In nog geen tien dagen tijd arresteerden de Georgische autoriteiten zeven oppositiepolitici. Ook de dagelijkse protesten die al ruim zeven maanden aanhouden, worden hardhandig de kop ingedrukt. Vanuit Tbilisi ziet Jarron Kamphorst hoe Georgië in een noodvaart afstevent op de dictatoriale afgrond. 'Ze willen ons en onze vrijheid vermorzelen'.

Aanhangers van de Georgische oppositie demonstreren voor het parlementsgebouw in het centrum van Tbilisi op 26 mei 2025, de Georgische onafhankelijkheidsdag. Foto: Giorgi Arjevanidze / ANP / AFP

De onderdrukking is een deel van ons dagelijks leven geworden.’ Mariam Nikuradze spreekt de zin uit met een flauwe glimlach, alsof ze het over het weer heeft in plaats van de alsmaar toenemende repressie in haar geboorteland. De 34-jarige journaliste zit in een café tegenover het parlement in Tbilisi: het epicentrum van de politiek-maatschappelijke crisis waar Georgië nu al ruim zeven maanden in verkeert. Hoe vaak ze al voor het gewelfde, zandkleurige gebouw stond om verslag te doen van de dagelijkse protesten tegen de regering weet ze niet precies. ‘Maar vaak. Heel vaak. Zo vaak dat ik soms even kwijt ben waar het allemaal precies begon.’

Dat is ook maar net hoe je het bekijkt. De meest urgente en recentste crisis begon op 28 november 2024, toen de regering aankondigde de gesprekken met Brussel over mogelijke toetreding tot de Europese Unie te bevriezen. Sindsdien trekken Georgiërs dagelijks de straat op om te demonstreren tegen de in hun ogen pro-Russische regering die de Europese droom van de bevolking saboteert; opiniepeilingen tonen aan dat tachtig procent van de Georgiërs aansluiting wil bij Europa. Velen zien het besluit daarom als een veeg teken. Volgens hen leidt de regering het land voor de zoveelste keer in de geschiedenis de verstikkende omhelzing van het Kremlin in.

Maar ook daarvóór was er al sprake van crisis. Bijvoorbeeld in de nasleep van 26 oktober vorig jaar, toen in Georgië de parlementsverkiezingen plaatsvonden. Regeringspartij Georgische Droom kwam met 54 procent van de stemmen als winnaar uit de bus, maar tal van critici en ngo’s schreeuwden moord en brand na de stembusgang. Er zou op grote schaal sprake zijn van stembusfraude, intimidatie van kiezers en schending van het kiesgeheim. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa was iets minder hard in haar oordeel, maar sprak evenwel van ‘serieuze zorgen’ over de democratische procedures en processen in de Kaukasusrepubliek.

‘Veel Georgiërs snapten opeens dat dit helemaal geen democratisch bewind is, maar een dictatuur in wording’

Eerder was er in het voorjaar van 2024 al de invoering van de omstreden buitenlandse-agentenwet die geheel in de geest van het Poetinisme media en ngo’s knevelt. Genoeg crises en genoeg beginpunten, weet ook Nikuradze. Toch was het de bevriezing van de gesprekken met de EU die de bom deed barsten. ‘Op 28 november zette de regering haar masker af en toonde ze haar ware gezicht door volledig tegen de wil van de bevolking in te gaan. Veel Georgiërs snapten toen opeens dat dit helemaal geen democratisch bewind is, maar een dictatuur in wording.’

Repressiemachine in de zesde versnelling

Het bleek een terechte constatering. Inmiddels staat de repressiemachine in Tbilisi in de zesde versnelling en dendert het land in volle vaart op de dictatoriale afgrond af. Een lukrake greep uit de grabbelton met beteugelende wetten en repressieve acties illustreert dat als geen ander. Neem de zogeheten FARA-wet (Foreign Agents Registration Act) die sinds begin juni van kracht is. Hoewel de regering beweert dat de nieuwe wet een kopie is van Amerikaanse wetgeving om schadelijke (lobby)activiteiten van buitenlandse overheden tegen te gaan, is de werkelijkheid een stuk weerbarstiger.

Volgens de Georgische FARA-wet moet namelijk iedere persoon of organisatie die ‘handelt in opdracht, of op aanwijzing van, een buitenlandse mogendheid’ en ‘betrokken is bij politieke activiteiten’ zich registreren als ‘agent van een buitenlandse mogendheid.’ Wie dat niet doet riskeert - in tegenstelling tot de Amerikaanse wet - boetes die kunnen oplopen tot 3300 euro én een celstraf van maximaal vijf jaar. Aangezien de wettekst vrij vaag is, kunnen de autoriteiten hem willekeurig toepassen om politieke tegenstanders de mond te snoeren of een voorbeeld te stellen.

Russische praktijken, zo meent Nikuradze die als medeoprichter van het onafhankelijke mediaplatform OC Media zelf al enige tijd op de radar van de regering staat. Ze heeft de twijfelachtige eer de meest beboete verslaggever van Georgië te zijn. ‘In totaal staat er een bedrag van omgerekend 7000 dollar uit’, licht ze toe. Die boetes kreeg ze voor het ‘blokkeren van de openbare weg’, een onlangs verzonnen misdrijf om de protesten tegen de regering te smoren. 

En met succes: want alhoewel de teller inmiddels op meer dan 220 dagen onophoudelijk protest staat, zijn de demonstraties qua omvang een schim van wat ze eind vorig jaar waren. Die lagere opkomst heeft evenwel niets te maken met een lager animo onder de demonstranten, maar met de aanval die de regering heeft geopend op de basisrechten en -vrijheden van Georgiërs.

