Drie maanden na de betwiste Georgische verkiezingen is onmiskenbaar duidelijk geworden dat de Georgische democratie snel afgebroken wordt en dat de regerende Georgische Droom in hoog tempo haar verkiezingsbeloften aan het nakomen is. De politieke zuivering en politieke vervolging zijn ingezet, schrijft Georgië-kenner Jelger Groeneveld. Daarnaast wordt in weinig verhulde bewoordingen gebroken met de decennialange integratie met het westen. Na de coup verkleed als verkiezingen staat een dictatoriaal bestuur in de steigers.
Georgische anti-regeringsdemonstranten proberen de toegang tot een snelweg naar de hoofdstad Tbilisi te blokkeren op 2 februari 2025. Foto: Giorgi Arjevanidze / AFP / ANP
De maandenlange dagelijkse protesten in Tbilisi en andere steden in het land zijn voor veel Georgiërs nog vooral een morele en principiële plichtpleging geworden, want de uitzichtloosheid hiervan begint pijnlijk duidelijk te worden. Georgische Droom negeert de politieke eisen: de roep om nieuwe verkiezingen en de eis gevangen activisten vrij te laten is aan dovemansoren gericht. De politieke oppositie staat machteloos en lijdt aan chronisch gebrek aan doortastend leiderschap. Massale burgerlijke ongehoorzaamheid, zoals nationale stakingen, komt niet van de grond. Georgische Droom gaat ondertussen met een stoomwals over het democratisch systeem en knijpt de ruimte voor kritische tegengeluiden af.
Naar aanleiding van de demonstraties zijn aanscherpingen van het demonstratierecht ingevoerd, sommigen per decreet. Zo werd eerst vuurwerk verboden en werden de distributiekanalen ervan afgeknepen. Daarna werd gezichtsbedekking, zoals maskers of bivakmutsen, bij demonstraties verboden, werden meer gezichtsherkenningscamera's geïnstalleerd en werd het blokkeren van wegen van nationaal belang per decreet verboden in reactie op plannen om de toegangsweg naar Tbilisi te blokkeren. Straffen voor gerelateerde overtredingen werden flink verhoogd, van buitenproportioneel hoge boetes tot jarenlange gevangenisstraffen voor relatief lichte vergrijpen. De autoriteiten aarzelden niet deze op te leggen aan gearresteerde demonstranten en activisten.
Ook onafhankelijke media werden de afgelopen maanden doelwit van intimidatie, bedreigingen en onderdrukking door Georgische Droom en de autoriteiten. In januari werd Mzia Amoglobeli, oprichter en directeur van Netgazeti en Batumelebi, gearresteerd. Uit protest tegen haar gevangenzetting ging ze in hongerstaking en werd na drie weken naar een kliniek overgeplaatst vanwege verslechterende gezondheid. Ze zit nog steeds vast.
Nadat duizenden ambtenaren zich publiekelijk uitspraken tegen het vier jaar lang stopzetten van het door 86,3 procent van de bevolking gesteunde Europese toetredingstraject, werd de wet aangepast om ambtenaren makkelijker te kunnen ontslaan of weg te reorganiseren. Dit leidde meteen tot een ontslaggolf om institutionele loyaliteit af te dwingen.
Verschillende EU-lidstaten en de Verenigde Staten legden sancties op aan vertegenwoordigers van Georgische Droom, waaronder ook partij-oprichter Bidzina Ivanisjvili, maar dit leidde niet tot een koerscorrectie. De parlementaire assemblee van de Raad van Europa (PACE) legde in januari voorwaarden op voor de accreditatie van de delegatie van Georgische Droom, een unicum in de geschiedenis van de assemblee. Bij de voorjaarssessie in april moet de accreditatie herbeoordeeld worden. Georgië moet dan nieuwe verkiezingen hebben uitgeschreven, demonstranten hebben vrijgelaten en onderzoek hebben geïnitieerd naar het politieoptreden. Blijft het daarin in gebreke, dan zal definitieve accreditatie niet worden verleend. Uit protest schortte de delegatie van Georgische Droom meteen al haar werkzaamheden in de assemblee op, omdat het zich onheus bejegend voelde en de voorwaarden een schending van Georgische soevereiniteit zouden zijn.
