Al weken trekken Georgiërs de straat op om te protesteren tegen de regering. Waar de demonstranten hun pijlen eerder richtten op het verloop en de uitslag van de parlementsverkiezingen in oktober, gooide de regering op 28 november olie op het vuur door het EU-toetredingsproces op te schorten. Dat is tegen het zere been van een belangrijk deel van de bevolking, dat juist voorstander is van integratie in het Westen en geen heil ziet in toenadering tot Rusland. Correspondent Gatool Katawazi verslaat vanuit Tbilisi hoe de protesten van de Georgiërs tegen hun regering zich ontwikkelen. Wie heeft de langste adem?
Demonstrant in Tbilisi, 5 december 2024. Foto: Karen Minasyan / ANP / AFP
Een vuurwerkpijl giert door de lucht en spat uiteen boven de rij agenten in zwart, verscholen achter hun schilden. Duizenden demonstranten juichen bij de knal, maar maken zich klaar voor de tegenreactie. ‘Rennen!’ roept iemand, en de massa wijkt uiteen, hoestend en kuchend. Sommigen dragen gasmaskers. Degenen zonder masker hebben rode ogen van het traangas.
Sinds vorige week donderdag herhaalt dit tafereel zich elke nacht in Tbilisi, de hoofdstad van Georgië, waar tienduizenden mensen tot in de vroege uren protesteren tegen de overheid.
Ana Kopadze, 36, is een van de demonstranten. ‘Ik sta hier voor onze vrijheid', zegt ze, terwijl de geluiden van twee mannen die met een stok op een metalen plaat slaan door de straten schallen. ‘Ik ben bang dat we dat straks kwijt zijn. Dat Georgië verandert in een land waar we de regering moeten vrezen, net als in Rusland.’
De protesten roepen herinneringen op aan de Maidanrevolutie in Oekraïne, 2014: een Kremlin-gezinde oligarch die de macht grijpt in een voormalig Sovjetland dat zich naar het Westen wil bewegen, en zo de banden met de Europese Unie verbreekt. Enorme protesten en bruut politiegeweld volgen.
Verkiezingen vrij noch eerlijk
Eerdere protesten in Georgië – voor RAAM beschreven door Daan de Vries – spitsten zich toe op het verloop en de uitslag van de recente parlementsverkiezingen. Maar nu protesteren Georgiërs tegen het besluit van de regering op 28 november om het EU-lidmaatschapsproces op te schorten, dat volgde op een resolutie die diezelfde dag door het Europees Parlement werd aangenomen. Daarin werd gesteld dat de Georgische verkiezingen van oktober, waarin Georgische Droom volgens de officiële uitslag 54 procent van de stemmen had behaald, ‘vrij noch eerlijk’ waren. Er werd opgeroepen tot sancties en geëist dat er binnen een jaar nieuwe verkiezingen zouden worden gehouden. De partij, onder leiding van oprichter en miljardair Bidzina Ivanisjvili, wees de resolutie af.
De oppositiepartijen in Georgië verwierpen de verkiezingsuitslag al direct na de bekendmaking, maar zonder hard bewijs van fraude bleef internationale kritiek uit. In de weken die volgden, kwamen er meldingen van onregelmatigheden, van kiezersintimidatie tot schendingen van het stemgeheim. Het was voor Petre Tsiskarisjvili, politiek secretaris van de grootste oppositiepartij, de Verenigde Nationale Beweging (VNB), daarom snel duidelijk dat de verkiezingen gestolen waren. ‘Wij weigerden onze zetels in het parlement in te nemen.’
Premier Irakli Kobachidze houdt een persconferentie op 4 december, hier nog met de EU-vlag prominent in beeld. Foto: Vano Shlamov / ANP / AFP
Maar Georgische Droom leek onaangedaan. Hun parlementsleden keerde terug het parlement in. Oppositiepartijen organiseerden dagelijks demonstraties, maar die waren niet populair. En zo leek Georgische Droom terug te kunnen naar business as usual. Totdat de EU-resolutie werd aangenomen. Premier Irakli Kobachidze beschuldigde de EU ervan het kandidaat-lidmaatschap te gebruiken als chantage om zich te mengen in Georgische aangelegenheden. Hij kondigde aan dat hij pas eind 2028 nieuwe onderhandelingen met de EU zou openen en dat hij alle begrotingssubsidies van de EU tot die tijd stopt, een besluit dat door de Russische president Poetin werd geprezen als ‘moedig’.
De EU als hindernis voor Georgische Droom
‘Georgische Droom heeft dit gedaan omdat ze de EU als een hindernis zien’, zegt Ivane Abramisjvili, expert in regionale conflictoplossing bij het Caucasian House. ‘Brussel stelt allerlei eisen aan landen die lid willen worden.’ In het geval van Georgië waren dat bijvoorbeeld eisen rondom democratisering en de-oligarchisering. ‘Eisen die de grip van Georgische Droom op de macht bedreigen.’ In plaats daarvan richten ze zich liever op illiberale staten, denkt hij, zoals Rusland of China.
