Wie stopt Poetin? Het internationale bedrijfsleven kiest het hazenpad, nu Rusland toxisch is geworden. Dat ontslaat zakenlui niet van de verplichting hun uitstekende contacten aan te wenden om de Russen van hun dwaalwegen te doen terugkeren, schrijft Hella Rottenberg.
Shell-project voor vloeibaar gas op schiereiland in Verre Oosten Sachalin. Shell stopt zijn deelneming in het project. Foto Shell.com
door Hella Rottenberg
De schok van de brute aanval op Oekraïne heeft het Westen tot een ongekende besluitvaardigheid gebracht. In een week tijd is Rusland een pariastaat geworden. De vliegverbindingen zijn verbroken en buitenlandse valutareserves bevroren, Russische banken zijn hun internationale betalingsverkeer kwijt, op luxejachten en huizen van Poetins helpers wordt beslag gelegd, de Raad van Europa heeft Rusland geschorst, export van westerse technologie is stilgelegd. Grote westerse bedrijven schrijven hun investeringen in Rusland af, sluiten hun kantoren en vertrekken.
In Nederland buitelen instellingen en organisaties over elkaar heen om hun banden met Rusland te verbreken. De Hermitage, universiteiten en ziekenhuizen stoppen acuut hun samenwerking met hun Russische partners. Russische wandelaars zijn niet meer welkom bij de Nijmeegse vierdaagse, een Haarlems Tsjaikovski en Stravinsky festival ging niet door.
Veel organisaties doen het uit eigen beweging, omdat ze hun solidariteit met Oekraïne willen bewijzen en elke connectie met het agressorland op dit moment fout vinden. Andere, zoals de Hermitage, de universiteiten en ziekenhuizen hebben van het kabinet opdracht gekregen te stoppen met de samenwerking, en wel onmiddellijk. Hierbij dreigt alle onderscheid te verdwijnen: tussen de Russische staat en samenleving, tussen Russen die zich scharen achter Poetin, zich niet durven uit te spreken of die hun nek uitsteken door te protesteren. In het oorlogsgeweld is het hier niet zo doorgedrongen, maar liefst 56 beroepsgroepen, van architecten tot zangers, hebben een petitie in omloop gebracht die door duizenden moedige collega’s is ondertekend.
Russische cultuur geen mikpunt
Het is terecht dat Nederland het financieren en steunen van Russische staatsinstellingen staakt. De Russische staat is immers agressor en kan in theorie door zware sancties worden ontwricht en tot bezinning worden gebracht. Dat Russische burgers hieronder zullen lijden is onvermijdelijk. De Russische propaganda zal alles uit de kast halen om hun frustratie en boosheid richting buitenwereld te sturen en Rusland voor te stellen als slachtoffer van westerse veroveringszucht, waartegen Moskou zich wel moest teweer stellen.
Maar van onze kant hoeven we dat sentiment niet te versterken. Zelfs op het dieptepunt van de Koude Oorlog was de Russische cultuur geen mikpunt. Wat hebben Tsjaikovski en Stravinsky misdaan? Het is onnodig en onverstandig alle kanalen van contact en gesprek met Russische burgers te torpederen, vooral met mensen die samenwerking met Nederlandse en Europese organisaties waardeerden en zelf niet schuldig zijn aan de misdaden van hun regime. Ze zitten al opgesloten in hun land, de media zijn gelijkgeschakeld, de angst heerst. Het is moeilijk en misschien ondoenlijk om de communicatielijnen open te houden, maar vermijd dan in elk geval boycot om de boycot. Maak onderscheid, scheer niet alle Russen over een kam en laat de Russische cultuur en wetenschap buiten schot, zolang het geen propaganda of propagandisten betreft.
Deemoedig bedrijfsleven
Het Nederlands bedrijfsleven heeft jarenlang dik verdiend aan Rusland en kiest nu of binnenkort het hazenpad. De motieven variëren. De sancties werpen voor het werken in Rusland te hoge barrières op of dienstverlening aan Rusland is sinds de invasie besmet en daarmee schadelijk voor het eigen imago. Unilever, DSM, Philips, Heineken, AkzoNobel en Mammoet hebben fabrieken en installaties in Rusland en hopen nog die te kunnen behouden. Gasunie houdt zich muisstil. Maar Shell geeft zijn joint ventures op en aan de Amsterdamse Zuidas wringen advocatenkantoren zoals Houthoff zich in bochten om zich te distantiëren van hun grootste opdrachtgevers, de Russische staat en diens dienaren. Met een deemoedige of ethisch verantwoorde verklaring en afschrijving van een verliespost denken deze bedrijven verlost te zijn van een pijnlijke last en weer vrolijk verder te gaan. Dat kan natuurlijk, maar de dramatische situatie vraagt om iets anders.
Rusland is bezig Oekraïne te verwoesten, miljoenen mensen op de vlucht te jagen, het bedreigt Europa en de wereldvrede en stort het eigen land in de afgrond. Dat is het gevolg van het besluit van één verblinde man en een kleine kliek oorlogshitsers. Niet alleen wij, maar Rusland zelf, de banken, de oligarchen, zakenlieden, diplomaten, bestuurders en adviseurs van het Kremlin zijn overvallen door de aanval op Oekraïne. Uit wat er gebeurt en naar buiten sijpelt wordt dit steeds duidelijker.
Wie of wat stopt Poetin? En wel zo snel mogelijk? Laat Ben van Beurden z’n adressenboekje pakken, laten de partners van Houthoff dat doen, de directie van het Rotterdamse havenbedrijf, de Gasunie, de Hermitage, Unilever en Philips, oud-diplomaten, iedereen met telefoonnummers van leden van de Russische elite op zak. Neem verantwoordelijkheid en bel je connecties op. Zeg dat je Rusland het beste gunt, en graag weer terugkeert of wilt blijven, maar dat Rusland met Oekraïne mee ten onder gaat en dat je hoopt dat de persoon die je belt alles doet wat in zijn of haar vermogen ligt om de oorlog te stoppen. De kans op succes is klein, allicht, maar om Albert Einstein te citeren: ‘De wereld is een gevaarlijke plek om te wonen, niet vanwege de mensen die kwaad willen, maar vanwege de mensen die daar niets tegen doen.’
Dit artikel werd eerder gepubliceerd in NRC