Oppositiepoliticus Ilja Jasjin wil de Russische diaspora wereldwijd verenigen en leiden. Ook in Nederland heeft hij zich recent opgeworpen als spreekbuis van onder anderen Russische asielzoekers die zich achtergesteld voelen. In een open brief eist hij een gesprek met minister Faber van Asiel en Migratie over hun behandeling. Jasjin gaat met deze interventies voorbij aan de georganiseerde Russisch(talig)e gemeenschap in Nederland. Die eigengereidheid leidt tot spanningen.

Fragment uit Dozjd-reportage over Russische asielzoekers in Dronten. Screenshot: YouTube

Oppositiepoliticus Ilja Jasjin heeft zichzelf tot taak gesteld om vanuit Berlijn leiding te geven aan de Russische diaspora in het gehele Westen. Lokale organisaties van Russisch(talig)e medeburgers betrekt hij vooralsnog nauwelijks bij zijn pogingen om zijn landgenoten in ballingschap te verenigen, ook niet als hij zich mengt in de dagelijkse politiek van het land waar zij wonen. Die eigengereidheid leidt tot spanningen.

Bezoek aan Amsterdam en Dronten

Eind vorig najaar was Jasjin in Nederland. Hij sprak in Amsterdam met landgenoten, bezocht het spontane monumentje voor Aleksej Navalny op het Frederiksplein en gaf een interview aan kennisplatform RAAM.

Een maand later keerde Jasjin terug naar Nederland om op 8 december een bezoek te brengen aan een groep Russische vluchtelingen in Dronten, die daar in het asielzoekerscentrum (azc) de trage behandeling van hun asielverzoek moeten afwachten.

Op grond van wat hij in Dronten van hen hoorde, heeft Jasjin zich een maand later tot minister Faber van Asiel en Migratie gewend. Hij wil dat de PVV-minister een specifiek onderzoek gelast naar de behandeling van Russische asielzoekers in Dronten en hun problemen oplost.

Jasjin laat Faber in zijn brief van 13 januari 2025 tevens weten dat hij in maart in Den Haag een ‘rondetafelconferentie’ zal organiseren over de problemen van Russische ‘vluchtelingen in Nederland en andere lidstaten van de Europese Unie’.

Jasjin heeft dit initiatief vanuit Berlijn genomen. De Russische oppositie in Nederland, zoals verenigd in bijvoorbeeld Free Russia NL, was van tevoren niet bij de organisatie van de dienstreizen van Jasjin betrokken en werd ook niet geraadpleegd over de vervolgstappen die de politicus in ballingschap daarna aankondigde.

Tijdens zijn bezoek aan het azc in Dronten werd Jasjin wel begeleid door voorzitter Galja Petrenko van Russischtalige migranten- en mensenrechtenorganisatie Soyka.NL (Vlaamse gaai). Ook de Russische journaliste Valeria Rakina van de oppositionele televisiezender Dozjd (TV Rain) was er met een camera bij.

Rakina tekende uit Jasjin’s mond onder meer op dat de kamertjes in het azc net ‘iets groter’ zijn dan zijn isoleercel in het Russische strafkamp, waar Jasjin ruim twee jaar om politieke redenen gevangen werd gehouden totdat hij in augustus vorig jaar werd uitgewisseld tegen een groepje Russische spionnen, hackers en een huurmoordenaar in westerse detentie.

Niet-geverifieerde reportage Dozjd

Uit het verslag, dat Dozjd op maandag 9 december via internet uitzond, blijkt dat Russische asielzoekers in Dronten talrijke klachten hebben over de wijze waarop ze in Nederland worden behandeld door het Centraal Orgaan Asielzoekers (COA) en de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Kern van hun klachten is dat ze op grond van hun Russische paspoort worden achtergesteld bij bijvoorbeeld Syriërs en dat hun aanvragen mede daarom niet binnen de wettelijke termijnen worden afgerond. Daarnaast verwijten ze de Nederlandse autoriteiten dat er te weinig aandacht is voor hun fysieke veiligheid in de opvanglocaties van het COA. De politie doet volgens hen weinig tot niets tegen de ‘interetnische spanningen’ en neemt het ook niet serieus als aangifte wordt gedaan tegen bijvoorbeeld ‘Arabieren’ die andere kampbewoners met een mes bedreigden.

