De Amerikaanse pogingen tot een vredesdeal in Oekraïne zijn voor de zoveelste keer stukgelopen. In Oekraïne is men er niet verbaasd over, schrijft Chris Colijn. Het land wordt richting pijnlijke concessies geduwd, en ziet tegelijkertijd dat Vladimir Poetin de onderhandelingen gebruikt om tijd te winnen. Het zorgt voor desillusie.

 Burgers in Charkiv zitten op een monument van een T-34 tank uit de Tweede Wereldoorlog, op Onafhankelijkheidsdag, 24 augustus 2025. Foto: ANP / Ivan Samoilov / AFP

Oekraïne zet in op een vredesdeal. Dat doet het onder druk van Europa en de Verenigde Staten. De regering in Kyiv heeft weinig keus. Er wordt sinds de herfst van het eerste oorlogsjaar 2022 geen terreinwinst meer geboekt, de militaire steun uit het westen droogt op, en er is wel degelijk sprake van oorlogsmoeheid in Oekraïne. De zware verliezen en nachtelijke aanvallen op steden zijn makkelijker te accepteren als er voortgang wordt geboekt in de strijd. Voor veel burgers voelt de oorlog nu als een oneindige cyclus van angst en verlies, zonder concrete aanwijzingen dat Oekraïne het tij op militair vlak kan keren.

Wat willen Oekraïners?

Deze zomer bleek uit een peiling van het Amerikaanse peilingbureau Gallup dat 69 procent van de Oekraïners zo snel mogelijk een einde aan de oorlog wil door middel van onderhandelingen. Tegelijkertijd verwacht 68 procent van de ondervraagden niet dat de gevechten snel en langdurig zullen stoppen.

De stemming in de Oekraïense samenleving is als volgt samen te vatten. De meerderheid wil wel een vredesakkoord. Maar 76 procent van de burgers is zeker niet bereid om akkoord te gaan met de eisen van Moskou: de demilitarisering van Oekraïne; het afstaan van de volledige provincies Donetsk, Loehansk, Zaporizja en Cherson; de erkenning van de Krim als Russisch; en het formeel afzien van de ambitie om toe te treden tot de NAVO. Dat blijkt uit een recente peiling van het Kyiv International Institute for Sociology (KIIS). De eisen van Moskou worden niet alleen gezien als een vernederende capitulatie, naar ook als een manier om de deur wagenwijd open te zetten voor de totale verovering van Oekraïne op een later moment. Hoewel de Russische eisen door de meeste Oekraïners worden weggewuifd, lijkt 54 procent van de bevolking echter wel bereid om een vredesakkoord te accepteren waarbij de huidige frontlinie bevriest en Oekraïne sterke veiligheidsgaranties krijgt van Europa en de Verenigde Staten, terwijl de bezette gebieden niet officieel als Russisch worden erkend en een NAVO-lidmaatschap in de toekomst mogelijk blijft (als de lidstaten daar ook mee instemmen).

‘Oekraïners tonen zich, net als voorheen, open voor onderhandelingen en zijn bereid om moeilijke beslissingen goed te keuren, zij het met tegenzin‘, zegt KIIS-directeur Hroesjetsky in een toelichting bij de resultaten van de peiling. Oekraïne blijft geloven in zijn eigen kracht, maar accepteert ook steeds meer dat het front moet worden bevroren.

‘Oekraïners tonen zich, net als voorheen, open voor onderhandelingen en zijn bereid om moeilijke beslissingen goed te keuren, zij het met tegenzin‘

Kortom: Zelensky moet wel concessies doen, maar kan niet zomaar zijn land weggeven. Dat Donald Trump de afgelopen maanden sprak over ‘grondgebied uitruilen’, schiet bij veel Oekraïners dan ook in het verkeerde keelgat. Als Zelensky bijvoorbeeld instemt met de vrijwillige terugtrekking uit de regio’s Loehansk en (delen van) Donetsk, ‘dan wordt het Oekraïense volk gedwongen om de straat op te gaan’, zegt Anton Liagusha van de Kyiv School of Economics tegen Euronews. Het Oekraïense volk zal dat niet zomaar pikken.

Chris Colijn

Journalist in Kyiv

Chris Colijn woont en werkt in Kyiv als correspondent voor Kennisplatform RAAM, RTL Nieuws en BNR Nieuwsradio.