Europa heeft de handen van Tbilisi afgetrokken

Zo maakt de overheid gebruik van camera’s met gezichtsherkenningssoftware om digitaal naar demonstranten te speuren en ze vervolgens te beboeten, en stemde het parlement in met de aanzienlijke verhoging van tal van boetes om het demonstratierecht te knevelen. Wie zijn gezicht bedekt, een sticker ergens op een muur plakt, politie bevelen niet opvolgt of de openbare orde anderszins verstoort, kan voortaan rekenen op boetes die in de vele honderden euro’s kunnen lopen. Een fortuin in een land waar het gemiddelde maandsalaris 650 euro bedraagt.

Met een al even autocratische zet scherpten de autoriteiten ook de omroepwet aan waardoor de regering meer controle heeft over het tv- en radiolandschap, en moeten Georgische organisaties die financiële donaties krijgen uit het buitenland door een wijziging van de giftenwet daarvoor voortaan toestemming hebben van de regering. Ook is het parlement niet meer verplicht om maatschappelijke organisaties te raadplegen bij de totstandkoming van nieuwe wetten; paste de regering de wet over de vrijheid van meningsuiting waardoor in smaadzaken de bewijslast nu bij de verdachte ligt; en is het media door een wetswijziging feitelijk verboden om verslag te doen in rechtbanken.

Een stortvloed aan repressieve wetten die in Brussel en andere westerse hoofdsteden weinig tot geen reacties losmaakte. Sinds de omstreden verkiezingen in Georgië en de terugkeer van Trump in het Witte Huis heeft Europa de handen van Tbilisi afgetrokken, ondanks de zorgelijke woorden die verschillende mensenrechtenorganisaties de laatste tijd bezigden. Zo stelde de anti-corruptiewaakhond Transparency International eind juni dat de situatie in Georgië neerkomt op ‘de ernstigste democratische ineenstorting in de post-Sovjetgeschiedenis van het land.’ Volgens de ngo is de regering bezig aan ‘een volwaardig en grootschalig autocratisch offensief.’

Celstraffen voor oppositiepolitici 

Inderdaad: een offensief, zo bleek tussen 23 juni en 1 juli eens te meer. Toen veroordeelden diverse rechtbanken in Tbilisi zeven leden van de politieke oppositie tot celstraffen van tussen de zeven en acht maanden. Onder hen zijn Nika Gvaramia, Nika Melia, Givi Targamadze, Giorgi Vashadze, Mamuka Khazaradze, Badri Japaradze en Zurab Japaridze. Hun ‘misdaad’: niet op komen dagen bij een parlementaire commissie die onderzoek doet naar de vermeende misdaden van de vorige regering onder leiding van ex-president Micheil Saakasjvili die tussen 2003 en 2012 aan de macht was. Hij zit eveneens een celstraf van 12,5 jaar uit voor onder meer fraude en machtsmisbruik. Aanklachten die volgens hem politiek gemotiveerd zijn.

Nika Melia, een van de leiders van de oppositiegroep Coalitie voor Verandering, woont een rechtszitting bij in Tbilisi op 30 mei 2025. Hij wordt beschuldigd van het niet verschijnen voor de parlementaire onderzoekscommissie. Foto: Irakli Gedenidze / ANP / AFP

De recent veroordeelde oppositiepolitici vertikken het om mee te werken aan het parlementaire onderzoek omdat zij menen dat de commissie eveneens politiek gemotiveerd is en onderdeel vormt van een bredere aanval op regeringscritici. Die aanval werd al ingezet vóór de verkiezingen van vorig jaar oktober. Destijds stelden prominente leden van Georgische Droom al meermaals dat de partij na de stembusgang van plan was de gehele liberale, pro-westerse oppositie wettelijk te verbieden – een belofte die ze nadien plechtig herhaalden en nu ook lijken in te lossen.

Al waste premier Irakli Kobachidze zijn handen in onschuld. Volgens hem hadden de oppositieleden hun veroordeling aan zichzelf en hun ‘westerse patronen’ te danken. ‘Het waren de beschermheren van de radicale oppositie die hen uit het parlement en in de gevangenis dreven.’ Leden van de regeringspartij suggereren met regelmaat dat de oppositie er met hulp van het Westen op uit zou zijn om Georgië in chaos te storten en zo een revolutie te ontketenen, onder meer door de aanval op de ‘traditionele Georgische normen en waarden’ te openen.

Vrijheid vermorzelen

Deze complottheorieën zijn een knap staaltje Russisch dictatoriale demagogie om de eigen repressieve acties wit te wassen. Het is een veeg teken voor iedereen die de Georgische democratie een warm hart toedraagt, zoals Nikuradze. Zij ziet voor haar ogen hoe het beste kindje van de voormalige Sovjetklas Rusland achterna gaat en zienderogen in een autocratie verandert. ‘Ooit stond Georgië bekend als het goede voorbeeld in de regio. De democratie, persvrijheid en mensenrechten bloeiden hier. Maar al die verworvenheden worden nu in noodvaart de kop ingedrukt.’

'Ik heb zelf vrede met de gedachte dat ik op een dag in de cel eindig'

Hoop heeft ze daarom niet echt meer. ‘Ik vrees dat het al te laat is. Er was een kans om dit te voorkomen, door de combinatie van interne druk én hulp van de internationale gemeenschap, maar de controle glipt uit onze handen. Het democratische verval dat is ingezet is nu nog maar moeilijk te stoppen. Ze willen ons en onze vrijheid vermorzelen. Ik heb zelf al vrede met die gedachte dat ik op een dag mogelijk in de cel eindig. Maar dat houdt me niet tegen. Nu is niet het moment om de strijd te staken. We moeten de aandacht op Georgië proberen te houden.’