Volgens een van de Russische asielzoekers in Dronten zouden afgelopen jaar tenminste vijf landgenoten onder de stress zijn bezweken en zelfmoord hebben gepleegd. In de reportage van Dozjd wordt die aantijging aannemelijk gemaakt met een verwijzing naar het lot van de door de IND afgewezen Russische vluchteling Aleksandr Dolmatov, die in januari 2013 een eind aan zijn leven maakte in een terugkeercentrum van het COA. 

Verslaggever Valeria Rakina en Dozjd zonden deze reportage daags na Jasjins werkbezoek uit zonder de aantijgingen van de Russische asielzoekers eerst voor te leggen aan het COA of de IND.

De bewuste Dozjd-reportage. Screenshot: YouTube

Wederhoor roept wel vragen op

Jasjin heeft dat evenmin gedaan voordat hij zich medio januari per brief tot de Nederlandse regering richtte. Zijn oproep tot een specifiek onderzoek in Dronten en aankondiging van een rondetafelconferentie mist daarom de extra feitelijke basis die zijn verzoek aan Faber kracht zou hebben kunnen bijzetten.

Na wederhoor van kennisplatform RAAM weerspreekt de IND nadrukkelijk dat Russische asielzoekers louter wegens hun paspoort anders worden behandeld. Alleen Syrische aanvragen zijn enige tijd versneld behandeld, aldus de IND.

De behandeling van aanvragen van uitgeweken Russische dienstplichtigen is wel enige tijd ‘aangehouden’, erkent een woordvoerder van de IND. Dat is volgens hem echter gebeurd wegens de onduidelijke ‘instabiele situatie’ die ontstond na de gedeeltelijke mobilisatie in Rusland van mannen tussen de 18 en 60 jaar in september 2022. Die situatie noopte tot een ‘besluit- en vertrekmoratorium’.

Wat is een besluit- en vertrekmoratorium?
Als ergens in de wereld een conflict ontstaat, kan de minister van Asiel en Migratie een besluit- en vertrekmoratorium instellen. Moratorium betekent uitstel. De IND pauzeert in deze situatie beslissingen op verblijfsaanvragen voor asielzoekers uit het moratorium-gebied. Bij een besluit- en vertrekmoratorium wil de minister van Asiel en Migratie afwachten hoe een conflict zich ontwikkelt, omdat de verwachting is dat deze situatie in elk geval voor een korte periode onzeker is.

De IND (besluitmoratorium) wijst lopende asielverzoeken niet af, maar kent ook geen verblijfsvergunningen toe. Ook neemt de IND geen nieuwe asielaanvragen in behandeling van deze groep. De Dienst Terugkeer en Vertrek (vertrekmoratorium) stuurt uitgeprocedeerde asielzoekers tijdens het moratorium niet terug naar het conflictgebied. Feitelijk bestaat een besluit- en vertrekmoratorium dus uit twee delen, die in de praktijk altijd samen ingesteld worden.

Bron: IND

Het COA op zijn beurt ontkent categorisch dat in 2024 vijf Russische asielzoekers zelfmoord hebben gepleegd. ‘Er zitten momenteel bijna 700 Russen in de opvang. Er zijn geen suïcides door Russische asielzoekers gepleegd in 2024’, laat een persvoorlichter van het COA formeel weten.

Dit antwoord van het COA mag formeel min of meer kloppen, het gaat voorbij aan de het feit dat er afgelopen jaren wel degelijk zelfmoorden van Russische asielzoekers in de openbaarheid zijn gekomen, onder meer via het internationale netwerk Global Voices. Tot begin 2024 zijn er zeker vier gevallen van suïcide van asielzoekers, merendeels uit de LHBTI-gemeenschap, gemeld.

In februari 2023 heeft Gina Zacharova volgens Global Voices in Drachten een einde aan het leven gemaakt, in november Michail Zoebtsjenko in Echt, in december Katja Michailova in Heerlen en in januari 2024 Antonia Babkina in Hoogeveen. Volgens secretaris Cyril Schmidt van Free Russia NL, naar eigen zeggen een ‘grassroots community van Russischsprekende inwoners en burgers van Nederland’, waren Zacharova, Zoebtsjenko en Babkina asielzoekers uit Rusland en kwam Michailova uit Transnistrië.

