Tijdens zijn bezoek aan Moskou van begin oktober ontving Aleksandr Loekasjenko van Vladimir Poetin de hoogste Russische onderscheiding en een toezegging voor een lening van anderhalf miljard dollar. Vanwaar deze vrijgevigheid? Verwacht de Russische leider bepaalde concessies van Loekasjenko in de oorlog met Oekraïne? En kan de oorlog dan overslaan naar Belarus? Evgeni Sensjin van republic.ru sprak erover met Valeri Karbalevitsj, politicoloog, historicus en politiek analist voor Radio Svoboda.

De Russische president Vladimir Poetin en de Belarussische president Aleksandr Loekasjenko tijdens hun ontmoeting in Moskou op 9 oktober 2024. Loekasjenko draagt de Orde van Sint-Andreas de Eerstgeroepene, de hoogste civiele en militaire orde van de Russische Federatie. Foto: Sergei Ilnitsky / AFP / ANP

Wat kunt u in het algemeen zeggen over het laatste bezoek van Aleksandr Loekasjenko aan Moskou?

Het was vooral een ritueel bezoek. In de eerste plaats ter gelegenheid van de GOS-summit die samenviel met de verjaardag van Poetin. Het is moeilijk te zeggen in hoeverre dit ritueel de inhoudelijke zaken heeft overschaduwd, want er zijn tegenstrijdige berichten over hoe lang ze persoonlijk met elkaar hebben gesproken. Hun onderhoud zou een uur hebben geduurd, waarvan slechts een kwartier één-op-één en de rest met een delegatie erbij. Maar na de uitreiking van de ridderorde zouden ze ook nog met elkaar gepraat hebben. 

Naast de traditionele onderwerpen zijn er in het overleg ook enkele heikele kwesties aan de orde gekomen. Ten eerste die van de Russische drones die sinds juli over het grondgebied van Belarus vliegen. De autoriteiten waren hier amper op voorbereid. Loekasjenko vaardigde zelfs een speciaal decreet uit dat alle paramilitaire eenheden de drones mochten neerschieten. Wat ook gebeurt, met behulp van vliegtuigen. Maar gevechtsvliegtuigen inschakelen is een erg dure grap.

Ten tweede zijn er begin volgend jaar presidentsverkiezingen in Belarus. Loekasjenko wil graag dat Rusland in de aanloop ernaartoe steun biedt, of zich op zijn minst loyaal opstelt. Voor Loekasjenko is dat heel belangrijk. Wat de grote lening betreft, die bevindt zich pas in de overlegfase. Het gaat om een hele kluwen van projecten die te maken hebben met de vervanging van importprodukten. Daar hangt die lening mee samen. We kunnen ook het thema kernbewapening noemen. Onlangs is de Russische nucleaire doctrine aangepast en Belarus speelt daar een rol in [Begin vorig jaar kondigde Rusland aan tactische kernwapens te gaan plaatsen in Belarus. Een jaar later formuleerde Belarus een nieuwe militaire doctrine in die voorziet in het gebruik ervan, red.]. Maar al met al was er niets nieuws onder de zon.

Nu we het over kernbewapening hebben, wil ik de recente uitlating van ‘havik’ Dmitri Medvedev in herinnering brengen. Naar aanleiding van een uitspraak van het Oekraïense parlementslid Oleh Doenda over de noodzaak voor Oekraïne om de oorlog te verplaatsen naar het grondgebied van Belarus zei hij: ‘Dan zal Aleksandr Gregorjevitsj [Loekasjenko] alle reden hebben zich tot Rusland te wenden om gebruik te maken van de in Belarus geplaatste tactische kernwapens. En we kunnen hem dan moeilijk het plezier ontzeggen een blik te werpen op het vuurwerk in Kyiv’ - ik citeer de plaatsvervangend voorzitter van de Veiligheidsraad. Loekasjenko zei op zijn beurt: ‘We dienen voet bij stuk te houden, opdat ons Belarus niet opnieuw het slagveld wordt van de grootmachten. Dat is ons streven.’ Wat vindt u van al deze uitspraken?

