Nobelprijswinnaar Dmitri Moeratov doet deze week een emotioneel beroep op de presidenten Poetin en Zelensky om niet alleen krijgsgevangenen te ruilen, maar ook gedetineerde burgers. Volgens de journalist maakt Rusland zich schuldig aan martelen en zou Kyiv er goed aan doen om ook Russische gevangenen, die worden gefilterd, uit te wisselen met collaborateurs van de Russische bezetter in Oekraïne.

Dmitri Moeratov. Screenshot YouTube.

Rusland is in de greep van ‘staats-sadisten’ die zich spiegelen aan de Inquisitie. Nobelprijswinnaar en journalist Dmitri Moeratov zegt het onomwonden. Hij beschuldigt de Russische regering zelfs van systematische martelpraktijken. In het jaar waarin zijn vaderland de tachtigste verjaardag van de overwinning op het fascisme viert, worden tegenstanders van het Poetin-regime in de gevangenis ‘gefolterd’, zoals ook de Gestapo in nazi-Duitsland deed, aldus de hoofredacteur/uitgever van de kritische krant Novaja Gazeta.

Het uitwisselen van krijgsgevangenen, zoals Oekraïne en Rusland als uitvloeisel van de grotendeels mislukte bestandsbesprekingen in Istanbul half mei nu doen, is volgens Moeratov daarom onvoldoende. Via YouTube heeft de, nog steeds in Rusland woonachtige, journalist de regeringen van beide landen opgeroepen om ook op grotere schaal burgers uit te gaan wisselen.

‘Geef ze terug zolang ze nog leven’

‘Duizenden krijgsgevangenen van beide kanten zullen naar huis terugkeren. Eerlijk gezegd is dit voor mij nu veel belangrijker dan al dat gepraat over internationaal erkende staatsgrenzen. Maar dit gaat wel alleen over krijgsgevangenen. Er is geen sprake van het uitwisselen van burgers voor burgers’, aldus Moeratov. ‘Ik vraag de presidenten van Rusland en Oekraïne, Oekraïne en Rusland: geef elkaar burgers. Ruil aanhangers van de Roesski Mir, die in Oekraïne gevangen zitten, met tegenstanders van de oorlog die in Russische strafkampen zitten. Geef ze terug zolang ze nog leven. Begin met tieners, vrouwen, zieken en mensen met kinderen thuis. Ik hoop dat wederzijdse vrijlating, amnestie, gratie, uitwisseling, noem maar op, van burgers, ook de langverwachte vrede dichterbij zal brengen’, zegt Moeratov via zijn YouTube-kanaal.

Uitwisseling krijgsgevangenen
De bestandsbesprekingen tussen Oekraïne en Rusland op 16 mei in Istanbul hebben maar één resultaat opgeleverd: beide landen stemden in met de vrijlating van tweemaal duizend krijgsgevangenen. De uitwisseling vond ruim een week later in drie fasen plaats. Op 23 mei werden over en weer 390 gevangenen uitgewisseld, op 24 mei nog eens 307 en op 25 mei tenslotte 303. Onder de vrijgelaten krijgsgevangen bevonden zich 70 Oekraïnerts die in 2022 de stad Marioepol hadden verdedigd, en ook 120 burgers.

Met zijn pleidooi richt Moeratov zich niet alleen tot president Poetin, maar ook tot de regering in Kyiv. Met ‘aanhangers van de Roesski Mir’ doelt hij onder anderen op collaborateurs van de Russische bezetting die in Oekraïne gevangen zijn genomen wegens heulen met de vijand. Dat zijn niet zelden Oekraïense staatsburgers die óf door Russische (inlichtingen)diensten zijn gerekruteerd óf uit overtuiging voor het Kremlin werken.

In Oekraïne vond de oproep van Moeratov amper weerklank. President Zelensky reageerde niet, in de media bleef het stil. Wegens gebrek aan daadkracht en eenheid speelt de Russische oppositie in Oekraïne geen rol meer. In Kyiv ligt de prioriteit bij de vrijlating van duizenden Oekraïense krijgsgevangenen, en daarnaast komen er nu al mondjesmaat Oekraïense burgergevangenen vrij - in het afgelopen weekend ruilden Rusland en Oekraïne allebei 120 burgers uit. Er wordt geen behoefte gevoeld om energie te steken in de vrijlating van Russische burgers zolang er nog duizenden Oekraïners vastzitten.

Zeven slachtoffers van foltering

Moeratov, die in 2021 de Nobelprijs voor de Vrede won, verwijst in zijn emotionele hartenkreet naar het lot van zeven politieke gevangenen die momenteel in Russische cellen creperen of al zijn bezweken aan de folteringen door hun cipiers, die hij soms met naam en toenaam noemt.

Andrej Sjabanov. Screenshot YouTube.

Igor Barysjnikov uit Kaliningrad, een kankerpatiënt, kreeg 7½ jaar cel omdat hij het Russische leger zou hebben belasterd. In de gevangenis is hij nagenoeg blind geworden. Van rechter Olga Balandina kreeg hij zelfs geen toestemming om naar de begrafenis van zijn moeder te gaan.

