In de bezette delen van de Donbas proberen de autoriteiten al jarenlang om kinderen te indoctrineren. De militarisering van de samenleving is in die gebieden nog extremer dan in Rusland zelf, schrijft de Oekraïense journalist Maksym Boettsjenko. Door middel van onderwijs en militaire trainingen worden kinderen klaargestoomd om Rusland te dienen.
Militaire training in bezet gebied, met portret van Jozef Stalin op de achtergrond. Foto: Jeugdorganisatie 'JoenArmija Volksrepubliek Donetsk'
Door Maksym Boettsjenko
De vijfjarige kinderen van kleuterschool Roodkapje krijgen begin april bijzondere schoolboekjes in handen gedrukt. Hun kleuterschool staat in de door Rusland bezette stad Roebizjne, in het noorden van de regio Loehansk. In de boekjes staan afbeeldingen van allerlei verschillende soorten bommen, mijnen en handvuurwapens. De kleuterjuf gebruikt de plaatjes voor een les over terrorisme, waarin ze de jonge kinderen vertelt over het gevaar van Oekraïners en NAVO-troepen.
Dergelijke lessen zijn in bezet gebied niet ongebruikelijk, vertelt Pavlo Lisjansky, directeur van het Oekraïense Instituut voor Strategische Studies en Veiligheid. Lisjansky zegt dat Rusland al sinds 2015 dergelijke activiteiten uitvoert en ondersteunt, met als doel om jongeren in de Donbas de ‘correcte’ ideologie bij te brengen. ‘Aan kinderen wordt verteld dat het prestigieus is om te dienen in het Russische leger, en Russische militaire eenheden bezoeken scholen om jongeren voor te bereiden om de belangen van het Kremlin te verdedigen,’ zegt Lisjansky.
Kinderen in Loehansk en Donetsk worden stapsgewijs steeds verder gemilitariseerd
Lisjansky legt uit dat kinderen in de bezette delen van Oekraïne op verschillende manieren worden gemilitariseerd. Ten eerste worden er speciale militaire onderwijsinstellingen opgericht: cadettenscholen. Ten tweede worden er op reguliere scholen lessen gegeven over militaire onderwerpen. Ten derde worden er speciale kinderkampen en grote oorlogsspellen georganiseerd.
Ook worden er 'militaire sportwedstrijden' gehouden, onder auspiciën van het Russische ministerie van Onderwijs. Het doel daarvan is om scholieren voor te bereiden op dienst in het leger, en ‘om de herinnering aan de gebeurtenissen en helden van de Grote Patriottische Oorlog [Tweede Wereldoorlog, red.] te vereeuwigen.’
Militarisering van onderwijs
Sinds het uitbreken van oorlog in de Donbas in 2014 worden kinderen in de zogeheten volksrepublieken van Loehansk en Donetsk stapsgewijs steeds verder gemilitariseerd. Aanvankelijk ging het erom dat kinderen in militair uniform meededen aan ceremoniële plechtigheden zoals herdenkingen op 9 mei, de Dag van de Overwinning. Tussen 2017 en 2019 begonnen de lokale autoriteiten meer kinderkampen en evenementen te organiseren waar jongeren militaire vaardigheden leren. Tegen de tijd dat de grootschalige oorlog in 2022 uitbrak was de militarisering van tieners in de volksrepublieken grotendeels geïnstitutionaliseerd.
Vera Jastrebova, directeur van de Oekraïense NGO Oostelijke Mensenrechtengroep, heeft onderzoek gedaan naar de militarisering van jongeren in de bezette gebieden van Oekraïne. Jastrebova wijst erop dat jongeren een belangrijk deel van hun ideologische opvoeding in formele onderwijsinstellingen krijgen. Zo zijn er in de loop van de jaren steeds meer cadettenscholen gekomen: gewone scholen die zijn omgevormd tot gespecialiseerde onderwijsinstellingen waar tieners worden voorbereid op toelating tot een militaire vervolgopleiding. Ze krijgen les over de geschiedenis van Rusland, de geschiedenis van het ‘Geboorteland’ (Loehansk en Donetsk), en oosters-orthodoxe religieuze teksten. Daarnaast worden er in die scholen voorbereidende dienstplichttrainingen georganiseerd, voor zowel jongens als meisjes. In de regio Donetsk zijn al vier van zulke cadettenscholen opgericht, in het bezette deel van de regio Loehansk zeker twee.