Ik zou ze niet al te serieus nemen. Ze staan ver van de realiteit - zowel de uitspraken van het Oekraïense parlementslid als die van Medvedev. Ze worden door weinig mensen nog serieus genomen. Ik weet zeker dat Oekraïne nu geen enkel belang heeft bij een verslechtering van de betrekkingen met Belarus. Een tweede front openen in het noorden, en daarbij in dat uitgestrekte grensgebied tussen Belarus en Oekraïne, zou vanuit Oekraïens oogpunt dom, zo niet krankzinnig zijn. Beide partijen proberen zich zo terughoudend mogelijk op te stellen. Hoewel Loekasjenko af en toe agressieve uitspraken doet over Oekraïne blijft het bij retoriek, verder dan dat gaat het niet. 

Russische militairen bedienen een niet-tactische kernraket voor het raketsysteem Iskander tijdens de tweede fase van tactische nucleaire oefeningen van de Russische en Belarussische strijdkrachten op een niet nader genoemde locatie, 11 juni 2024. Foto: Russian Defence Ministry / EPA / ANP

Ik citeer de woorden van het Oekraïense parlementslid: ‘Ik ben er stellig van overtuigd dat als we Belarus met relatief kleine gevechtseenheden binnenvallen, hun leger de wapens neerlegt. Wat denkt u? Zou het Belarussische leger op het moment suprême besluiten niet voor Loekasjenko's dictatuur te vechten en zich afzijdig houden?

Dat is een volkomen hypothetisch verhaal. In elk land ter wereld is het leger een instituut dat optreedt als een strikt hiërarchische organisatie. Het gehoorzaamt bevelen van bovenaf zonder over de betekenis ervan na te denken. Alleen tijdens een acute politieke crisis komt het voor dat er bevelen worden geweigerd. Daarom acht ik het ook hoogst onwaarschijnlijk dat het Belarussiche leger de bevelen zou negeren en de strijd zou staken. Er is geen politieke crisis. Zelfs in 2020, toen er sprake was van een acute politieke crisis in het land, hebben de staatsinstellingen en veiligheidsinstanties de bevelen strikt gehoorzaamd. Niemand weigerde. Daarnaast zijn zelfs diverse legeronderdelen ingezet bij het onderdrukken van de protesten. Bevelsweigering kwam niet voor. En dat in een situatie waarin het leger tegen het volk werd opgezet. Daarom ben ik zeer sceptisch over al die verhalen over het Belarussische leger dat zich zou overgeven, dan wel overlopen naar de vijand.

Beschikt u over onderzoeksgegevens over hoe de Belarussen staan tegenover deze langdurige  oorlog die zich vlakbij afspeelt? In Rusland heb je het Levada Centrum dat peilt hoe de houding van de Russen tegenover de oorlog verandert. Wordt er ook onderzoek gedaan naar hoe de Belarussen tegenover de oorlog staan - wie voor Rusland is of voor Oekraïne, of wie het allemaal niet kan schelen?

Er is geen volwaardig sociologisch onderzoek in Belarus. Onafhankelijke opiniepeilingen zijn verboden. In die zin heeft Belarus tegenwoordig een veel dictatorialer regime dan Rusland. In Rusland worden buitenlandse agenten bijvoorbeeld niet opgesloten, in Belarus wel. En iemand die het stempel van buitenlands agent krijgt zal in Belarus onmogelijk nog een normaal leven kunnen leiden. In Rusland is dat wel mogelijk. 

Er zijn enkele pogingen geweest om vanuit het buitenland opiniepeilingen te houden, telefonisch of via internet. Onder de gemeenschap van Belarus-experts is er discussie over hoe betrouwbaar de uitkomsten van deze peilingen zijn. Maar in ieder geval houden de kenners er soms rekening mee en laten zich erdoor beïnvloeden. Wat betreft de oorlog bestaat er consensus in Belarus: ons land moet er niet aan meedoen. Belarus mag Rusland dan wel steunen of ermee sympathiseren, maar het mag niet bij de oorlog betrokken raken. Zowel voor- als tegenstanders van Loekasjenko delen dit standpunt. Dat is een van de argumenten die Loekasjenko Poetin voorhoudt. Zo van: je ziet hoe de stemming is onder de Belarussen, dus probeer ons niet aan te zetten tot een vorm van deelname aan de oorlog. 

'Wat betreft de oorlog bestaat er consensus in Belarus: ons land moet er niet aan meedoen'

De vraag naar wie de sympathie uitgaat is ingewikkeld. Ten eerste weigeren heel veel respondenten deze vraag te beantwoorden, en om begrijpelijke redenen. In Belarus is het openlijk blijk geven van sympathie voor Oekraïne een strafbaar feit. Velen zitten hiervoor al in de gevangenis. Voor het dragen van een speldje met de Oekraïense vlag kun je al van straat worden geplukt en in de gevangenis belanden. Vandaar dat men zulke vragen niet graag beantwoordt.

