevende stadsziekenhuis van Lugansk aan zogenaamde ‘reguliere pneumonie’ negen personen overleden. Volgens pathologen vertoonden deze patiënten symptomen van COVID-19, maar daar mag geen gewag van gemaakt worden in officiële documenten.'
Dit bericht werd veelvuldig verspreid door Oekraïense media, maar in werkelijkheid is het nauurlijk moeilijk in te schatten wat de waarde van zulke informatie is. Hoeveel patiënten met longproblemen overleden er bijvoorbeeld in de LNR in een vergelijkbare periode vóór de wereldwijde uitbraak van corona? Dit gegeven ontbreekt. Het coronavirus blaast in ieder geval nieuw leven in de informatieoorlog tussen Oekraïne en bezet gebied.
Gissen naar gezondheid
'Wij registreren de gegevens van inreizende burgers en bewaren ze in een apart mapje,' aldus het 'Ministerie van Gezondheidszorg' van de LNR in een reportage over het werk van medische instellingen. Zo toont de overheid in het plaatselijke nieuwsjournaal Vesti nogmaals dat alles onder controle is. Dit filmpje van drie minuten legt echter meer bloot dan het ‘Ministerie’ zelf waarschijnlijk had willen vrijgeven. De gegevens zijn in Cyrillische krulletters met de hand vastgelegd, apparatuur oogt hopeloos verouderd en met geen woord wordt gerept over isolatievoorzieningen voor mogelijke coronapatiënten. Zelfs in geregisseerde nieuwsitems is duidelijk dat de gezondheidszorg in DNR en LNR technologisch niet opgewassen is tegen het coronavirus.
Analoge gezondheidszorg in de zogenaamde LNR (Bron: www.mzlnr.su)
Anonieme bronnen van het Oekraïense tijdschrift Novoje Vremja bevestigen dit beeld van de gezondheidszorg in bezet gebied. Op 23 maart onderschreven de ‘hoofden van de DNR en LNR’ oekazes die de hospitalisering verplichten van inreizende burgers met een verhoogde temperatuur of tekenen van infecties aan de luchtwegen. In een ziekenhuis nabij Lugansk worden deze mensen opgesloten op hun kamer 'als in een gevangenis'. 'De kamer mag alleen verlaten worden om naar het toilet of de douche te gaan. [..] Het probleem is echter dat er in het hele ziekenhuis maar één toilet en douche werken. Voor het toilet staat een rij van minimaal vijf of zes mensen en de wachttijd voor de douche is enkele uren.' Raampjes kunnen volgens de bronnen van Novoje Vremja niet geopend worden om de kamers door te luchten: 'de hendels zijn afgebroken'.
Om een beeld te krijgen van de gezondheidszorg in de DNR en LNR is men afhankelijk van dit soort anonieme getuigenissen. Over de grens met het deel van Oekraïne dat door de overheid gecontroleerd wordt, stelde een monitoringsmissie van ngo Vostok SOS in de provincie Lugansk vast dat aan alles een tekort is, van beschermingsmiddelen tot beademingsapparatuur, van isolatiekamers tot medische specialisten. In ziekenhuizen in de zogenaamde DNR en LNR zal het niet beter zijn. Veel ziekenhuismedewerkers ontvluchtten hier de oorlog en al ver vóór de coronacrisis werd een tekort aan medisch specialisten gemeld.
Bij een serieuze uitbraak van het coronavirus in de bezette gebieden is het hopen op een hulpinfuus. Voor testfaciliteiten moet men naar Rostov aan de Don, net over de grens met Rusland. In deze richting wordt waarschijnlijk ook gekeken als een tekort ontstaat aan medisch personeel en apparatuur. Het is echter de vraag of Rusland deze middelen zal verstrekken wanneer hieraan ook op zijn eigen grondgebied een tekort ontstaat. Met het exponentiële karakter van de verspreiding van het coronavirus is de gebruikelijke vertraging in levering van goederen en personele hulp vanuit Rusland een groot probleem.
Ieder voor zich
Midden maart, toen het coronavirus in Rusland en de Donbas nog als probleem van de buitenwereld werd gezien, was het sluiten van de grensposten door Oekraïne een geschenk uit de hemel. In 60 minuten, een schreeuwerige talkshow op de Russische staatstelevisie, werd dit geframed als de facto erkenning van de ‘volksrepubliekjes’. Door de grensposten met bezet gebied te sluiten als waren het buitengrenzen, erkende Oekraïne immers dat de Donbas geen Oekraïens grondgebied meer is, was de redenering. 'Lieve heer, eindelijk hebben zij ons erkend,' weerklonk het snel.
‘De Dag van de Vrijwilliger’, met duizenden deelnemers, op 14 jl. maart in Kiev. Een verbod op evenementen met meer dan 200 deelnemers gold reeds. (Bron: Natsionalna Politsija Kyiv, kyiv.npu.gov.ua)
Drie weken later lag alles anders. Van nuttig propagandamiddel is het coronavirus veranderd in een concrete dreiging. De grensovergang vanuit de DNR en LNR naar Rusland is beperkt tot lieden met een Russisch paspoort (naar schatting 200.000). Mensen die terugkeren uit Rusland moeten officieel in thuisisolatie. Zelfs de Siamese tweeling van de DNR en de LNR, meestal in één adem genoemd, is van elkaar gescheiden: verkeer tussen beide zelfbenoemde volksrepublieken is zwaar beperkt. Zo zijn grenzen die nooit grenzen waren opeens een harde realiteit geworden.
Er zijn ook signalen dat de DNR en LNR de coronacrisis gebruiken als voorwendsel om bestaande afspraken met voeten te treden. Zo beklaagt de OVSE zich over het feit dat haar waarnemers doorgang bij grensposten werd ontzegd op basis van 'bevelen van bovenaf betreffende COVID-19' of 'nieuwe regels betreffende virusprotocollen'. Afgevaardigden van internationale organisaties, waaronder de OVSE (die in bezet gebied naleving van het staakt-het-vuren moet controleren) vallen echter officieel buiten de inreisbeperkingen. Inmiddels heeft de OVSE zelf haar conclusies getrokken en een deel van haar waarnemers uit de bezette gebieden geëvacueerd.
Op eigen kracht?
Als wij Kiev moeten geloven, ontvouwt zich in het bezette deel van de Donbas een dystopisch scenario. Een onbemiddelde overheid die geen maatregelen neemt en een veelal vergrijsde bevolking die extra kwetsbaar is voor het coronavirus. Maar volgens Novaja Gazeta, de onafhankelijke Russische krant die doorgaans kritisch is op het Russisch handelen in Oekraïne, is zulk doemdenken waarschijnlijk onterecht. Op 28 maart, toen nog géén meldingen waren van het coronavirus in de DNR en LNR, stelde de krant: 'het politiek isolement ten opzichte van de EU (en dus het volledige ontbreken van toeristen) en de avondklok hebben het coronavirus waarschijnlijk ingedamd. Terwijl deze maatregelen helemaal niet ter bestrijding van de epidemie zijn genomen.' Immuniteit voor het coronavirus als nevenproduct van de oorlog? Laten wij het hopen voor de mensen in Donbas.