Na Volodymyr Zelensky's rampzalige bezoek aan de Verenigde Staten spreken Oekraïners van een 'waardig' optreden van hun president, maar zien ze ook als nooit tevoren hoe hun land vooral op zijn eigen kracht moet kunnen vertrouwen. In Kyiv peilt Chris Colijn de reacties op het bezoek aan Washington.
Trump en Zelensky in het Oval Office in Washington. Foto: Saul Loeb / ANP / AFP
‘Nu zijn we echt de lul, of niet?’, appt een vriendin. ‘Ik pak nog maar een glas wijn.’
‘Hoe gaat het met jullie, na gisteren?’, vraagt muzikant Danylo Halyko aan het begin van een huiskamerconcert op zaterdagavond. ‘Volgens mij kunnen we allemaal wel een avondje zonder nieuws gebruiken. Leg je telefoon weg, en probeer er even niet aan te denken.’
‘Onder [Zelensky’s voorganger] Porosjenko was dit niet gebeurd!’, hoor ik een winkelmedewerker in het ondergrondse winkelcentrum Metrograd zeggen. ‘Denk je? Volgens mij maakt het niet uit wie de president is, ze hadden allemaal hetzelfde gedaan’, zegt haar collega.
In Kyiv heeft werkelijk iedereen het erover. In cafés zoemt de naam Trump rond, op straat zie ik een jonge vader met een kinderwagen lopen die de beelden nog eens terugkijkt. Op sociale media worden er al volop grappen over gemaakt, in een poging om de harde realiteit te verwerken.
De belangrijkste bondgenoot van Oekraïne is nu echt weg, als dat de afgelopen weken al niet duidelijk was. Donald Trump gelooft dat Poetin vrede wil en Zelensky uit is op een verlenging van de oorlog met Amerikaanse steun. Dat Oekraïners hun land willen bevrijden van de Russische bezetter lijkt Trump niet te begrijpen.
Vernedering
Zelensky, de man die zijn land drie jaar lang heeft verdedigd tegen een Russische vernietigingsoorlog, is in het Witte Huis voor het oog van de hele wereld vernederd. ‘Kijk, hij heeft zich helemaal aangekleed!’, begroette Trump de president met sarcastische toon. ‘Heb je eigenlijk wel een pak?’, vraagt verslaggever Brian Glenn in het Witte Huis. Donald Trump en J.D. Vance lachen een staatshoofd uit. Op sociale media vragen Oekraïners zich af waarom Elon Musk geen pak draagt in het Witte Huis, en waarom hij zijn peuters meeneemt naar officiële bijeenkomsten. Is dat geen 'gebrek aan respect voor het Oval Office'?
In Oekraïne geniet Zelensky nu grote steun. In gesprekken met vrienden en bekenden, in de media en op straat heb ik het woord ‘waardig’ de afgelopen dagen vaak gehoord. Dit is een leider die voet bij stuk houdt en zijn land niet verkoopt aan de hoogste bieder, is de heersende gedachte. ‘Binnen ons land kunnen we allemaal zoveel kritiek hebben op de president als we willen’, schrijft commandant Oleksandr Kapsjyn van de Oekraïense militaire inlichtingendienst op zijn Telegram-kanaal. ‘Maar vandaag is hij naar mijn mening waardig opgekomen voor de belangen van de staat, en verdient hij onze steun.’
De redactie van The Kyiv Independent schrijft een reactie op de ontmoeting in het Witte Huis: ‘Laat dit even bezinken. De president van een gehavend Oekraïne, een bondgenoot van de VS, werd de eerste wereldleider in de geschiedenis die uit het Witte Huis werd gezet. Geen dictator, geen politicus in ongenade – de president van Oekraïne, een land dat lijdt onder de ergste invasie van de 21e eeuw. Het land waarvan de Amerikaanse regering had gezworen dat het er vrede zou brengen.’
Kritiek op Zelensky
Natuurlijk zijn er in Oekraïne ook critici die zeggen dat Zelensky beter zijn mond had kunnen houden. 'Zelensky had zich zeker beter kunnen beheersen en zijn reacties kunnen temperen, maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat hij in een situatie werd geplaatst waarin hij niet kon winnen’, schrijft The Kyiv Independent.