Ten tweede is het belangrijk hoe je de vraag formuleert, dat kan de uitkomst sterk beïnvloeden. Maar grofweg kunnen we zeggen dat de Belarussische samenleving opgesplitst is in twee gelijke delen. Misschien met een licht overwicht voor het pro-Russische kamp, aangezien de propaganda van zowel Belarus als Rusland (alle Russische tv-zenders worden in Belarus uitgezonden) dezelfde doelen nastreeft.

U noemde de presidentsverkiezingen die volgend jaar plaatsvinden. Wat zijn uw verwachtingen hieromtrent?

De kans op protesten is net als bij de vorige verkiezingen vrijwel nihil, omdat het huidige regime in Belarus in wezen totalitair is. Honderdduizenden tegenstanders van Loekasjenko waren gedwongen om te emigreren. Zo’n drie- tot vijfhonderdduizend mensen hebben de afgelopen vier jaar hun thuisland verlaten. De achterblijvers zagen zich met brute repressie geconfronteerd. Daarom is protesteren in het huidige Belarus onmogelijk. Sommigen zeggen dat het land in die zin weer terug is in de Sovjet-tijd. Maar onder Brezjnev kregen dissidenten zeven of acht jaar gevangenisstraf. En in het Belarus van nu kan dat oplopen tot tien, twintig jaar. Bij ons worden er nu stalinistische straffen opgelegd. Het land is weer terug in de tijd van Stalin.

De verkiezingen zullen verlopen volgens een door de presidentiële regering uitgewerkt scenario. En ik verwacht er weinig van. Het wordt heel steriel, sterieler dan ooit. Bij vorige presidentsverkiezingen waren er altijd nog oppositiekandidaten - zwakke of sterke - maar in ieder geval presenteerden die zich als oppositie. Die zullen er nu niet meer bij zijn, denk ik.

'De aankomende presidentsverkiezingen worden sterieler dan ooit'

Het repressieapparaat van het regime blijft andersdenkende burgers snoeihard achtervolgen. Onlangs is er bijvoorbeeld een zaak aangespannen wegens ‘poging tot machtsgreep’ naar aanleiding van ‘Platform 2025’, een manifest van de oppositie dat is aangenomen op de conferentie ‘Een nieuw Belarus’ in Vilnius. Tegelijkertijd heeft Loekasjenko in augustus en september gratie verleend aan zestig politieke gevangenen. Is er een sprankje hoop op een soort dooi of klinkt dat al te optimistisch?

Er zijn twee parallelle processen gaande. Aan de ene kant gaat de repressie door. Elke dag wordt er iemand gearresteerd, worden er processen gevoerd en vonnissen geveld. Tegelijkertijd, parallel hieraan, is er sinds juli door de machthebbers aan honderdvijftien politieke gevangenen gratie verleend. In totaal zijn er volgens mensenrechtenactivisten zo’n twaalfhonderd politieke gevangenen. Voor een deel waren de vrijgelatenen ernstig ziek of hoogbejaard, en de autoriteiten hadden liever niet dat ze achter de tralies zouden sterven. Een ander deel was sowieso over een paar maanden vrijgekomen. Niettemin is in aanloop naar de volgende presidentsverkiezingen besloten om de preventieve hechtenis van een groot aantal activisten te verlengen. Mensen die hun straf al hadden uitgezeten of op een of andere manier door de KGB worden aangemerkt als niet loyaal aan de macht. Er zijn al bijeenkomsten geweest met de veiligheidsinstanties en die hebben de desbetreffende opdrachten meegekregen.

Wat de gratieverleningen betreft, die dienen twee doelen. In eerste instantie is het om Loekasjenko voor de kiezers een iets menselijker imago te geven, als iemand die bereid is tot humanitaire daden, zo van: kijk, ik laat de zieken vrij. Ten tweede is het een signaal dat hij klaar is voor een dialoog met het Westen, aftasten om te zien waartoe het Westen bereid is. Is het Westen in ruil voor enige cosmetische maatregelen bereid tot een de-escalatie van de betrekkingen? Voor Loekasjenko is dit zowel een strategische als tactische noodzaak. Strategisch omwille van het opheffen van de westerse sancties. Die hebben een negatief effect op Belarus als doorvoerland, leiden tot problemen aan de grens met Litouwen, Letland en Polen en raken zo de economische belangen van Belarus en van Belarussiche huishoudens. Natuurlijk streven de autoriteiten in dit opzicht een zekere ontspanning na. Maar ik denk niet dat deze kwestie echt op de agenda staat.

