Meer dan tienduizend Moskovieten demonstreerden op 30 april op de Sacharovstraat tegen de pogingen van internetwaakhond Roskomnadzor om de Russische chatdienst Telegram te blokkeren. Met papieren vliegtuigjes eisten zij herstel van de vrijheid van meningsuiting op internet. Het papieren vliegtuigje is in korte tijd het symbool van verzet tegen Roskomnadzor geworden.
Pavel Doerov, CEO van Telegram, tweette: 'Thank you, each and one of the 12,000+ people who stood up to support the freedom of internet and Telegram today in central Moscow. You make me proud and excited to be Russian'.
In een open brief protesteerden 26 internationale organisaties voor mensenrechten, persvrijheid en internetvrijheid tegen de aanval op Telegram, die 'heeft geresulteerd in omvangrijke schendingen van de vrijheid van meningsuiting en toegang tot informatie, die tevens op massale schaal andere websites heeft geblokkeerd.' Tot de ondertekenaars behoren Human Rights Watch, Amnesty International, Access Now, Article 19, Agora, Freedom House, Reporters without Borders en PEN International.
Demonstratie voor internetvrijheid in Moskou. Papieren vliegtuigjes zijn snel het symbool van verzet geworden
Op 13 april gaf een Moskouse rechtbank Roskomnadzor toestemming om de toegang tot Telegram te blokkeren omdat Doerov (vermogen volgens Forbes $ 1,7 miljard) weigert de geheime dienst FSB toegang te verlenen tot de besloten chatdienst. De pogingen om Telegram lam te leggen hebben in Rusland tot omvangrijke verstoringen van het internetverkeer geleid. Volgens de open brief werden bijna 20 miljoen Internet Protocol (IP) adressen op last van Roskomnadzor geblokkeerd, de meeste op servers van internationale internetbedrijven zoals Google, Amazon en Microsoft. Telegram heeft in Rusland ongeveer 10 miljoen gebruikers. In Iran gebruiken 40 miljoen mensen de versleutelde chatdienst. Ook daar dreigt de overheid met maatregelen. Volgens persbureau Reuters is het Iraanse overheidsfunctionarissen sinds 1 mei verboden diensten als Telegram te gebruiken.
De laatste zes jaar, aldus de open brief, heeft Rusland een hele reeks aan restrictieve wetten aangenomen die de internetvrijheid beperken. In 2016 nam het parlement de zogenaamde 'Jarovaja-wetten' aan (genoemd naar het parlementslid dat hen indiende), waarin onder meer wordt geëist dat providers en internetbedrijven verplicht zijn metadata over de activiteiten van hun gebruikers op te slaan om 'extremisme tegen te gaan'. Ook dienen zij encryptiemethoden, gebruikt om berichten te versleutelen, op last van de geheime dienst vrij te geven. Internetbedrijf Telegram, wiens oprichter Doerov Rusland inmiddels heeft verlaten, voert al sinds oktober een gevecht met Roskomnadzor over toegang tot de besloten chatdienst. Aleksandr Zjarov, chef van Roskomnadzor, staat op de Amerikaanse sanctielijst.
'Voor Russische gebruikers zijn apps als Telegram en vergelijkbare diensten die beveiligde communicatie proberen te leveren cruciaal voor de veiligheid van gebruikers. Zij vormen een belangrijke informatiebron over wezenlijke politieke, economische en sociale kwesties, vrij van ongepaste inmenging van regeringswege. (...) Met het oog op de directe en indirecte controle die de staat heeft over veel traditionele Russische media en de zelfcensuur die veel andere media noodgedwongen toepassen, zijn berichtendiensten zoals Telegram een cruciaal middel geworden voor de verbreiding van ideeën en opinies,' aldus de verklaring.
Op de demonstratie in Moskou werden spandoeken en plakkaten meegedragen met teksten als 'Alles is zo slecht dat zelfs introverten de straat zijn opgekomen' en 'Weg met de Jarovaja-wetten'. 'Wij zijn programmeurs, wij kunnen blokkades makkelijk omzeilen, maar gewone mensen niet,' zeiden Olga en Andrej tegen de krant Moskouse Komsomol. 'Voor hen gaan wij de straat op'. Internet-ondernemers braken vanaf het podium een lans voor een vrij internet en ook oppositiepoliticus Navalny voerde het woord. Zelfs politieagenten mompelden voorzichtig mee met de leuzen, aldus de krant.
'Toen de meeting voorbij was gooiden de deelnemers de overgeschoten papieren vliegtuigjes de lucht in,' schrijft de krant. 'Ze dwarrelden boven de massa, de soldaten, de geheim agenten, Roskomnadzor en de ambtenaren met hun verboden. Via een directe verbinding met het snelste internet keek Pavel Doerov toe en glimlachte dat het goed was.'
Telegram is bij lange na niet de enige internetdienst die problemen heeft met censuur. Alexey Kovalyov van de eveneens door een blokkade van Roskomnadzor getroffen Russische website van Coda Story geeft hier op Facebook commentaar over de omvang van het gevecht tussen Roskomnadzor en de internetgemeenschap. Coda Story is een in 2016 in de VS door de Russische journaliste Natalia Antelava opgezette website, die enigszins lijkt op de Nederlandse Correspondent, door te kiezen voor een beperkt aantal thema's, waar diep en langdurig op wordt ingegaan.