Sinds 28 maart behandelt Polen geen asielverzoeken meer van mensen die het land via de grens met Belarus zijn binnengekomen. De maatregel is een reactie op beleid van de Belarussische president Loekasjenko, die sinds 2021 migranten inzet als instrument in zijn hybride oorlogvoering tegen de EU.

Poolse soldaten surveilleren langs de grens met Belarus. Foto: Wojtek Radwanski / ANP / AFP

Polen gaat geen asielverzoeken meer behandelen van mensen die het land zijn binnengekomen via de grens met Belarus. Op 28 maart is een verordening ingegaan die het recht om een ​​asielaanvraag in te dienen tijdelijk opschort. Daarmee completeert de regering van premier Donald Tusk de hermetische sluiting van de grens met Belarus, ter bestrijding van de ‘migrantenoorlog’ die de Belarussische dictator Aleksandr Loekasjenko sinds 2021 voert.

In dat jaar kreeg Polen, net als Letland en Litouwen, te maken met een grote stijging in het aantal mensen dat vanuit Belarus EU-grondgebied probeerde te bereiken. Al snel bleek dat dit een gevolg was van doelbewust beleid van de Belarussische president Loekasjenko, die daarmee wraak nam op de EU vanwege de sancties die waren ingesteld tegen zijn regime.

Van verkiezingsfraude tot migrantenoorlog

De EU-sancties volgden op het hardhandig neerslaan van protesten in Minsk en andere Belarussische steden door de ordetroepen van Loekasjenko in 2020. Belarussen kwamen er in verzet tegen het vervalsen van de uitslag van de presidentsverkiezingen, die volgens officiële cijfers met grote overmacht waren gewonnen door Loekasjenko. Oppositieleider Sviatlana Tsichanouskaja moest noodgedwongen Belarus verlaten.

In de zomer van 2021 ontpopte Loekasjenko zich als mensensmokkelaar. Met hulp van de nationale vliegmaatschappij Belavia liet hij bijvoorbeeld in Irak mensen ophalen die als vluchteling de EU wilden bereiken. Zij kregen een visum voor Belarus en werden vervolgens door de staat afgezet in het bos aan de grens met Polen, en in mindere mate aan de grenzen met Letland en Litouwen. Om de tienduizenden migranten tegen te houden, riepen de drie landen de noodtoestand uit in hun grensregio’s met Belarus.

Premier Donald Tusk van Polen bij een bezoek aan de grens met Belarus op 22 maart jl. Foto: Wojtek Radwanski / ANP / AFP

De migranten zelf werden een instrument in Loekasjenko’s hybride oorlogvoering tegen de EU. Polen zat niet op de vluchtelingen te wachten. Het land bouwde in allerijl hekken met prikkeldraad langs de grens en mensen die toch Pools grondgebied wisten te bereiken werden soms hardhandig teruggeduwd naar Belarus, tot ergernis van mensenrechtenorganisaties.

Hoewel de ‘migrantenoorlog’ na 2021 in hevigheid afnam, leek Loekasjenko de druk vorig jaar weer op te voeren. Volgens de Poolse grenswacht noteerde het dorpje Czeremcha, pal aan de grens met Belarus, in 2024 twintig keer zoveel asielaanvragen als een jaar eerder. In totaal ontving Polen in 2024 ruim 15.000 asielaanvragen, tegenover een kleine 9.000 in 2023. Van de 15.000 aanvragen waren er ca. 6.000 van Oekraïners, gevolgd door Belarus (3.663), Rusland (823), Ethiopië (515), Eritrea (505) en Somalië (486). Uit die drie Afrikaanse landen kwamen een jaar eerder bij elkaar opgeteld nog slechts 123 asielaanvragen binnen.

Recht op asielaanvraag opgeschort

Voor Polen is de hernieuwde intensivering van Loekasjenko’s migrantenoorlog nu dus reden genoeg om de Belarussische grens compleet af te sluiten. Op 26 maart ondertekende president Andrzej Duda een wet die de tijdelijke opschorting van het recht op asielaanvraag mogelijk maakt. Een dag later besloot de regering van premier Tusk meteen van de regeling gebruik te maken. Sindsdien worden asielaanvragen van migranten die Polen via Belarus binnenkomen niet meer behandeld.

De nieuwe wet schrijft voor dat de opschorting maximaal 60 dagen geldig is. Daarna kan deze verlengd worden met goedkeuring van het parlement. Voor de meest kwetsbare mensen geldt een uitzondering: aan onder meer minderjarigen en zwangere vrouwen mag het recht op asielaanvraag niet geweigerd worden.

Naar schatting hebben al meer dan 100 mensen de dood gevonden als gevolg van Loekasjenko’s migrantenoorlog.