Rusland en Belarus zijn uitgesloten van deelname aan de Olympische Spelen in Parijs. Er doen wel 15 Russische en 17 Belarussische topsporters op ‘neutrale’ individuele titel mee aan het toernooi. Is daarmee gegarandeerd dat sport en politiek gescheiden blijven, zoals het cliché wil? Nee. Er blijven nog talrijke momenten voor controverse over. Genoeg reden om de bijdragen aan het debat van vorig jaar op deze website terug te lezen.

Olympische ringen nabij de Eiffeltoren na de nominatie van Parijs als gastland voor de Olympische Spelen van 2024, 14 september 2017. Foto Ludovic Marin / ANP / AFP 

Door Hubert Smeets

Na de grootschalige invasie in Oekraïne heeft het Internationaal Olympische Comité (IOC) twee jaar lang geschipperd rond de toelating van atleten uit agressorstaat Rusland en het collaborerende buurland Belarus tot de Olympische Spelen in Parijs. Begin december 2023 hakte het IOC uiteindelijk een knoop door. De sportbonden uit Rusland en Belarus werden definitief uitgesloten van deelname aan de Zomerspelen die tussen 26 juli en 11 augustus in Frankrijk worden gehouden, zo besloot het Executive Board van het IOC. Individuele atleten uit beide landen zouden wel onder ‘neutrale vlag’ mogen meedoen, maar alleen als ze geen functie hebben in de Russische of Belarussische krijgsmacht of inlichtingendiensten en zich daarnaast ook zouden onthouden van openlijke steun aan de oorlog tegen Oekraïne. Deze zogeheten ‘Individuele Neutrale Atleten’ uit Rusland en Belarus moesten zich uiteraard eerst wel plaatsen voor Parijs en, net als alle andere sporters, ook onderwerpen aan de dopingreglementen van het IOC.

Dertigtal deelnemers

Resultaat van deze beslissing van het IOC is dat er in Parijs amper atleten met een Russisch of Belarussisch paspoort aan de start zullen verschijnen.

Een week voor de openingsceremonie stonden er op de deelnemerslijst van het IOC slechts 15 Russische en 17 Belarussische topsporters. Sinds de door de Sovjet-Unie geboycotte Zomerspelen van 1984 in Los Angeles hebben er nooit zo weinig Russische atleten aan de Olympische Spelen meegedaan. Deze 32 sporters komen allen uit in een individuele competitie zonder teamverband. Te weten: wielrennen, gymnastiek, taekwondo, gewichtheffen, worstelen, roeien, schieten, judo, kanoën, zwemmen en tennis.

Talrijke sporters uit Rusland en Belarus, met name worstelaars en judoka’s die de limieten voor Parijs hadden gehaald en zich ook zouden willen voegen naar de andere eisen van het IOC, hebben op de valreep hun inschrijving ingetrokken. Ze stonden onder druk van hun nationale sportbonden om dat te doen. De Russische en Belarussische nationale olympische comités en sportbonden, die na februari 2022 bestuurlijk door het IOC en de meeste grote internationale sportfederaties waren geschorst, hebben de beslissing uit december 2023 namelijk niet geaccepteerd en eisen nu loyaliteit van de individuele sporters.

Onder het vergrootglas

De geringe participatie uit Rusland en Belarus garandeert niet dat de Zomerspelen twee weken lang in een apolitieke en vredelievende sfeer zullen verlopen, zoals het IOC graag zou willen. De wel deelnemende atleten met een (Bela)Russisch paspoort blijven onder een vergrootglas liggen.

Volgens de ngo Global Rights Compliance, een stichting die zich bezighoudt met de toepassing van het internationale recht in het niet-statelijke domein, heeft twee-derde van uitgenodigde Russische atleten (67%) en bijna de helft van de Belarussische sporters (44%) nu al de IOC-regels voor de Spelen geschonden. Zou zouden met likes op sociale media propaganda voor de oorlog en de vernietiging van Oekraïne hebben gesteund of dienstdoen bij de krijgsmacht. Aan het eerste hebben bijvoorbeeld de Russische wielrenster Alena Ivantsjenko en tennisster Jelena Vesnina zich schuldig gemaakt, meldde Global Rights Compliance recent. Het tweede verwijt treft volgens de stichting de Belarussische roeier Yauheni Zalaty (sergeant in het leger) en zwemster Anastasiya Sjkoerdai (vertegenwoordiger in het militaire sportcomité van Belarus).

Enkele deelnemers worden bovendien bedreigd vanuit hun vaderland. Zo heeft voorzitter Stanislav Pozdnjakov van het Russisch Olympische Comité zijn deelnemende landgenoten in het olympische tennistoernooi op voorhand al ‘buitenlandse agenten’ genoemd. Voorzitter Irina Viner van de Ritmische Gymnastiekbond kwalificeerde de Russische individuele deelnemers als een ‘team daklozen zonder vlag’.

In eerste instantie reageerde enkele tennissers laconiek. Darja Kasatkina, op de wereldranglijst in de top-20, antwoordde: ‘Zwerver Darja zegt hallo en wenst iedereen een goede dag’. Tennisser Daniil Medvedev, de mondiale nummer-5 die zich in het verleden wel eens tegen de oorlog heeft uitgesproken, was nog voorzichtiger en benadrukte dat ‘iedereen recht heeft op zijn eigen mening’.

Controverses te over

Daarmee zijn de mogelijkheden voor politieke controverses tijdens de Zomerspelen nog niet uitgeput. Mochten individuele sporters uit Rusland en Belarus medailles winnen en vervolgens, ondanks het verbod, toch met hun vaderlandse vlag een ererondje willen maken, dan doemt de vraag op of de organisatoren daartegen durven op te treden. Zo niet, dan zal de Oekraïense delegatie in Parijs daar ongetwijfeld protest tegen aantekenen.

Ook sportjournalisten zullen daarmee tijdens het toernooi rekening moeten houden. Bij vorige Olympische Spelen, waaraan Rusland sinds de Winterspelen in Sotsji van 2014 deels niet mocht meedoen wegens het van staatswege georganiseerde dopingprogramma voor de sporters, maakten veel radio- en televisiecommentatoren in onder meer Nederland geen onderscheid tussen de individuele Russische sporters en hun land van herkomst.

Eerder debat

In de aanloop naar de Olympische Spelen in Frankrijk heeft RAAM vorig jaar een reeks opiniërende essays en interviews gepubliceerd over de vraag of ‘neutrale’ atleten uit Rusland en Belarus al dan niet zouden moeten worden toegelaten tot deelname in Parijs. Aan dit debat op deze website leverden onder anderen Frits Barend (journalist), Jevgeni Levtsjenko (voetballer), Genna Sosonko (schaker), Rolf Bos (journalist), Gerard Dielessen (sportbestuurder) en Oleg Klimov (fotograaf) een bijdrage.

De hele debatreeks is hier terug te lezen.