Zelensky’s bezoek aan de Verenigde Staten onderstreepte vorige week nogmaals dat Oekraïne niet voor altijd kan leunen op steun van buitenaf. Ook veiligheidsgaranties en een NAVO-lidmaatschap zijn allerminst zeker. Daarom neemt Oekraïne het heft in eigen hand en produceert het zelf steeds meer wapens, schrijft Chris Colijn.
Het Oekraïense artilleriesysteem Bohdana, die tegenwoordig veel wordt gebruikt aan het front. Foto: Anatolii Stepanov/ ANP / AFP
Door Chris Colijn
‘De beste manier om de militaire hulp aan Oekraïne nu op te voeren is door wapens voor Oekraïense soldaten te kopen van Oekraïense fabrikanten. Onze defensie-industrie groeit in hoog tempo en kan met extra investeringen veel meer produceren. Het is ook sneller en goedkoper voor onze partners.’ Het is een van de eerste berichten die Oekraïne’s nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Andri Sybiha, op X plaatste na zijn aanstelling. Door de eigen wapenproductie met een noodvaart op te voeren hoopt het land zijn eigen veiligheid te garanderen.
Oekraïne kan niet vertrouwen op een oneindige stroom van steun uit het westen. Als puntje bij paaltje komt staat het land er grotendeels alleen voor. Als ze willen doorvechten, moeten ze zo snel mogelijk veel wapens en munitie gaan produceren. Dat proces komt nu op stoom.
De algehele wapenproductie is nog lang niet op het niveau waarmee Oekraïne op eigen benen kan staan, maar het neemt nu heel hard toe
Inmiddels is de helft van de artilleriesystemen aan het front van Oekraïense makelij. Vooral het artilleriesysteem Bohdana speelt een groeiende rol aan het slagveld: er worden er elke maand vijftien gebouwd. Daarnaast wordt er steeds meer munitie gemaakt, zoals de 155 millimeter artilleriegranaten die ook NAVO-landen gebruiken. De productie van artillerie- en mortiermunitie ligt volgens Zelensky 25 keer zo hoog als in 2022. In augustus toonde Oekraïne aan de wereld de kruisraket Neptune, en ook de zogeheten Palianytsia raket-drone, een nieuw wapen met een bereik van ruim 500 kilometer. Ze zijn allebei al in gebruik. De algehele wapenproductie is nog lang niet op het niveau waarmee Oekraïne op eigen benen kan staan, maar het neemt nu heel hard toe.
Op het gebied van drones is Oekraïne al grotendeels zelfvoorzienend. Het land heeft op dit moment de capaciteit om zo’n vier miljoen onbemande vliegtuigen per jaar te maken, maar daarvoor heeft het nog wel veel investering nodig van buitenaf; tot nu toe zijn er contracten afgesloten voor de bouw van ‘slechts’ anderhalf miljoen drones. Aan de ene kant zijn ze relatief goedkoop en makkelijk te maken. Aan de andere kant sneuvelen er elke maand duizenden van, waardoor de constante aanvoer van nieuwe drones noodzakelijk is. De afgelopen maanden is het aantal drone-aanvallen op Russisch grondgebied flink toegenomen, en ook aan het front en op de Zwarte Zee zijn ze onmisbaar voor het leger.
Hand in hand met de productie van hardware zijn er steeds meer vorderingen aan de software-kant. Zo wordt er AI gebruikt bij de besturing van drones, waardoor de wapens bijvoorbeeld kunnen doorvliegen als ze contact verliezen met hun menselijke bestuurder. ‘De bestuurder stelt het doel in, waarna de AI het richten zelfstandig overneemt, waardoor het immuun is voor vijandelijke interferentie door elektronische oorlogsvoering’, legt een woordvoerder van de Oekraïense overheid uit aan Radio Free Europe. Ook wordt AI-technologie gebruikt om zogeheten ‘drone-zwermen’ te besturen: Oekraïne vuurt grote groepen vliegtuigjes tegelijk af die allemaal met elkaar in contact staan. Daardoor wordt de kans groter dat tenminste een deel van de wapens hun doel bereikt zonder eerst door Rusland te worden neergehaald.
Een voordeel van de eigen wapenproductie is dat het leger in nauw contact staat met de fabrikanten. Producenten kunnen feedback krijgen op het gebruik van de wapens, waardoor er meer rekening kan worden gehouden met de behoeften van soldaten. Productie binnen Oekraïne betekent natuurlijk ook dat materieel relatief snel geleverd kan worden aan legereenheden. De keerzijde is dat wapenfabrieken een interessant doelwit zijn voor de Russen. Het productieproces kan met één luchtaanval al worden verstoord. Daarom wordt er nu bijvoorbeeld gewerkt aan ondergrondse productiecentra.