De belangrijkste taak van de ideologische opvoeding van deze kinderen is om hun historische begrip van het verleden en het heden te verdraaien
Verder zijn er in meerdere scholen cadettenklassen ingericht. Alleen al in de Donbas zijn er ongeveer honderd van zulke cadettenklassen. Kinderen die in deze klassen zitten worden, net als in de gespecialiseerde cadettenscholen, klaargestoomd voor een latere toetreding tot hogere militaire onderwijsinstellingen en een baan binnen het Russische ministerie van Binnenlandse Zaken, zegt Vera Jastrebova.
De belangrijkste taak van de ideologische opvoeding van deze kinderen is om hun historische begrip van het verleden en het heden te verdraaien volgens het narratief van het Kremlin. Er wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van het boek ‘Geschiedenis van Oekraïne’, geschreven door een groep auteurs onder wie Alexander Malkevitsj, een spindoctor en voormalig vertrouweling van Jevgeni Prigozjin, de vermoorde leider van het huurlingenleger Wagner.
Landen die willen samenwerken met de EU, Groot-Brittannië en de VS worden in het boek neergezet als ‘wapen om Rusland in bedwang te houden’ om de 'wederopstanding' van Rusland te voorkomen. Oekraïne wordt voorgesteld als ‘een wapen van de NAVO om Rusland te vernietigen.’ Het agressieve beleid dat Moskou historisch gezien richting Oekraïners voert wordt gerechtvaardigd als de ‘verdediging van het orthodoxe geloof.’
‘In de historische interpretaties van Russische wetenschappers en propagandisten is een uitgebreide en agressieve ideologie te zien waarbij één volk (Rusland) superieur is aan anderen,’ zegt Jastrebova. ‘Kinderen krijgen te horen dat Russen een heilig volk zijn en dat westerse landen verdorven zijn. Aan schoolkinderen wordt geleerd om alles wat westers is te haten.’
De ideologische indoctrinatie van kinderen wordt steeds omvangrijker. Net als reguliere Russische scholen moeten scholen in de bezette gebieden vanaf 1 september verplicht een nieuw vak invoeren: ‘Grondbeginselen van Veiligheid en Verdediging van het Moederland.’ Daarin leren kinderen van 14 tot 18 jaar om te schieten en drones te besturen, en krijgen ze ook basale militaire training. Pavlo Lisjansky zegt dat een deel van de leraren uit de bezette regio's Loehansk en Donetsk al speciale trainingen hebben gevolgd in de Russische regio Tjoemen, en ze nu andere leraren en functionarissen in bezet gebied opleiden om het nieuwe vak te geven. ‘Het is de bedoeling dat er ongeveer 25 duizend mensen van onderwijsinstellingen worden opgeleid - reguliere leraren, sportleraren, ideologische adviseurs van directeuren, enzovoorts. De militarisering is daarmee een verplicht onderdeel geworden van het Russische lesprogramma,’ zegt Lisjansky.
Militarisering van kinderen in Rusland
In Rusland en Belarus (en op een andere manier ook in Oekraïne) bevat het schoolprogramma meer aandacht voor het leger en militaire training dan in de meeste West-Europese landen. In het Russische schoolprogramma wordt onder andere veel nadruk gelegd op vaderlandsliefde, respect voor het leger en herinnering aan de Grote Vaderlandse Oorlog, zoals de Tweede Wereldoorlog in Rusland wordt genoemd. Sinds 2022 zijn Russische scholen alleen maar verder gemilitariseerd geraakt. Ook worden er op steeds meer Russische scholen basale militaire trainingen gegeven. In de bezette delen van Oekraïne legt de Russische overheid nog veel sterker de nadruk op indoctrinatie dan in Rusland zelf. Er mag onder kinderen uit die gebieden geen twijfel bestaan dat ze zijn bevrijd van een fascistisch regime, zoals Rusland de Oekraïense regering noemt. Daarmee wordt teruggegrepen op taalgebruik uit de Tweede Wereldoorlog, en wordt de huidige oorlog in Oekraïne afgebeeld als een voortzetting van de strijd tegen het fascisme.