Begin 2024 had Free Russia NL over deze suïcides al aan de bel betrokken bij demissionair minister Dilan Yeşilgöz van Justitie en Veiligheid. In een brief aan Yeşilgöz vroeg Free Russia NL om een onderzoek naar de zelfdodingen. Vooruitlopend daarop opperde de actiegroep dat de suïcides verband hielden met homofobie. 'LGBTQ+-mensen lijden onder het pesten en de regelrechte haat van mede-asielzoekers. De leiding van de asielzoekerscentra heeft slechts beperkte middelen om dergelijke intimidatie in te dammen', aldus de stichting Free Russia NL in haar brief in maart 2024.

Russische basisorganisatie genegeerd

Dat Ilja Jasjin driekwart jaar later de brief van Free Russia NL nog eens overdeed en zelf ook geen nader onderzoek bij COA en IND had gedaan om zijn interventie bij minister Faber extra te staven, heeft mogelijk te maken met zijn ambitie om leiding te gaan geven aan de Russische diaspora.

Jasjin werkt aan een gecentraliseerde organisatie die top-down vanuit Berlijn in Duitsland opereert. Lokale initiatieven lijken daarbij van ondergeschikt belang. Zo was de stichting Free Russia NL, die na het begin van de grootschalige invasie in Oekraïne het initiatief nam tot verschillende publieke protestacties, niet geraadpleegd over diens interventie bij minister Faber van Asiel en Migratie.

Dat is opmerkelijk omdat juist Free Russia NL afgelopen herfst samen met de 'intellectuele club' Volnitsa, juist een evenement ('Life in AZC') had georganiseerd om Russische asielzoekers en statushouders met elkaar in contact te brengen en ervaringen te laten uitwissen. Volnitsa was in Dronten aanwezig tijdens het bezoek van Jasjin.

Free Russia NL werd er niet bij betrokken. Free Russia NL had volgens een van de vrijwilligers van deze actiegroep eerder gepleit voor een bredere samenwerking met andere, niet specifiek Russische, hulporganisaties die zich eveneens om asielzoekers bekommeren. Volgens aan andere activist van Free Russia NL werden de waarschuwingen voor een te beperkte aanpak niet alleen in de wind geslagen, maar ook beantwoord met bedreigingen uit de kring van Russische vluchtelingen. Die waren zo serieus dat Free Russia NL aangifte bij de politie heeft gedaan. Deze vrijwilliger van Free Russia NL vermoedt dat deze ‘confronterende houding tegenover COA-medewerkers en vrijwilligers’ voortkomt uit de ‘nationalistische opvattingen van de nieuwkomers’ die ook in toenemende mate voorkomen onder Russen die zichzelf afficheren als anti-Poetin en ‘helaas nauw aansluiten bij de huidige lijn van Russische staatspropaganda’.

Wereldwijde opdracht

Jasjin zelf ziet zijn werk voor Russische vluchtelingen als een wereldwijde opdracht. Ook het lot van ongeveer negenhonderd Russische asielzoekers in de Verenigde Staten trekt hij zich aan. Vluchtelingen uit zijn vaderland worden daar in afwachting van de afhandeling van hun dossier opgesloten. Dat proces kan maanden duren. Op zijn eigen Telegram-kanaal, waar hij ook aandacht heeft gevraagd voor de toestand in Dronten, schrijft Jasjin over de omstandigheden in de VS: ‘Mensen worden achter tralies gezet, hun persoonlijke bezittingen worden afgenomen, ze dragen uniformen en worden geboeid begeleid. Telefoongesprekken en besprekingen met advocaten kunnen alleen met toestemming van de leiding. Er zijn gevallen bekend van gezinnen die uit elkaar zijn gehaald, waarbij een man en vrouw naar gevangenissen in verschillende staten werden gestuurd en hun kind naar een weeshuis werd gestuurd’.

Eind januari heeft Jasjin daarom alarm geslagen bij zes grote Amerikaanse nieuwsmedia. In een interview met Meduza zegt hij: ‘Mensen die geen misdaden hebben gepleegd worden naar de gevangenis gestuurd. Ze zijn Rusland ontvlucht omdat ze tegen de oorlog zijn, ze zijn de repressie en de gevangenissen van Poetin ontvlucht om uiteindelijk in Amerikaanse gevangenissen te belanden. Het is oneerlijk, het is schokkend. De situatie is schandalig.’

Bovenstaande artikel is aangepast op grond van aanvullende en concrete informatie die RAAM na eerste publicatie kreeg.