Vredesplan
Tijdens zijn bezoek aan de Verenigde Staten presenteerde Zelensky een zogeheten overwinningsplan, waarmee Oekraïne Rusland wil dwingen tot onderhandelingen. Dat plan behelst inzet van westerse lange afstandswapens, waarmee Oekraïne doelen diep in Rusland kan raken en een toezegging dat Oekraïne lid kan worden van de NAVO.
Oekraïne wil niet alleen materieel ontvangen uit de VS, maar zet in op structurele militaire samenwerking
In een interview met The New Yorker noemde Zelensky zijn overwinningsplan een ‘nieuw plan A’, maar in het westen klonk weinig enthousiasme voor het idee. Oekraïne hoopte met name op steun van Joe Biden. ‘Als hij het niet wil steunen, kan ik hem niet dwingen. Als hij weigert, dan moeten we verder leven in Plan B. En dat is jammer’, zei Zelensky tegen het Amerikaanse tijdschrift. Het plan B ‘zou uitlopen op een zeer lange oorlog - een onmogelijke, uitputtende situatie die een enorm aantal mensen het leven zou kosten.’ Hoe langer de oorlog duurt, hoe groter ook de noodzaak voor Oekraïne om zelf op grote schaal wapens te produceren.
Deens model
Oekraïne kan niet op eigen houtje wapens produceren. Het heeft daarvoor vooral geld nodig, wederom uit het Westen. Niet voor niets was Zelensky’s nieuwe defensie-adviseur Oleksandr Kamysjin vorige week mee naar de VS. De voormalige minister van Strategische Industrie schreef tijdens het bezoek op X over de ‘verdere ontwikkeling van coproductie tussen de Oekraïense en Amerikaanse defensie-industrieën'. Zijn taak is om investeringen veilig te stellen, maar ook om kennisuitwisseling te bevorderen. Oekraïne wil niet alleen materieel ontvangen uit de VS, maar zet in op structurele militaire samenwerking. Op de lange termijn is dat voor Amerikaanse politici misschien ook makkelijker te ‘verkopen’ aan hun eigen electoraat dan de steunpakketten die nu worden geleverd.
In Europa is Denemarken een van de koplopers bij de financiering van wapenproductie. Volgens het ‘Deense model’ stelt Oekraïne een lijst met projecten op die financiering van buitenaf nodig hebben, en kunnen westerse overheden kiezen waar ze mee willen helpen. Denemarken heeft tot nu toe 600 miljoen euro toegezegd, waarvan 400 miljoen euro afkomstig is van de winst op bevroren Russische tegoeden. ‘Oekraïne kan haar afhankelijkheid van buitenlandse hulp verminderen door gebruik te maken van dit samenwerkingsmodel, dat een kosteneffectievere en productievere methode is voor de productie van modern wapentuig’, is te lezen op de website van het Oekraïense ministerie van Defensie. De hoop is dat andere landen dit model de komende tijd gaan volgen.
Naast Denemarken werkt ook Duitsland steeds meer samen met de Oekraïense wapenindustrie. Zo kwam er vorig jaar een joint venture tussen het Duitse Rheinmetall en OekrOboronProm. Rheinmetall bouwt inmiddels pantserrupsvoertuigen in Oekraïne; de eerste modellen worden binnenkort geleverd. Het is een aantrekkelijke markt voor dergelijke wapenbedrijven, terwijl Oekraïne op zijn beurt veel kennis van buitenaf in huis haalt.
Ook in eigen land wordt er geld opgehaald voor wapenproductie. Zo kunnen Oekraïense burgers sinds dit jaar militaire obligaties kopen, vanaf een bedrag van omgerekend 25 euro. De overheid hoopt hiermee zo’n 8,7 miljard euro op te halen, en belooft aan investeerders een rendement van 11% per jaar (gezien het constante waardeverlies van de hryvnia is dat minder indrukwekkend dan het lijkt).
Onderdelen en grondstoffen
Bij de productie van wapens op grote schaal komt meer kijken dan de bouw van een aantal fabrieken. Om te beginnen moeten de fabrieken worden gevoed met de juiste onderdelen en grondstoffen. Dat is een uitdaging, want het materiaal is niet zomaar op grote schaal te koop.