Svjatlana Tsichanowskaja tijdens een bijeenkomst van de Belarussische diaspora in New York. Foto: Kantoor van Svjatlana Tsichanowskaja

Ook belangrijk is de vraag of Loekasjenko's verkiezingsoverwinning in 2025 erkenning krijgt. Hij heeft die legitimiteit nodig om te zorgen dat de wereld hem niet negeert Hij mag dan een dictator zijn, maar het belangrijkste is dat hij legitimiteit bezit. Zoals het vóór 2020 was, toen Europa erkende dat het regime van Loekasjenko dictatoriaal was, maar er toch ambassadeurs waren en wederzijds officiële bezoeken, en Belarus werd uitgenodigd voor allerlei internationale organisaties. Bovendien zou hij met zo’n erkenning de status van Svjatlana Tsichanowskaja, die in 2020 werd verkozen, neutraliseren. Zo van: we zijn nu vijf jaar verder, haar mandaat is verstreken, laten we opnieuw beginnen - erken mij. Maar deze signalen zijn nog niet opgevangen door het Westen. Het is dus niet duidelijk of dit proces van gratieverleningen doorgaat, of dat de autoriteiten het opgeven en zeggen: als deze koers niets oplevert, gaan we weer door met de gebruikelijke praktijken.

Op haar beurt is de oppositie duidelijk tegen zo’n ontspanning, ze wil de spanning juist opvoeren. Zo heeft ze onlangs Litouwen overgehaald op internationaal niveau een strafrechtelijke vervolging tegen Loekasjenko in te stellen. Litouwen heeft het bewijsmateriaal over de misdaden van Loekasjenko en zijn handlangers, begaan tegen Belarussen, overhandigd aan het bureau van de openbare aanklager van het Internationaal Strafhof. ‘De misdaden van het regime, van gedwongen deportaties tot illegale arrestaties en martelingen, mogen niet ongestraft blijven [...] Het bewijs, verzameld door de Belarussische democratische beweging, is onmiskenbaar,’ verklaarde oppositieleider Svjatlana Tsichanowskaja. Zal het echt iets uithalen?

Men moet niet vergeten dat de rechtszaak tegen Loekasjenko nog maar net is aangespannen. Het is in beraad genomen. Voorlopig is de uitkomst ongewis. Mogelijk wordt het een tamelijk langgerekt onderzoek dat nog jaren duurt. Dus voorlopig staat nog niets vast, we kunnen alleen maar een inschatting maken over de gevolgen van het afgeven van het bewijsmateriaal bij het Internationaal Strafhof.

'Betrekkingen onderhouden met een bewind waarvan de leider op het punt staat gearresteerd te worden, is niet bijster aantrekkelijk'

En dat zal in dit geval zelfs al effect sorteren. Ten eerste betekent zo’n stap van de Litouwse regering dat de kansen voor Minsk op ontdooiing en de-escalatie van de betrekkingen sterk afnemen. Het betekent de zoveelste nare vlek op het blazoen van het autoritaire regime in Belarus. Mogelijk zal dit ook de relaties van Belarus met landen van het zuidelijk werelddeel beïnvloeden. Betrekkingen onderhouden met een bewind waarvan de leider op het punt staat gearresteerd te worden, is niet bijster aantrekkelijk. Het is dus een nogal gevoelige klap voor de internationale reputatie van het regime, niet alleen in het Westen maar ook elders. Ten tweede: het vergroot het politieke gewicht van de Belarussische oppositie. Ze zijn erin geslaagd de Litouwse regering te overtuigen en te voorzien van geloofwaardig bewijsmateriaal. Als andere EU-landen Litouwen steunen, zal het politieke effect nog groter zijn. Dus zoiets is vervelend voor de autoriteiten in Minsk. Waarbij ik niet uitsluit dat het kan leiden tot een nieuwe repressiegolf in Belarus.

Als we het hebben over de verhouding tussen het Westen en Oekraïne, hoe beoordeelt u de opstelling van het Westen sinds de massaprotesten in 2020? Had het meer kunnen doen om toenadering tussen Minsk en Moskou te voorkomen, vooral met het oog op de oorlog? Bij de Russische oppositie tref je vaak het idee aan dat de hedendaagse toestand mogelijk is gemaakt door de opstelling van het Westen. Het heeft Poetin groot gemaakt door hem niet alleen geen strobreed in de weg te leggen, maar hem ook nog eens economisch sterker te maken. Wat had het Westen kunnen doen - en wat kan het nog steeds doen - om Belarus te helpen een modern democratisch land te worden?

