De Georgische protestbeweging is verwikkeld in een existentiële strijd, maar dat geldt ook voor de regering, die vooralsnog niet bereid is tot concessies. Dag in dag uit gaan Georgiërs de straat op om nieuwe verkiezingen af te dwingen en de Europese toekomst van hun land veilig te stellen. Daan de Vries duidt de situatie en blikt vooruit.
Bij de protesten in Georgië wappert ook de vlag van de Europese Unie. Foto: Giorgi Arjevanidze / ANP / AFP
De Georgische protestbeweging is verwikkeld in een uitputtingsslag met regeringspartij Georgische Droom, die vooralsnog niet bereid is tot concessies. Toch gaan al ruim anderhalve maand dagelijks duizenden Georgiërs de straat op om nieuwe verkiezingen af te dwingen en de Europese toekomst van hun land veilig te stellen. Wat kan de impasse doorbreken?
De woede van de demonstranten richt zich in toenemende mate op het hele overheidsapparaat, dat na twaalf jaar regeren stevig in handen is van Georgische Droom. Ook de rechterlijke macht staat volgens de oppositie goeddeels onder controle van de autoriteiten.
Als een groep rechters zondagmiddag arriveert bij een restaurant in Tbilisi, waar zij die avond zullen dineren, worden zij opgewacht door een woedende menigte. ‘Jullie zijn Poetins slaven!', klinkt het richting de rechters. De demonstranten zien het bedrijfsuitje als een regelrechte provocatie: de dagen ervoor besloten rechters in twee zittingen dat in totaal negentien in december gearresteerde demonstranten voorlopig vast blijven zitten.
Getuige de grote politiemacht – inclusief waterkanon – die zich over de rechters ontfermt, komt het protest bij het restaurant niet als een verrassing. Zodra de rechters enkele uren later vertrekken, worden zij op straat bekogeld met eieren. De politie grijpt hard in en arresteert negen demonstranten.
Twee Georgiës
De confrontatie tussen rechters en demonstranten toont hoe zich de afgelopen maanden een schijnbaar onoverbrugbare kloof heeft ontwikkeld tussen de twee kampen waarin Georgië is verdeeld.
Regeringspartij Georgische Droom, gesteund door de politie, het veiligheidsapparaat en de rechterlijke macht, gokt erop dat de protesten na verloop van tijd vanzelf verdwijnen. Aan de oppositie de taak om zich niet uit het veld te laten slaan door het politiegeweld en de dreiging van strafrechtelijke vervolging.
Eind november leek de regeringspartij gelijk te krijgen. De eerste protestgolf, losgebarsten na de parlementsverkiezingen van 26 oktober, begon langzaam uit te doven. Steeds minder Georgiërs kwamen opdagen bij de demonstraties die dagelijks plaatsvonden.
Het was de regering zelf die op 28 november nieuw leven blies in de protestbeweging. Premier Irakli Kobachidze maakte die dag bekend dat hij het toetredingsproces tot de Europese Unie tot 2028 stil zou leggen. Veel Georgiërs zagen in dat besluit het definitieve bewijs dat Georgische Droom geen enkele interesse heeft in EU-lidmaatschap. Dit terwijl een ruime meerderheid van de Georgische bevolking vóór lidmaatschap is.
Sinds het bevriezen van het toetredingsproces is er geen dag voorbij gegaan zonder demonstraties. Ook hebben Oekraïne, de Baltische Staten en de Verenigde Staten sancties opgelegd aan prominente leden van Georgische Droom, onder wie oprichter en oligarch Bidzina Ivanisjvili. Deze zomer al bevroren de VS bijna 100 miljoen dollar aan financiële steun.
De landelijke politiek is uiteengevallen in twee parallelle structuren: Georgische Droom heeft na de verkiezingen plaatsgenomen in het parlement en doet alsof er niets aan de hand is. In december stelde de partij de ultraconservatieve oud-voetballer Micheil Kavelasjvili aan als nieuwe president.
Door een grondwetswijziging werd de president voor het eerst niet direct gekozen, maar aangewezen door een kiescollege, bestaand uit parlementariërs en leden van het lokale bestuur. Gezien de overtuigende meerderheid van Georgische Droom in dat kiescollege was de stemming op 14 december een formaliteit.
Ondertussen blijven 61 van de 150 zetels in het parlement leeg. De voltallige oppositie heeft zich aangesloten bij een boycot uit onvrede over het verloop van de verkiezingen. Volgens de oppositie en onafhankelijke verkiezingswaarnemers ging de stembusgang gepaard met grootschalige fraude en intimidatie.
Omdat de oppositie het huidige parlement niet erkent, zien zij ook de benoeming van president Kavelasjvili als onwettig. In hun ogen blijft Salome Zoerabisjvili, een van de boegbeelden van de protesten, de enige legitieme president totdat Georgische Droom instemt met nieuwe, eerlijke parlementsverkiezingen.