Georgische Droom reageerde ook fel op sancties, de internationale afwijzing van de verkiezingsresultaten en de kritiek op de harde aanpak van demonstranten door de politie. Partijleiders beschuldigden het westen van pogingen om een Majdan-revolutie in Georgië te ontketenen, waarbij de Georgische pro-westerse oppositie de ‘vijfde colonne’ van de EU zou zijn om deze revolutie uit te voeren. De oppositie werd feitelijk tot staatsvijand bestempeld.
Pseudo-oppositie
Na de verkiezingen boycotten de vier verkozen oppositiepartijen het parlement. In februari werden de 49 parlementszetels van drie oppositiepartijen op hun verzoek beëindigd, bijna eenderde van het 150-leden tellende parlement. Ook lieten deze partijen hun kieslijsten annuleren, zodat de zetels leeg zouden blijven. De voorzitter van het parlement reageerde met duidelijke woorden door te stellen dat er voor deze partijen geen plaats in het parlement was. Ook zei hij te hopen dat de partij van voormalig Georgische Droom premier Giorgi Gacharia het parlement formeel zou verlaten.
Ondertussen creëerde Georgische Droom uit eigen gelederen een pseudo-oppositie. De nieuwe radicale anti-westerse splinterpartij van Georgische Droom is de drijver achter de zogeheten ‘buitenlands agent’-wet en anti-lhbti wetgeving. De groep liet zich in het parlement als oppositie registreren.
Hoezeer deze ‘oppositie’ voor de bühne is, blijkt wel uit de verkiezing tot president van een van de oprichters van deze splinterpartij. Hij werd door Ivanisjvili naar voren geschoven. Een ander parlementslid van deze partij werd benoemd tot kabinetslid. In februari stapten nog een aantal leden van Georgische Droom uit de fractie en lieten zich ook als oppositiegroep registreren. Beide groepen stelden dat deze stap noodzakelijk was voor het creëren van een ‘gezond politiek systeem’ met een ‘gezonde oppositie’.
Georgische Droom had in de verkiezingscampagne al beloofd het ‘politieke systeem gezond te maken’ door de ‘radicale oppositie’, de (pro-westerse) krachten die ‘door het buitenland worden aangestuurd’, te verbieden en te vervangen door een ‘gezonde oppositie’. De partij laat er op dit punt geen gras over groeien. Voor Georgische Droom is de Verenigde Nationale Beweging, de partij van voormalig president Saakasjvili, het centrale grote kwaad en het zogeheten kankergezwel dat uit het Georgische politieke bestel gesneden moet worden. De andere pro-westerse oppositiepartijen zijn volgens de regeringspartij satellieten van de Nationale Beweging.
Om het bestel te zuiveren heeft het parlement een tijdelijke onderzoekscommissie opgericht voor de duur van maximaal zes maanden, die de regering Saakasjvili (2004-2012) moet onderzoeken. Een rapport met bevindingen zal naar openbare aanklagers worden gestuurd voor juridische stappen. Premier Kobachidze gaf aan dat Georgië een ‘soort van Neurenberg-proces nodig heeft’ om te voorkomen dat het land ‘terugkeert naar een regime dat vanuit het buitenland wordt aangestuurd’.
Repressieve wetten
Bij de heropening van het politieke seizoen na het kerstreces kondigde Georgische Droom een reeks repressieve wetten aan, gericht tegen onder meer onafhankelijke media en het maatschappelijk middenveld. Zo wordt de ‘buitenlands agent’-wet aangescherpt, wordt buitenlandse financiering van media beperkt en komt er een mediawet die ‘objectiviteit en journalistieke ethiek’ gaat reguleren.
De opvattingen van de Amerikaanse president Trump tegenover USAID, een belangrijke sponsor van NGO's in onder meer Georgië, sterkt de Georgische Droom om de buitenlandse steun van NGO’s verder aan te pakken. Premier Kobachidze concludeerde dat de Verenigde Staten nu erkennen dat de financiering van NGO's via USAID, maar ook National Endowment for Democracy (NED) en anderen, ‘gebruikt werd om onrust te veroorzaken in verschillende landen, om revoluties te organiseren, om landen te destabiliseren’. Georgische Droom wil een fonds oprichten om maatschappelijke organisaties met overheidsgeld te financieren. Met andere woorden, NGO’s vervangen door zogeheten government-organised non-governmental-organisations (GONGOs), een bekende truc in autocratische regimes waar de ‘civic space’ beperkt wordt.