Voor Rusland is Belarus een belangrijke bondgenoot waarvoor het bereid is diep in de buidel te tasten. Toen de energieprijzen op de wereldmarkt hoog waren, werd 15 tot 18 procent van de Belarussiche begroting gedekt door Russische subsidies. Voor Europa was Belarus strategisch niet zo belangrijk dat het mogelijk was er serieuze bedragen aan te besteden. En dus deden ze dat niet. Dat is het grootste probleem. Voor Rusland is Belarus erg belangrijk, voor het Westen niet.

'Voor Rusland is Belarus erg belangrijk, voor het Westen niet. Dat is het grootste probleem'

Toen in 2020-2021 de protesten aan de gang waren, heeft het Westen volgens mij het potentieel ervan onderschat. De Russische en Belarussische propaganda verzekert ons nu dat er in 2020 sprake was van een oproer, een door het Westen georganiseerde kleurenrevolutie. Alsof de Belarussen niet in opstand zijn gekomen, maar alles kwam door westers gekonkel - anders was er niets voorgevallen. 

Een protestbijeenkomst tegen de uitslag van de presidentsverkiezingen in Belarus op 18 oktober 2020 in Minsk. Foto: AFP / ANP

Maar tot 9 augustus 2020 beschouwde Minsk Rusland als de voornaamste buitenlandse vijand als het ging om inmenging in de presidentsverkiezingen. Loekasjenko's belangrijkste politieke opponent was Viktar Babarika, het voormalige hoofd van de Belgazprombank. Het Westen zette juist in op voortzetting van de samenwerking met Loekasjenko. Voor hen was het belangrijkste dat de verkiezingen rustig zouden verlopen, zonder bloedvergieten, zonder politieke gevangenen. En mochten de OVSE-waarnemers dan concluderen dat de verkiezingen niet volgens de democratische normen waren verlopen, dan zou het Europees Parlement vervolgens een resolutie aannemen waarin Belarus werd gemaand zich aan die normen te houden. Daarmee zou de kous dan af zijn en het oude beleid van normalisering van de betrekkingen met het Loekasjenko-bewind worden voortgezet. Trouwens, in 2020 was de westerse steun aan de Belarussische oppositie, in de dertig jaar dat Loekasjenko aan de macht was, nog nooit zo laag geweest. Dat wil zeggen, niemand zette in op de oppositie. Men geloofde dat Loekasjenko rustige verkiezingen zou houden, zichzelf tot winnaar zou uitroepen en dat alles normaal zou verlopen.

'De grootste vergissing van het Westen was dat het de crisis van 2020 als een binnenlands probleem van Belarus beschouwde'

Maar toen volgde er ineens een explosie van protest, die voor het Westen totaal onverwacht kwam. Daarom reageerde het ook met vertraging, en wel als volgt: dit is een binnenlands probleem van Belarus, er zijn problemen met de mensenrechten en de democratie, er is een humanitair probleem, maar er is bijvoorbeeld geen probleem met de regionale veiligheid.

Dat was de grootste vergissing van het Westen. De onopgeloste binnenlandse crisis van 2020 sloeg over op andere landen en veranderde in een regionale veiligheidscrisis. Ik bedoel het afsturen van migranten op buurlanden door het Loekasjenko-bewind, het geval met de gedwongen landing van het Ryanair-vliegtuig met oppositieleider Protasevitsj aan boord, en de gezamenlijke militaire oefeningen met Rusland, waarna het Russische leger direct vanuit Belarus naar Kyiv oprukte.

Pas na het voorval met het vliegtuig in 2021 en de medeplichtigheid van Belarus aan de agressie tegen Oekraïne in 2022 volgden echte sancties. Als er eerder sancties waren opgelegd, op het hoogtepunt van de protesten in 2020, dan had dat de situatie misschien nog kunnen beïnvloeden.

We weten niet hoe het Russisch-Oekraïense conflict zal eindigen. Maar voorlopig heeft Rusland niet de doelen weten te bereiken die zijn leider in februari 2022 bekendmaakte. Het verliezen van deze oorlog kan het regime echter op zijn grondvesten doen schudden. Denkt u dat als het autoritaire regime in Rusland om welke reden dan ook ten val komt, het bewind van Loekasjenko autonoom zal overleven?