Na Kavelasjvili’s inauguratie trok Zoerabisjvili eind december op eigen initiatief de deur van het presidentieel paleis achter zich dicht, nadat Georgische Droom had gedreigd haar desnoods met geweld uit het gebouw te verwijderen. Dat betekent niet dat zij de benoeming van haar opvolger erkent. Vorige week is Zoerabisjvili begonnen aan een rondreis door Georgië, waarmee ze demonstranten in heel Georgië een hart onder de riem wil steken.
Permanente protesten
Oppositiepolitici en activisten zijn opvallend eensgezind over de strategie voor de komende weken. Ze roepen op tot aanhoudende protesten en burgerlijke ongehoorzaamheid om het de regering zo oncomfortabel mogelijk te maken. Ook vragen ze westerse overheden om de Georgische Droom-regering illegitiem te verklaren en sancties op te leggen aan partijprominenten.
Die combinatie van interne en externe druk moet de regering uiteindelijk aan het wankelen brengen. Zo hopen de demonstranten nieuwe verkiezingen en de onmiddellijke vrijlating van hun gearresteerde medestanders af te dwingen. Vandaag, 15 januari, volgt een belangrijke test: demonstranten hebben opgeroepen tot een landelijke staking van 3 uur, die moet aantonen dat de protestbeweging de steun heeft van de Georgische bevolking.
'Wij eisen nieuwe verkiezingen.' De stip is het symbool van de Georgische protesten geworden. Foto: Giorgi Arjevanidze / ANP / AFP
De tijd begint te dringen. Sinds de jaarwisseling lijkt Georgische Droom de duimschroeven aan te draaien. Eind december verscherpten de autoriteiten de wetgeving omtrent demonstraties, bijvoorbeeld met een verbod op gezichtsbedekkende kleding en verhoogde boetes voor vandalisme en wegblokkades.
Het harde politieoptreden beperkt zich niet tot Tbilisi. In havenstad Batoemi, de tweede stad van het land, werden afgelopen weekend meer dan tien mensen opgepakt, onder meer vanwege het ophangen van posters met een oproep voor de staking. Onder de arrestanten was Mzia Amaglobeli, de oprichter van de onafhankelijke nieuwssite Netgazeti.
Repressie en complotretoriek
Georgische Droom toont geen enkele bereidheid om het gesprek aan te gaan met de demonstranten of de oppositie. In plaats daarvan kiest de regering voor steeds hardere repressie en steeds radicalere verdachtmakingen met anti-westerse complotretoriek. Niet voor niets geldt de Hongaarse premier Viktor Orbán als een belangrijke bondgenoot van Georgische Droom.
Die retoriek is niet nieuw. Waar Georgische Droom het meest radicale gedachtegoed aanvankelijk liet vertolken door satellietpartij Macht voor het Volk (waarvan de huidige president Micheil Kavelasjvili een van de oprichters is), deinst de partij niet langer terug voor het verspreiden van rabiate complottheorieën.
Afgelopen voorjaar al verhardde Bidzina Ivanisjvili, oprichter van Georgische Droom en de rijkste man van Georgië, zijn toon. De VS en de EU zouden in de greep zijn van een ‘mondiale oorlogspartij’, die als doel heeft om in Georgië een tweede front te openen in de oorlog tegen Rusland.
Ivanisjvili’s toespraak vond plaats in de context van grootschalige protesten tegen een op Russische leest geschoeide ‘buitenlandse agentwet’ die Georgische Droom wilde invoeren. De wet, waarmee de regering kritische media en ngo’s aan banden kan leggen, werd afgelopen zomer een feit.
In aanloop naar de verkiezingen ging Georgische Droom door op het gekozen pad, onder meer door plannen aan te kondigen om pro-westerse oppositiepartijen na de verkiezingen te verbieden.
Deelnemers aan de protesten hebben demonstratief een doodskist met het portret van de oligarch Bidzina Ivanisjvili in brand gestoken. Foto: Giorgi Arjevanidze / ANP / AFP
Op 8 januari dook het ‘mondiale oorlogspartij’-complot opnieuw op, ditmaal in een geschreven verklaring van Georgische Droom. In de verklaring reageerde de partij op de sancties die enkele westerse landen hadden opgelegd tegen politici van de partij. Die ‘anti-Georgische’ maatregelen zouden het werk zijn van de ‘oorlogspartij’ en de ‘Deep State’.
Met deze radicaal anti-westerse taal hoopt Georgische Droom de eigen aanhang te mobiliseren tegen de oppositie. De keuze voor de term ‘Deep State’ doet vermoeden dat de regeringspartij ook hengelt naar de gunsten van Donald Trump, die eveneens regelmatig verwijst naar een kwaadwillende schaduwregering die hem zou proberen tegen te werken.
Een dag na de publicatie van de verklaring kondigde de fractievoorzitter van Georgische Droom, Mamoeka Mdinaradze, een parlementair onderzoek aan naar de periode 2003-2012, toen de Verenigde Nationale Beweging van oud-president Micheil Saakasjvili aan de macht was.