Oekraïne denkt nu al na over haar zelfstandigheid en veiligheid op de lange termijn
Een van de benodigde componenten is bijvoorbeeld buskruit voor artilleriegranaten. Om zoiets volledig zelf te maken is onder andere katoen nodig. Van specifieke soorten katoen kan namelijk buskruit worden gemaakt. De krant Oekrainska Pravda meldt dat de eerste katoenteelt bij wijze van experiment al een feit is, in de regio Odesa. Nu wordt volop getest of Oekraïne ook de juiste soorten katoen kan produceren om dit op grote schaal te gebruiken voor wapenproductie. ‘Ondanks de eerste successen van het experiment is het nog te vroeg om te spreken van massale katoenteelt en zakelijke interesse’, schrijft de krant. Het initiatief laat zien dat Oekraïne nu al nadenkt over haar zelfstandigheid en veiligheid op de lange termijn, zelfs als het onderzoek op niets uitloopt.
Corruptie
Naast de logistiek en beschikbaarheid van grondstoffen is ook corruptie een valkuil voor de Oekraïense wapenproductie. Begin dit jaar werd bijvoorbeeld fraude geconstateerd bij de aankoop van honderdduizend artilleriegranaten. Ruim 32 miljoen euro zou zijn verduisterd. Aan het probleem van corruptie wordt hard gewerkt, want het is een doodsteek voor de ontwikkeling van de wapenproductie en voor het vertrouwen van westerse overheden. Sinds het ontslag van defensieminister Oleksi Reznikov een jaar geleden is het aantal grote zichtbare corruptiezaken flink afgenomen, maar van buitenaf is moeilijk te zien wat zich in het defensieapparaat afspeelt.
In het kader van corruptie en hervormingen ontsloeg de minister van Defensie Roestem Oemerov deze week drie van zijn plaatsvervangers en een staatssecretaris. ‘We hervormen het aankoopsysteem voor defensie’, schreef Oemerov op Facebook toen hij het nieuws bekendmaakte. Vooral het staatsbedrijf Spetstechnoexport, dat namens de staat militair materieel koopt, wordt hervormd. Topmensen binnen het bedrijf zijn in het verleden al aangeklaagd voor witwassen, schrijft Politico. De bekende anti-corruptie activist Vitaly Sjaboenin zegt tegen de nieuwssite dat dit een ‘perfecte zet’ is van het ministerie.
Naast ontslagen binnen het ministerie wordt het Oekraïense anticorruptie computersysteem ProZorro sinds dit jaar ingezet voor defensie aankopen. Staatscontracten worden in een openbare online database geregistreerd, waardoor duidelijk is hoeveel er is betaald voor de aanschaf van goederen voor het leger – al zal vanwege de oorlog niet alle informatie publiek toegankelijk zijn. Het ‘public procurement’ systeem speelde al voor de invasie een belangrijke rol bij het bestrijden van corruptie. ‘Het elektronische systeem elimineert corruptie niet, maar vermindert het aanzienlijk en maakt het zichtbaarder’, schrijft Andri Borovyk, directeur van Transparency International Ukraine, op de site van The Kyiv Independent. De maatregelen laten zien dat Oekraïne druk bezig is om de problemen te verminderen, al heerst er in de samenleving nog altijd veel scepsis over corruptie binnen de overheid.
Ruslands productie en import
Misschien is het grootste struikelblok voor de Oekraïense wapenproductie nog wel dat het Rusland nooit zal kunnen bijhouden. De Russen zouden zo’n drie miljoen artilleriegranaten per jaar kunnen produceren, en kopen daarnaast ook op grote schaal wapens uit Noord-Korea en Iran. Noord-Korea zou inmiddels bijna vijf miljoen artilleriegranaten aan Rusland hebben geleverd. Ter vergelijking: de Verenigde Staten produceren zo’n 360 duizend artilleriegranaten per jaar, en hopen dat cijfer in 2026 op te krikken tot 1,2 miljoen.
Vergeleken met de Russische cijfers valt de Oekraïense oorlogsindustrie in het niet, maar het is cruciaal dat het land haar wapenproductie verder ontwikkelt. Europa heeft niet alleen onvoldoende wil, maar ook een gebrek aan capaciteit om nog meer militaire steun te leveren. Oekraïne is daarom op zichzelf aangewezen, deels omdat Rusland nog decennialang een bedreiging kan vormen voor de nationale veiligheid. Als Oekraïne niet alleen het komende jaar, maar ook het komende decennium wil voortbestaan als land, zal het een eigen wapenindustrie moeten hebben.
Zie ook het artikel van Hella Rottenberg op RAAM over Zelensky’s bezoek aan de VS.