In een tegenstrijdige verklaring beweerde Kobachidze dat de regering ‘kosten noch moeite zou sparen’ om tegen 2030 EU-lid te worden. Hij kondigde aan in 2028 te willen beginnen met onderhandelingen en deze binnen twee jaar af te ronden – een onrealistisch scenario. Een westerse diplomaat noemt dit besluit ‘een breuk zonder het zo te willen noemen’. Sinds juni hebben diplomaten geen tot nauwelijks contact met Georgische Droom, nadat de partij de omstreden buitenlandse agentwet aannam.
Kritiek zwelt aan, thuis en in het buitenland
Deze breuk met het Westen drijft Georgiërs de straat op, met protesten die zich verspreiden naar steden als Batoemi, Poti en Gori. De grootste bijeenkomsten blijven in Tbilisi, die de politie met traangas, waterkanonnen en rubberen kogels probeert neer te slaan. Honderden zijn gearresteerd of gewond geraakt, onder wie journalisten en prominente activisten. Verschillende politici van oppositiepartijen zijn buiten de protesten om opgepakt. Daarnaast zijn ook meer dan honderd politieagenten gewond geraakt. De Georgia’s Young Lawyers Association, een prominente juridische waakhond, noemt het politiegeweld onverenigbaar met mensenrechten.
De protesten reiken verder dan de straat. Vijf ambassadeurs – gepost in de Verenigde Staten, Italië, Nederland, Litouwen en Bulgarije – namen ontslag. De laatste, Otar Berdzenisjvili, betuigde in een verklaring solidariteit met de demonstranten en benadrukte het belang van de Euro-Atlantische integratie van zijn land. Afgelopen weekend trad ook viceminister van Buitenlandse Zaken Teimoeraz Janjalia af, en bijna vierhonderd ambtenaren ondertekenden een open brief waarin ze het besluit van Georgische Droom veroordeelden.
Ook internationaal is er kritiek. De Verenigde Staten schorsen hun strategisch partnerschap met Georgië, dat gericht is op veiligheid, democratie en economische samenwerking. De Baltische Staten en Oekraïne leggen sancties op, terwijl EU-buitenlandchef Kaja Kallas waarschuwt voor ‘directe gevolgen voor Georgië’, hoewel die nog onduidelijk zijn. Caspar Veldkamp, de Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, riep de EU donderdag op om het visumvrij reizen voor Georgiërs stop te zetten. Rusland daarentegen heeft aangegeven bereid te zijn de relaties met Georgië, die sinds de oorlog in 2008 bekoeld zijn, te normaliseren.
President weigert af te treden
‘Georgische demonstranten houden voorlopig stand, maar of ze dit momentum kunnen vasthouden, is afhankelijk van de ontwikkelingen in de komende dagen', aldus Kornely Kakasjia, directeur van de denktank Georgian Institute of Politics. De reacties van niet-politieke partijen kunnen bepalend zijn, denkt hij. Vorig weekend gaven grote telecombedrijven zoals Magti en Silknet, en de grootste banken van het land, TBC Bank en Bank of Georgia, verklaringen af. Maar deze blijven vaak vaag: ze veroordelen het geweld, of pleiten voor een Europese toekomst, maar wijzen geen daders aan.
De Georgische politie grijpt hardhandig in bij de protesten tegen de regering. Foto: Giorgi Arjevanidze / ANP / AFP
Bovendien is het onzeker of het sentiment onder Georgische Droom-stemmers buiten de stedelijke gebieden verandert. De staatszender, die Georgische Droom steunt, is vaak de belangrijkste nieuwsbron voor mensen in dorpen. Daar komt bij dat het politieapparaat en leger achter Georgische Droom staan.
De grootste uitdaging voor de demonstranten is wellicht het ontbreken van een duidelijke leider. Veel demonstranten zien die niet in een van de oppositieleiders. De pro-EU president Salome Zoerabisjvili, wier bevoegdheden grotendeels ceremonieel zijn, lijkt de enige die deze rol zou kunnen vervullen. Georgische Droom wil haar vervangen door Micheil Kavelasjvili, een anti-westerse oud-voetballer, aangezien Zoerabisjvili's termijn deze maand afloopt. Maar zij verklaarde vorige week niet te zullen aftreden, tenzij er nieuwe parlementaire verkiezingen zouden worden gehouden, omdat het huidige parlement volgens haar illegitiem is.
Wie heeft de langste adem?
De impasse tussen Georgische Droom en de demonstranten lijkt een kwestie van uithoudingsvermogen: wie geeft als eerste toe? Volgens Kakasjia is het niet waarschijnlijk dat Georgische Droom concessies doet, maar evenmin dat de demonstranten zich terugtrekken. 'Integendeel', zegt hij, “de protesten verspreiden zich over het hele land, terwijl Georgische Droom alleen maar verder verhardt.'
De komende dagen zullen cruciaal zijn. Zullen ministers of ambtenaren zich bij de critici voegen? Spreken prominente bedrijven zich uit? Of raken demonstranten en agenten uitgeput door de nachtelijke confrontaties?
Hoewel de situatie herinneringen oproept aan de Maidanprotesten, zit Georgische Droom voorlopig stevig aan de macht. Toch groeit de hoop onder demonstranten met de dag, aangewakkerd door steeds bredere kritiek uit onverwachte hoeken. Voor demonstrant Kopadze is de keuze helder: 'We hebben maar één land. Ik zit liever in de gevangenis dan dat ik thuis zit en me over alles kapot pieker.'