Andrej Sjabanov, een gehandicapte saxofonist uit Samara, werd tot 6 jaar veroordeeld wegens oproepen tot terrorisme. Hij lijdt aan de huidziekte psoriasis en vroeg om vervroegde vrijlating, terwijl hij zijn wonden in de rechtszaal toonde. ‘Rechter Dmitri Ananjev stuurde hem terug naar de gevangenis, zodat hij dit allemaal niet zou hoeven te zien’, aldus Moeratov.

Nadezjda Boejanov is een 67-jarige kinderarts die door de moeder van een patiëntje werd aangegeven. RAAM schreef eerder over haar. In hechtenis probeerden ‘patriottische activisten’ de omstandigheden nog verder te verslechteren door haar een pakket met 30 kilo zout sturen, zodat haar rantsoen in kilo’s opraakte en ze geen vitaminen of voedsel mocht ontvangen.

Oleg Beloöesov uit Sint-Petersburg, ook invalide, werd wegens ‘nepnieuws over het leger’ veroordeeld tot 5½ jaar gevangenisstraf en geregistreerd als gevangene met ontsnappingsgevaar. Elke twee uur 's nachts wordt hij gewekt om zijn identiteit vast te stellen en hem te vragen zich voor te stellen. ‘Ze kwellen niet alleen hem, maar ook zijn 22-jarige geestelijk gehandicapte zoon, die niemand heeft behalve zijn vader. Deze jongen werd als getuige in de zaak van zijn vader verhoord. Omdat de zoon daarom getuige is geworden in de zaak van zijn vader, wordt hem op basis van het Wetboek van Strafvordering verboden om zijn vader te bezoeken of met hem te telefoneren’, vertelt Moeratov.

Oleg Beloöesov. Screenshot YoutTube.

Aleksej Gorinov, een voormalig volksvertegenwoordiger, wordt ‘s nachts ook elke twee uur wakker gemaakt voor controle. Gorinov mist een deel van zijn long. Het raam in cel heeft geen glas. Hij geen ook geen matras of deken. ‘Het Rode Kruis, waarmee wij contact opnamen, weigerde Gorinov te helpen. Het Rode Kruis zegt: wij hebben geen mandaat van Rusland gekregen om gevangenissen te inspecteren’. Onlangs werd Gorinov naar Novosibirsk overgeplaatst. Moeratov: ‘hij heeft inmiddels een longontsteking opgelopen en is dus nog maar een paar dagen verwijderd van tuberculose’.

Natalja Vlasova. Screenshot YouTube.

Natalja Vlasova, een Oekraïense van 44 jaar, werd door de Russische bezettingsautoriteiten in Donetsk veroordeeld tot 18 jaar wegens vermeende spionage en terrorisme. In de rechtbank noemde ze de gevangenis een ‘doodsfabriek’. ‘Volgens Vlasova werd ze geslagen, herhaaldelijk wreed verkracht en werden haar tanden gevijld.’ Rechter Oleg Tsjerepov deed niets met haar getuigenis, maar vroeg alleen of Vlasova een klacht bij de politie had ingediend.

Tot slot spreekt Moeratov over het lot van de Oekraïense journaliste Viktoria Rosjtsjina uit Zaporizja. Een In Memoriam verscheen eind vorig jaar bij RAAM. ‘Ze zat een jaar lang gevangen. Er is geen openbare informatie dat ze is aangeklaagd. Ze had een enorme honger en woog bijna niets. Ik zal hier niet vertellen wat ze haar hebben aangedaan in de kelders van Donetsk en in het huis van bewaring van Taganrog. Bijna uitgeput vernam ze dat ze op een uitwisselingslijst van september 2024 was geplaatst. Op 30 augustus, twee weken voor de uitwisseling, kreeg ze de laatste kans om met haar vader te praten. Hij vroeg haar om niet in hongerstaking te gaan. Ze vertelde hem dat ze zich aan het voorbereiden was op de uitwisseling en dat ze elkaar binnenkort zouden zien. Wat gebeurde er van 30 augustus tot 16 september? Dat weten we niet. Ze verdween gewoon. Zij zat niet bij de groep die werd uitgewisseld. Na meer dan 150 dagen werd haar stoffelijk overschot vrijgegeven. Vlak daarvoor waren enkele inwendige organen verwijderd. Ik denk dat zelfs na de dood van Rosjtsjina haar lichaam nog een drager van informatie was.’

Viktoria Rosjtsjina. Screenshot YouTube

Beulen als bewijs van loyaliteit

Volgens Moeratov zijn de folterpraktijken in Rusland niet alleen uitingen van sadisme, maar ook van loyaliteit. ‘Door het martelen van weerloze mensen kan de beul bewijzen dat hij bereid is om elk bevel uit te voeren. Martelen is een liefdesverklaring aan het vaderland. En natuurlijk om jezelf een plezier te doen’, aldus Moeratov.

Volgens de journalist is dat sadisme in Rusland een erfenis van het stalinisme. ‘De schrijver Vladimir Voinovitsj vertelde me ooit dat hij een man had ontmoet die in 1937 een gevangene was geweest van de NKVD [geheime dienst van Sovjet-Unie tot 1946 – red] en in 1942 van de Gestapo. Gevraagd welke beter kon martelen, antwoordde die man: “ze konden beide even goed martelen, maar er was één verschil”. Welk, vroeg Voinovitsj? Hij antwoordde: “De Gestapo wilde van mij de waarheid weten”.’

Waarop Moeratov concludeert: ‘dat is een vreselijk maar wel juist antwoord’.