Langzaam beginnen zo de contouren zichtbaar te worden van een deal waar Zelensky wel mee thuis kan komen, een uitkomst die wordt gezien als het minste kwaad, en die nog net zal worden geslikt. In dat scenario moet Oekraïne de facto accepteren dat de bezette gebieden verloren zijn. Misschien keren ze ooit nog terug, maar zeker niet op korte termijn. In ruil daarvoor zou Oekraïne sterke veiligheidsgaranties moeten krijgen.

Waar stevent Oekraïne op af?

Bij zo’n deal verliezen miljoenen Oekraïners definitief hun thuis. De kans is groot dat burgers uit Marioepol, Donetsk, Bachmoet of Melitopol nooit meer terugkeren. Daarnaast worden er naar schatting drie miljoen Oekraïners in de steek gelaten die nu nog in bezet gebied wonen. Zij raken mentaal al steeds verder verwijderd van hun thuisland, en worden onderworpen aan gedwongen russificatie. Hun paspoorten, pensioenen, water- en elektriciteitsvoorzieningen, telefoonnummers en bankrekeningen zijn nu al grotendeels Russisch. Bij een langdurige bevriezing van de frontlinie wordt dat proces onomkeerbaar.

Het is ook een bittere pil voor de mensen die dierbaren hebben verloren aan het front. Tienduizenden soldaten (en waarschijnlijk nog veel meer) hebben met hun leven betaald om Oekraïne te bevrijden. Maar als de huidige frontlinie bevriest en er een vredesdeal komt, is de oorlog nog niet definitief voorbij. ‘Als er sprake is van een patstelling en een bevroren conflict, dan moeten we eerlijk zijn en erkennen dat onze kinderen of kleinkinderen zullen moeten vechten’, zei Zelensky al in 2023. In Oekraïne hoor ik regelmatig variaties op die uitspraak.

Veiligheidsgaranties

Als het land met veel tegenzin akkoord gaat met dit ‘minste kwaad’ blijft een nieuw hoofdstuk van de oorlog op de loer liggen. Daarom spelen veiligheidsgaranties een cruciale rol in deze pijnlijke maar mogelijk acceptabele vorm van vrede. Oekraïne wil het liefst NAVO-lid worden, omdat zijn bondgenoten dan tijdens een volgende etappe van de oorlog verplicht zijn om mee te vechten. Voorlopig is dat onmogelijk. Daarom wordt er gesproken over andere veiligheidsgaranties: de grootschalige levering van geavanceerde wapens, Europese vredestroepen die een vredesdeal moeten bewaken, en Amerikaanse lucht- en inlichtingensteun.

De Verenigde Staten meldden deze week dat ze bereid zijn om Europese vredestroepen te ondersteunen — al moet onder de huidige Amerikaanse regering altijd nog blijken hoeveel er terechtkomt van zulke beloftes. De grootschalige levering van wapens uit Europa en de VS moet ook mogelijk zijn. Daar komt bij dat Oekraïne steeds meer progressie boekt bij de ontwikkeling van zijn eigen geavanceerde wapensystemen.

Veiligheidsgaranties spelen een cruciale rol

Het ‘boots on the ground’ onderdeel van de veiligheidsgaranties is tot nu toe het meest ingewikkelde. Europese landen zijn er nog niet over uit hoe groot zo’n troepenmacht zou moeten zijn — genoeg om de hele duizend-kilometer-lange frontlinie te verdedigen, of alleen een symbolische aanwezigheid? Daarnaast is er nog geen overeenstemming of de Europese vredestroepen mogen terugschieten als Rusland aanvalt. Europa zegt garant te willen staan voor de vrede, maar wil koste wat kost vermijden dat het rechtstreeks in oorlog belandt met Rusland.

Als er eenmaal overeenstemming komt over geloofwaardige veiligheidsgaranties, is bovendien de kans levensgroot dat Poetin ze wegwuift. Moskou wil immers dat Oekraïne demilitariseert, en dat het nooit lid mag worden van de NAVO. In april noemde Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov het idee van westerse vredestroepen in Oekraïne al ‘absoluut onacceptabel’.

