Na drie jaar oorlog voelen Oekraïners zich in de steek gelaten, schrijft Chris Colijn. Van een bondgenootschap tussen Kyiv en Washington is nauwelijks meer sprake, en uit Europa klinken vooral mooie woorden. Als die woorden niet snel veranderen in daden, komt Oekraïne er alleen voor te staan.

 Pro-Oekraïense demonstratie bij de Reichtstag in Berlijn op 24 februari 2025. Foto: Ralf Hirschberger / ANP / AFP

‘Wat zet je nou voor muziek aan? Het is 2025, en jij luistert nog naar Amerikaanse liedjes? Denk je dat dat nog gepast is?’ Het is de tekst van een satirische video die de afgelopen weken de ronde doet op Oekraïense sociale media. Vergelijkbare opmerkingen zijn in Oekraïne gebruikelijk richting mensen die nog altijd Russische muziek luisteren, terwijl er elke dag Russische raketten en drones door het luchtruim vliegen. Nu is Amerika aan de beurt. Het filmpje is humoristisch, maar er zit een kern van waarheid in. Steeds meer Oekraïners zien het Amerika van Donald Trump meer als vijand dan als bondgenoot.

De grondstoffendeal tussen Oekraïne en de Verenigde Staten is een sprekend voorbeeld. Donald Trump liegt over het bedrag dat de Verenigde Staten hebben uitgegeven om Oekraïne te steunen, en probeert Zelensky vervolgens af te persen door beslag te leggen op Oekraïense grondstoffen. Volgens het eerste Amerikaanse voorstel zou Oekraïne hier niets voor terugkrijgen, behalve steun die het van de vorige Amerikaanse regering al heeft ontvangen. Zelensky heeft voet bij stuk gehouden en geweigerd om de eerste deal te ondertekenen, waardoor de Amerikanen hun eisen zouden hebben bijgesteld. Zo’n harde onderhandeling had Zelensky tot voor kort alleen van Rusland verwacht.

Drie jaar na het begin van de invasie praten de leiders van Amerika en Rusland op dezelfde manier over Oekraïne

Ook de houding van Amerika in de VN is tekenend voor de nieuwe politieke realiteit. Eerst stemde het land in de algemene vergadering tegen een Europese resolutie waarin Rusland wordt veroordeeld, en waarin de soevereiniteit van Oekraïne wordt gesteund. Vervolgens stelde het in de Veiligheidsraad een resolutie op waarin Rusland niet als agressor werd aangewezen. Het komt geheel overeen met het recente taalgebruik van Trump en Amerikaanse topambtenaren: de eerlijk verkozen Zelensky is een dictator, Poetin niet. Rusland valt Oekraïne wel aan, maar is niet schuldig. Kennelijk zijn de verwoesting van Marioepol, Bachmoet en Avdiivka, het bloedbad in Boetsja en de dagelijkse bombardementen op Charkiv, Zaporizja en Soemy allemaal de schuld van Oekraïners zelf. Drie jaar na het begin van de invasie is het voor Oekraïne schokkend dat de leiders van Amerika precies zo over hun land praten als de leiders van Rusland.

Hoe reageert Europa?

De anti-Oekraïense opstelling van Washington dwingt Europa om in actie te komen. Europese landen kunnen een bepalende rol gaan spelen in de verdediging van Oekraïne. Niet voor niets was de voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen op maandag in Kyiv, samen met de leiders van Letland, Litouwen, Estland, Denemarken, Zweden en meer landen. Op de dubieuze derde verjaardag van de oorlog kwamen ze steun betuigen, terwijl Oekraïne meer alleen staat dan ooit tevoren. Amerika was afwezig. Toen de leiders net aankwamen ging bij ons in Kyiv het luchtalarm af. Rusland had een MiG-31K laten opstijgen, een vliegtuig dat hypersonische ballistische raketten kan afvuren op de Oekraïense hoofdstad, en dat al meermaals heeft gedaan. De boodschap van Poetin was luid en duidelijk: ‘We zijn in staat om een tiental westerse leiders te vermoorden, met één druk op de knop.’

'Europa is nu tenminste eindelijk bang'

‘Wat er op het spel staat is niet alleen Oekraïnes bestaansrecht als vrije natie, maar ook de toekomst van ons Europees continent’, zei Von der Leyen in Kyiv. In een opiniestuk voor de Volkskrant trekken Joris Voorhoeve, Robert Serry en Kees Klompenhouwer een vergelijkbare conclusie: ‘Als Europese democratieën dit op zijn beloop laten, zullen zij er ook zélf slachtoffer van worden.’ Zij pleiten voor een snelle verhoging van de humanitaire, economische en militaire steun aan Oekraïne naar 1 procent van het bbp. Europa moet nu gaan handelen, want eigenlijk is het al te laat.

Intussen bracht Emmanuel Macron deze week een bezoek aan Donald Trump, in een verwoede poging om de steun van de Amerikaanse president te behouden. Voor de perscamera’s probeerde de Franse president nogmaals uit te leggen dat Europa geen compensatie krijgt voor militaire steun aan Oekraïne, maar de boodschap kwam niet aan.