Toen ik dit weekend op straat aan het filmen was, kwam een jongeman, Vladyslav, naar me toe om te vragen: ‘Wat zeggen ze erover, daar bij jullie?’ Toen ik vertelde dat Zelensky veel bijval krijgt uit West-Europa zei Vladyslav: ‘Zelensky zei wat we allemaal dachten, hij had helemaal gelijk, maar hij had beter z’n mond kunnen houden. Het gaat hier om mensenlevens, we moeten zo snel mogelijk zorgen voor vrede. Om dat te bereiken, moeten we onze trots kunnen inslikken.’
De schrijver Oksana Zaboezjko reageert op haar Facebook-pagina op dergelijke meningen van haar landgenoten. ‘Over de Oekraïense sociale media rolt een golf van wanhopige berichten in de trant van: “Aaaah, Zelensky heeft de onderhandelingen verprutst, nu laten de VS ons vallen, en wat gaat er nu gebeuren aaahhh!”—gepaard met eindeloze “wat-als”-analyses en zelfs complete lappen tekst over hoe, als Zelensky maar had gezwegen, Trump vanzelf had ingezien dat niet wij, maar Poetin de onbetrouwbare partij is.’ Zaboezjko ziet dat deze houding voortkomt uit angst voor de onzekere toekomst: 'Angst van de kleine mens voor een realiteit die zich in een onvoorspelbare richting beweegt. En de wanhopige poging om die realiteit koste wat kost “terug op zijn plaats te zetten” (iedereen doet dat naar eigen vermogen, uiteraard).’
Taal
Volgens sommige Oekraïense toeschouwers speelde taal een belangrijke rol in de fatale ontmoeting in Washington. ‘Ik denk dat Zelensky's bezoek aan het Oval Office gered had kunnen worden met een tolk’, aldus Amerikanist Oleksandr Kraev in gesprek met Hromadske. ‘Het is duidelijk dat [Zelensky] Engels spreekt, maar een tolk zit er tijdens zulke vergaderingen niet altijd voor talenkennis. Bij een tolk gaat het ook om pauzes. Zoals sprekers zeggen: voordat je iets belangrijks zegt, moet je twee keer inademen en twee keer uitademen om te kalmeren.’
Volgens de bekende Oekraïense schrijver Serhii Zjadan, die ook dient in de Nationale Garde van Oekraïne, verraadt het taalgebruik van Trump een ‘compleet andere benadering’ van de oorlog dan die van Zelensky en de meeste landgenoten:
‘Als wij praten over deze oorlog, dan zijn we gewend om te praten over betekenissen. Over wat ons vervult. Om te praten over wat belangrijk is voor ons, en waarom dat belangrijk is. We praten over vrijheid, niet alleen als een mooi woord, maar als een echte waarde waarvoor mensen vrijwillig de wapens opnemen en vechten. Als we het over democratie hebben, hebben we het over een waarde waarvoor mensen bereid zijn om weerstand te bieden tegen een machtige agressor. Als we het hebben over waardigheid, dan zijn [onze] mensen bereid om de kogels van de bezetter onder ogen te zien, niet bang te zijn, niet weg te kijken en zichzelf te blijven. Deze woordenschat is ons in de afgelopen jaren van de Grote Oorlog vertrouwd geworden, hij is natuurlijk geworden, onvervreemdbaar. En ineens hebben we te maken met mensen die praten over een ‘deal’ en, dat we ‘geen kaarten in de hand’ hebben. En dat het eigenlijk gewoon business is, gewoon zakelijk, niets persoonlijks. Ze proberen gewoon een deal met ons te sluiten die gunstig zal zijn voor henzelf, en misschien ook voor ons.’
De volgende stap
Nu is de vraag hoe Zelensky verder moet. Afgelopen weekend was hij in Londen om te praten over vervolgstappen en militaire steun. De relatie met de Verenigde Staten is op een nieuw dieptepunt beland, en daarom moet Europa daadkracht tonen. De Britse premier Keir Starmer spreekt over een ‘coalition of the willing’, en zegt dat Europa ‘het zware werk moet doen’. Samen met Emmanuel Macron wil hij werken aan een nieuw vredesplan en een staakt-het-vuren, maar het is nog zeer de vraag hoe Trump en Poetin reageren op zo’n Europees voorstel.