Mdinaradze beschuldigt Saakasjvili’s regeringen (in zijn woorden: ‘autoritaire, bloedige regimes’) van talloze misdaden, uitgevoerd in opdracht van de Deep State. ‘Georgië,’ stelt de fractievoorzitter, ‘moet bevrijd worden van de radicale oppositie, van de groep slaven die zich heeft overgeleverd aan de grillen van de Deep State.’
Met het parlementaire onderzoek, door Mdinaradze vergeleken met de Neurenbergprocessen, sorteert Georgische Droom voor op een verbod van de Verenigde Nationale Beweging, de een-na-grootste oppositiepartij van het land.
Bovenop de radicalisering van de retoriek en de inperkingen van het demonstratierecht, is Georgische Droom in de eerste weken van 2025 ook begonnen met een zuivering van het ambtenarenapparaat. Volgens verkiezingswaakhond ISFED zijn er sinds de verkiezingen ten minste vijftig ambtenaren ontslagen om politieke redenen.
Existentiële strijd
Hoe nu verder? Door de radicalisering van Georgische Droom bestaat er geen twijfel dat de strijd van de oppositie existentieel is. Omgekeerd weet ook de regering dat ze alleen kan voortbestaan als de protesten worden neergeslagen.
Voor de komende maanden zijn er grofweg drie scenario’s denkbaar. Het eerste is het meest dramatische scenario voor de oppositie: de protesten bloeden na verloop van tijd dood, waardoor Georgische Droom de macht volledig naar zich toe kan trekken. De huidige oppositie zal worden verboden, onafhankelijke media en ngo’s kunnen met behulp van de buitenlandse agentwet monddood worden gemaakt.
De Europese toetreding van Georgië zou hiermee volledig uit beeld raken. Vermoedelijk zullen westerse landen sancties instellen tegen de regering, net als toen de Belarussische dictator Aleksandr Loekasjenko in 2020 protesten tegen de vervalste verkiezingsuitslag bloedig neersloeg. Georgische Droom zal internationaal geïsoleerd raken en daardoor sterker afhankelijk worden van Rusland en China.
Het is de vraag of Donald Trump Georgische Droom gunstig gezind zal zijn
Een onzekere factor in dit scenario is de houding van Donald Trump, die over een week aantreedt als president van de VS. Premier Kobachidze sprak na Trumps verkiezingswinst de hoop uit op verbetering van de onderlinge verhouding.
Het is echter de vraag of Trump Georgische Droom inderdaad gunstig gezind zal zijn. Niet alleen de Democraten waren de afgelopen jaren kritisch op de regering; ook Republikeinse Congresleden werkten mee aan het bevriezen van financiële steun aan Georgië. Bovendien omringt Trump zich door China-haviken, terwijl Georgische Droom al jaren bezig is de banden met Beijing aan te halen.
In het tweede scenario is het niet de protestbeweging die breekt, maar het regime van Georgische Droom. Het lijkt er vooralsnog niet op dat de regering op het punt staat de steun te verliezen van de politie of het justitieapparaat, belangrijke pijlers bij het onder de duim houden van politieke tegenstanders.
Als het regime niet van binnenuit instort, zal de oppositie grote delen van de Georgische bevolking moeten mobiliseren en met protestacties komen die de regering écht pijn doen. Internationale druk kan hierbij een ondersteunende rol spelen, maar sancties alleen zullen Georgische Droom niet omverwerpen.
Mocht Georgische Droom uiteindelijk onder de druk bezwijken, dan zal er vermoedelijk een overgangsregering komen die Georgië moet besturen tot er nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven. Afhankelijk van de omstandigheden waaronder het regime ten val komt, kan Georgische Droom geheel uit beeld verdwijnen of plaatsnemen in de oppositie.
Ten slotte moet ook rekening worden gehouden met het scenario dat de oppositie en de regering toch tot een overeenkomst komen over het organiseren van nieuwe verkiezingen.
Voor Georgische Droom is dit een weinig aantrekkelijk vooruitzicht: de kans is groot dat de partij bij eerlijke verkiezingen geen meerderheid zal behalen. Dat zou de vier oppositieblokken de kans geven een coalitie te vormen om Georgische Droom buiten de regering te houden.
Omgekeerd heeft de oppositie ook weinig reden om een compromis te zoeken met Georgische Droom, nu de regeringspartij expliciet de oorlog heeft verklaard aan politieke tegenstanders.
Waarschijnlijker is het dus dat Georgische Droom zal doorgaan tot de wil van de demonstranten gebroken is, of tot de regering zelf ten val komt. Aangezien opgeven voor beide partijen een existentieel risico vormt, kan de huidige situatie weken of zelfs maanden blijven duren. De uitkomst hangt af van de interne stabiliteit van de regering, het uithoudingsvermogen van de protestbeweging en de vastberadenheid van het Westen om de oppositie te blijven steunen.