Zonder de steun van Poetin zouden de overlevingskansen van Loekasjenko’s bewind sterk afnemen. Dat is zeker. Een andere kwestie is dat ik geen duidelijke aanleiding zie waarom het regime van Poetin zou instorten. Tot nu toe ontwikkelt de situatie zich in het voordeel van Rusland. De gesprekken die ze in Europa en het Westen voeren om hoe dan ook een einde aan de oorlog te maken gaan allemaal volgens het scenario ‘vrede in ruil voor gebieden’ of ‘toetreding van Oekraïne tot de NAVO in ruil voor gebieden’. Dat is in Poetins voordeel. Als er op basis van zulke plannen een einde aan de oorlog komt, denk ik dat Poetin heel goed de overwinning kan uitroepen. Zie maar, we hebben vier Oekraïense regio's veroverd, dus we hebben de oorlog met winst afgesloten. Hoezo verloren?

Een dergelijke afloop van de oorlog zou het regime van Poetin enorm versterken, omdat ze dan zullen beweren dat ze niet Oekraïne hebben verslagen, maar het hele blok van NAVO-landen, sterker nog, de hele ‘Ramstein-coalitie’ van 52 landen [vernoemd naar de Duitse luchtmachtbasis Ramstein, waar op 26 april 2022 een internationale conferentie over militaire bijstand aan Oekraïne werd gehouden, vert.]. Dus Rusland heeft in zijn eentje samen met Belarus 52 landen verslagen! Wat een kanjers zijn we toch! En wat zijn het toch watjes in het Westen.

'Belarus blijft buiten de oorlog'

Zo’n scenario zou het regime van Poetin enorm versterken. Het gevolg zou zijn dat er een nieuw IJzeren Gordijn wordt opgetrokken, een nieuwe ‘Berlijnse Muur’. Daar draait het ook op uit, als ik het goed begrijp. Daarom ben ik nogal pessimistisch gestemd als het gaat om de toekomst van een vrij Belarus. Maar er zijn andere factoren die de loop van de geschiedenis soms ingrijpend veranderen. De slechte gezondheid van Loekasjenko kan bijvoorbeeld zo’n factor zijn die de hele constellatie in Belarus beïnvloedt.

Samenvattend: kan Belarus op de een of andere manier nog betrokken raken bij deze oorlog? Moskou beloont Loekasjenko niet zomaar door royale leningen te verstrekken, het rekent ergens op. Berichten uit Zuid-Korea wijzen erop dat mogelijk zelfs Noord-Korea soldaten naar Oekraïne stuurt om Rusland te helpen. Dan zou het naburige broederland Belarus, dat al dertig jaar lang in financieel-economisch opzicht zoveel goeds ondervindt van het Kremlin, toch ook allang zo'n stap moeten overwegen, temeer als de dictators oude vrienden zijn? Zal Loekasjenko werkelijk standvastig nee blijven zeggen?

Loekasjenko gaat de verkiezingen in met het motto ‘Ik garandeer jullie vrede’: zonder mij zou er oorlog zijn, ik sta niet toe dat ze ons erin meesleuren. Naar zijn zeggen probeert het Westen Belarus erin mee te sleuren. Als je het mij vraagt zal de situatie niet veranderen en blijft Belarus buiten de oorlog. Dat lijkt mij althans de meest waarschijnlijke prognose. Ik denk ook niet dat Poetin het als een topprioriteit ziet om Belarus erbij te betrekken. In Belarus is niemand daarvoor: Loekasjenko niet, de maatschappij niet, de elite en de veiligheidsdiensten niet. 

Iets anders is dat de oorlog soms indirect van zich laat horen. Zoals ik al zei in de vorm van drones die over Belarussisch grondgebied vliegen. Ja, dat is vervelend, want het verstoort de mythe dat Loekasjenko de Belarussen een vreedzaam luchtruim kan garanderen. Daarom proberen de autoriteiten dit probleem zo veel mogelijk te verzwijgen. Het besef dat dit Russische drones zijn en geen Oekraïense, maakt het nog erger. Drones van bondgenoten die moeten worden neergeschoten. Allemaal heel vervelend, maar ik denk niet dat het veel invloed zal hebben op de huidige politieke constellatie.

Dit is een vertaling van een artikel dat eerder werd gepubliceerd op republic.ru.