De Georgische premier Irakli Kobachidze houdt een briefing in Tbilisi op 4 december 2024. Foto: Vano Shlamov / AFP / ANP
Geen enkele grip
Wat kan het westen nog doen om het tij te keren? Het pijnlijke antwoord is dat het geen enkele grip heeft op Georgische Droom, in ieder geval vanuit Europa. Het is nog onduidelijk welke invloed de regering Trump zal hebben in Georgië. Het wereldbeeld in het Witte Huis valt samen met dat van Georgische Droom, maar dat is eerder zorgwekkend dan hoopgevend voor de Georgische democratie.
Economische sancties, zelfs als daar binnen de EU consensus over zou komen, zullen weinig uithalen. Georgië heeft de afgelopen jaren welbewust een zogeheten ‘multi-vector’ beleid gevoerd, door strategische partnerschappen te sluiten met landen als China, de relaties met Rusland te ‘normaliseren’ en grote buitenlandse investeringen van elders aan te trekken. Dit alles om economische afhankelijkheid te spreiden weg van de EU. Het vrijhandelsverdrag met de EU is onderbenut, niet alleen als gevolg van Georgisch beleid, maar ook omdat de EU heeft verzaakt om Georgië beter aan zich te binden.
Desondanks blijft de Georgische economie op dit moment kwetsbaar vanwege de politieke situatie. De wisselkoers van de Georgische lari staat al enige tijd onder druk. De Nationale Bank heeft deze de afgelopen paar jaar stabiel weten te houden met interventies door reserves te verkopen, maar die lopen tegen de bodem aan. Buitenlandse investeringen lopen terug, net als de inkomsten in sommige economische sectoren.
Alhoewel het kandidaat-lidmaatschap van de EU een politieke levenslijn richting Georgië is, is het duidelijk dat dit onder Georgische Droom een wassen neus is. De uitlatingen van de partij schetsen een toekomstig lidmaatschap op haar eigen voorwaarden, wat vooral een manier is om zelf geen directe afwijzing te doen, en om publieke onvrede uit de weg te gaan. In plaats daarvan zorgt de partij ervoor dat de deur naar een toekomstig EU-lidmaatschap vanzelf sluit. Georgische Droom bedrijft transactionele politiek, maar dit is onverenigbaar met het proces van Europese toetreding.
Sinds Georgische Droom drie jaar geleden schoorvoetend in navolging van Oekraïne en onder maatschappelijke druk het EU-lidmaatschap aanvroeg, zijn geen van de gevraagde belangrijke hervormingen uitgevoerd. Georgische Droom wil het lidmaatschap voor Georgië niet, en daarmee is er ook geen hevel voor de EU. Parlementsvoorzitter Papoeasjvili schetste in november het beeld dat EU-lidmaatschap Georgië meer zou kosten dan het oplevert. Zo zou de Georgische soevereiniteit beperkt worden en zou vrijhandel en visumvrij reizen met derden opgegeven moeten worden met grote economische gevolgen. Het illustreert waar Georgische Droom op voorsorteert.
Ontkoppeling
Het is niet ondenkbaar en zelfs vrij waarschijnlijk dat de Georgische regering in de nabije toekomst openlijk toenadering zoekt tot andere internationale allianties. Denk daarbij aan de door Rusland geleide tegenhanger van de NAVO, de CSTO, en ook de BRICS, dat bij landen van dezelfde signatuur in zwang is. De NAVO-integratie van Georgië is al enige tijd feitelijk bevroren en de regering zwijgt er inmiddels over. Georgië is in NAVO-verklaringen ontkoppeld van Oekraïne, waarmee het in 2008 tegelijkertijd een ‘open deur’-uitnodiging kreeg.
Georgië ontkoppelt zichzelf in volle gang van het westen, en dat proces wordt alleen maar verder aangejaagd doordat Westerse landen Georgische Droom isoleren. Dat heeft de Georgische boycot van de parlementaire assemblee van de Raad van Europa al laten zien.
De snelheid waarmee Georgië momenteel verandert in een dictatoriale autocratie is voor de Europees gezinde meerderheid in het land pijnlijk. Zij hebben geen enkel vreedzaam instrument meer in handen om de koers terug te brengen. En dat is ook voor de Europese Unie een groot verlies.