Jeugdgroepen
Naast het reguliere onderwijs zijn in de bezette regio Loehansk nu ruim 5.000 kinderen aangesloten bij militaire jeugdgroepen zoals de Joenarmia (Jeugdleger). In bijna elke grote stad van de bezette gebieden hebben dergelijke jeugdorganisaties een kantoor. In de door Rusland bezette gebieden van Oekraïne zijn er zo’n honderd verschillende paramilitaire jeugdgroepen actief, inclusief in de recentelijk bezette regio’s Cherson en Zaporizja. Ze organiseren evenementen en militaire trainingen waarbij kinderen driloefeningen doen, beschermende kleding aantrekken, 'spionnen' opsporen, en oefenen met schieten en het gooien van granaten.
Kinderen in de bezette gebieden hebben over het algemeen vrijere toegang tot wapens dan in Rusland. Als onderdeel van hun militaire training leren jongeren schieten met echte machinegeweren en gooien ze echte granaten. De Russische bezettingsautoriteiten doen er alles aan om het leerproces zo dicht mogelijk bij de realiteit te brengen. In de regio Loehansk leren kinderen bijvoorbeeld ook om gevechtsdrones te besturen. Ze gebruiken daarvoor computerprogramma's die de vlucht van drones boven de kerncentrale van Tsjernobyl simuleren.
'De Russen proberen kinderen te herprogrammeren, en al het Oekraïense te verwijderenʼ
De autoriteiten organiseren ook militaire trainingskampen voor kinderen. In het stadje Snezjnoje, in het oosten van de regio Loehansk, werd onlangs bijvoorbeeld een militaire survival training gehouden, evenals een driedaagse cursus waarbij kinderen naast EHBO-training ook militaire oefeningen deden. Zo’n 550 kinderen tussen de acht en zeventien jaar deden mee aan een groot spel spelen genaamd ‘gevecht op korte afstand’, waarin ze militaire tactiek leerden en een schietgevecht werd nagebootst.
Van openlijk verzet tegen de militarisering is in de bezette gebieden geen sprake. Na de oprichting van de zogeheten volksrepublieken Donetsk en Loehansk in 2014 werden kinderen aanvankelijk niet verplicht om zich bij een militaire jeugdgroep aan te sluiten. Ouders konden weigeren om hun kind naar zulke organisaties te sturen als ze niet wilden dat het werd klaargestoomd voor een militaire carrière. In de loop van de jaren werden militaire trainingen steeds verder geïnstitutionaliseerd, en werd oorlog steeds meer gezien als iets alledaags. Tussen 2014 en 2022 groeide een generatie kinderen op die vertrouwd was met oorlog, beschietingen en artillerie. Inmiddels hebben ouders niet langer het recht om te weigeren - alle kinderen ondergaan een vorm van militaire training en indoctrinatie.
Ivan Fedorov, de voormalige burgemeester van de stad Melitopol en nu de voorzitter van het regionale staatsbestuur van Zaporizja, zegt dat kinderen meer dan andere bevolkingsgroepen lijden onder de Russische bezetting. ‘Door middel van militaristische jeugdorganisaties worden kinderen gehersenspoeld,’ zegt Fedorov. 'De Russen proberen kinderen te herprogrammeren, en al het Oekraïense te verwijderen. Dit kan je een culturele genocide op de Oekraïense natie door de Russische bezetters noemen,’ concludeert Fedorov.