Europese leiders lijken in ieder geval wakker geschud. De laatste illusies over Trumps bereidwilligheid om Oekraïne te steunen zijn nu weg. En misschien is dat ook wel een geluk bij een ongeluk, zowel voor Amerika als Europa. ‘Na het conflict tussen Trump en Zelensky zijn de Europeanen bereid om Oekraïne meer wapens te geven’, zegt de eerder genoemde Amerikanist Oleksandr Kraev. ‘Dit is precies wat Trump wilde – de hele last van het helpen van Oekraïne naar Europa verschuiven. De ruzie met Zelensky kan Trump precies de resultaten brengen waar hij op hoopte.’
‘Ik weet niet of Zelensky ruzie had moeten maken met Trump en Vance voor de tv-camera’s’, gaat Kraev verder. ‘Voor zover we weten van insiders waren Zelensky's voorbereidende gesprekken met Trump achter gesloten deuren heel positief. Ze spraken af om samen te gaan zitten en een normaal gesprek te voeren. Zo van, laten we de mineralenovereenkomst ondertekenen en dan verder praten.’
Van zo'n positieve houding is nu niets meer over. De Verenigde Staten hebben alle militaire hulp aan Oekraïne stopgezet, inclusief wapenleveranties die door Biden waren beloofd, en die nog uit bestaande Amerikaanse voorraden komen. Mogelijk wordt ook het internetsysteem Starlink – eigendom van Elon Musk – binnenkort uitgezet in Oekraïne. Dat zou direct leiden tot communicatieproblemen voor Oekraïense soldaten en hulpverleners in de buurt van het front.
Keir Starmer en Volodymyr Zelensky ontmoeten elkaar in Londen na Zeelensky's bezoek aan Washington. Foto: Neil Hall / ANP / EPA
Kan de relatie met Washington nog enigszins worden hersteld om de schade te beperken? Volgens Dmytro Koeleba, tot vorig jaar minister van Buitenlandse Zaken van Oekraïne, wel: ‘In de afgelopen week noemde Trump Zelensky een dictator, en vervolgens kon hij zich niet eens herinneren dat hij dat gezegd had. Herstel van de betrekkingen is dus mogelijk, maar de prijs zal hoger zijn dan alleen een deal over grondstoffen. Trump zal trouwens zelfs de spanningen met zijn vriend Poetin laten escaleren als hij denkt dat Poetin hem in de weg staat. Maar Poetin begrijpt dit en speelt het lange spel.’
Misschien is het ook in Trumps eigen belang om de banden enigszins te herstellen, stelt Ivan Jakovyna, analist van de Oekraïense nieuwssite NV: ‘Zolang de diplomatieke koudegolf aanhoudt, kan Trump geen kant op. Er staat aan alle kanten een betonnen muur. Een ontmoeting met Poetin, waar hij al lang van droomt, verliest onder deze omstandigheden bijvoorbeeld elke betekenis: het lijkt dan niet op een vredesbijeenkomst, maar op een bewijs dat ze een samenzwering tegen de vrije wereld hebben gepleegd, en Trump gaat dan aan zijn baas rapporteren hoe hij Zelensky uit het Witte Huis heeft gezet.’
De afgelopen weken hebben Oekraïners geleerd dat ze niet kunnen hopen op hulp of zelfs sympathie uit de Verenigde Staten. Het land zal in de eerste plaats van eigen kracht moeten uitgaan, en hopen dat Europa het gat enigszins kan opvullen.
‘Wat er ook gebeurt, we zullen onze strijd voortzetten’, sluit commandant Oleksandr Kapsjyn van de Oekraïense militaire inlichtingendienst af. ‘Oekraïners hebben herhaaldelijk bewezen dat wanneer we verenigd zijn, niemand ons kan overmeesteren. We kunnen alles aan. Ik omhels jullie allemaal.’
Help ons om RAAM voort te zetten
Met uw giften kunnen wij auteurs betalen, onderzoek doen en kennisplatform RAAM verder uitbouwen tot hét centrum van expertise in Nederland over Rusland, Oekraïne en Belarus.