‘Europa is nu tenminste eindelijk bang, en die angst komt niet alleen door de oorlog in Oekraïne, maar ook door de verkiezing van Trump en het gedrag van Washington’, zegt de Oekraïense historicus Jaroslav Hrytsak in gesprek met nieuwssite NV. ‘Dit is een grote waarschuwing voor Europa, omdat het alleen staat en niet sterk genoeg is, niet economisch dynamisch genoeg. Dit roept grote vragen op over het bestaan ​​van het Europese project.’

De leiders van meerdere Europese landen waren op 24 februari 2025, op de derde verjaardag van de Russische invasie, aanwezig in Kyiv, net als EC-voorzitter Von der Leyen en de Canadese premier Justin Trudeau. Foto: Javad Parsa / ANP / EPA

Er mag geen misverstand over bestaan: Europa heeft de afgelopen drie jaar een cruciale rol gespeeld in de steun aan Oekraïne, op alle vlakken. Samen hebben de landen meer geleverd dan de Verenigde Staten, waaronder Storm Shadows, Leopardtanks en (Amerikaanse) F-16s. Europa investeert weer veel meer in defensie.

Maar in Oekraïne bestaat inmiddels ook een hardnekkig negatief beeld over Europese steun: in de eerste plaats geven ze ‘thoughts and prayers’, en pas lang daarna komt, na veel overleg, ook de militaire hulp die Oekraïne nodig heeft om terug te vechten. Toen het Russische leger zich in januari 2022 opmaakte voor de invasie, leverde Duitsland vijfduizend helmen, en niet meer. Dat weten veel Oekraïners nog goed.

Voortrekkers

In deze nieuwe oorlogsfase kan datzelfde Duitsland een voortrekkersrol spelen. Met Friedrich Merz lijkt Duitsland een bondskanselier te krijgen die de steun aan Oekraïne durft te vergroten. Hij schrikt bijvoorbeeld niet terug voor de levering van de Taurusraketten waar Oekraïne al meer dan een jaar om vraagt. Merz wil dat Europa minder afhankelijk wordt van de Amerikaanse veiligheidsarchitectuur, en zou nu gesprekken voeren over een extra defensie-uitgave van 200 miljard euro. ‘Bij de Duitse verkiezingen van zondag was Oekraïne de grote winnaar’, schrijft Politico.

Ook een aantal andere landen laten zien dat ze bereid zijn om het wegvallen van Amerikaanse steun enigszins op te vangen. De Britse premier Keir Starmer heeft ongeveer 5,4 miljard euro aan militaire steun aangekondigd, en daarnaast nieuwe sancties ingesteld tegen Rusland. Ook de Baltische en Noordse landen verhogen hun steun. Maar het is nog lang niet genoeg om het vertrek van de Verenigde Staten op te vangen. Europese landen moeten veel meer en sneller onafhankelijk worden van Washington, maar ook van Rusland; afgelopen jaar gaven EU-lidstaten nog altijd 21,9 miljard euro uit aan Russische olie en gas.

Zelensky heeft een uitgesproken visie voor de rol van Europa. In München riep hij op om een ‘leger van Europa’ te creëren, zodat het contintent onafhankelijker wordt van de Verenigde Staten en beter is voorbereid op de dreiging uit Rusland. Het Oekraïense idealisme stuitte al snel op Europees pragmatisme. ‘Als je hier de eenwording van nationale legers onder verstaat, dan gaat dat niet gebeuren’, reageerde de Poolse minister van Buitenlandse Zaken, Radoslaw Sikorski. ‘Maar ik ben er altijd voorstander van geweest dat Europa, de Europese Unie, haar eigen defensiecapaciteiten zou moeten ontwikkelen.’

Oekraïense zelfstandigheid

Terwijl het wacht op een sterk, eenduidig plan uit Europa bereidt Oekraïne zich al lange tijd voor op een eenzame strijd. Het is veelzeggend dat het land werkt aan een eigen equivalent van de Patriot, eigen artilleriesystemen bouwt en steeds sneller en meer drones produceert. De werving van soldaten gaat door, en de regering heeft onlangs een nieuw initiatief gelanceerd om meer jonge rekruten aan te trekken. Het land kan tot de zomer doorvechten zonder Amerikaanse hulp. En dan? Tegen die tijd hoopt Oekraïne dat Europa eindelijk écht over de brug komt, met een niveau van steun dat we de afgelopen drie jaar nog niet hebben gezien. Misschien is het ijdele hoop, maar veel andere opties heeft Kyiv nu niet.

De Oekraïense schrijver Andriy Ljoebka schreef afgelopen week in The Kyiv Independent een rake oproep aan Europa: ‘Wij, Oekraïners, hebben lang geleden onze tanden op elkaar geklemd en gedaan wat er gedaan moest worden om deze Titanic te overleven. Nu is het interessant om te zien welke keuze u maakt: gaat u samen met ons op zoek naar een reddingsboot, of blijft u hulpeloos onder de golven zinken op de sentimentele klanken van An die Freude?’