Zinloze vredesbesprekingen

Gezien die houding van Moskou zijn de huidige vredesbesprekingen vanuit Oekraïens perspectief in feite zinloos, en mogelijk zelfs gevaarlijk. De Verenigde Staten en Europa verspillen hun tijd en energie met gesprekken over een vredesdeal waar Rusland geen enkele interesse in heeft en dringen er bij Zelensky op aan om hetzelfde te doen, is het idee in Oekraïne. Oekraïense burgers worden door de internationale gemeenschap langzaam klaargemaakt voor een pijnlijke vredesdeal die er voorlopig niet gaat komen. Ondertussen wordt er vanuit de Verenigde Staten en Europa geen serieuze druk meer uitgevoerd op Rusland; Trump dreigt wel met deadlines, maar komt ze niet na.

Tijd is in dit proces een cruciale factor. Poetin weigert elke concessie en blijft Oekraïne elke dag aanvallen. Het Russische leger boekt langzaam maar zeker terreinwinst. Oekraïne geeft sinds deze week toe dat er wordt gevochten in de regio Dnipropetrovsk. De stad Cherson is sinds kort omsingeld door drones die Oekraïense aanvoerwegen onbegaanbaar maken. Rusland heeft baat bij het rekken van dit uitzichtloze vredesproces, zodat het maximaal terrein kan veroveren en Oekraïne verder kan verzwakken. Poetin zal alleen instemmen met een vredesdeal wanneer hij voelt dat hij de oorlog niet kan voortzetten. Daar is momenteel geen sprake van.

Desillusies

Naarmate het vredesproces langer zonder resultaat wordt gerekt, neemt de hopeloosheid in Oekraïne alleen maar toe. De oorlog gaat door, Oekraïne blijft mensen en terrein verliezen, de bevolking is moe, en Rusland wordt niet onder druk gezet. Volgens de eerder genoemde peiling van Gallup gelooft slechts 32 procent van de Oekraïners dat het land binnen 10 jaar NAVO-lid wordt, terwijl nog maar 52 procent nog verwacht dat Oekraïne in 2035 EU-lid is — in 2023 was dat nog 73 procent.

Deze desillusie kan gevaarlijk worden, wanneer ze zich vertaalt naar een gebrek aan vertrouwen in Oekraïne’s westerse bondgenoten of in een eurosceptische politieke beweging in Oekraïne zelf. De Oekraïense politicoloog Ihor Popov van denktank United Ukraine denkt dat zo’n beweging al tijdens een volgende verkiezingsronde populair zou kunnen worden. Hij trekt onder andere de vergelijking met de PiS-partij in Polen, met de regeringspartij in Georgië en met het politieke klimaat in Turkije: allemaal partijen of landen die op hun eigen manieren ‘soevereine politiek’ bedrijven en zich distantiëren van Brussel. Als de Oekraïense politiek ook die richting inslaat, verzuurt dat de relatie met de landen die Oekraïne nu het meest steunen. Rusland zou zo’n nieuwe politieke realiteit kunnen gebruiken als onderdeel van zijn hybride oorlogvoering — zoals bijvoorbeeld in Georgië gebeurt.

Oplossing ligt voor het oprapen

Vanuit Oekraïne bezien is het overduidelijk wat er moet gebeuren.

Ten eerste moet Trump zijn dreigementen waarmaken en zware secundaire heffingen opleggen aan landen die energie kopen van Rusland. Mogelijk wordt Europa daar ook door getroffen: EU-lidstaten geven dit jaar naar verwachting meer geld uit aan Russische energie dan aan militaire steun voor Oekraïne.

Ten tweede heeft Oekraïne meer militaire steun nodig. Er moeten meer defensieve middelen komen om Russische drone- en raketaanvallen te verijdelen. Daarnaast wil Oekraïne graag meer investeren in zijn eigen defensie-industrie. Daar zijn meer investeringen voor nodig — al moet Oekraïne ook kunnen laten zien dat het geld goed wordt besteed, en niet wordt verduisterd.

Ten derde moeten er concrete afspraken worden gemaakt over veiligheidsgaranties voor Oekraïne. Die moeten een sterke afschrikwekkende werking hebben voor Rusland, en geloofwaardig zijn. Rusland moet worden gedwongen om deze veiligheidsgaranties te accepteren; alleen dan kan er sprake zijn van langdurige vrede.

Ten slotte kan het pad naar een NAVO- of EU-lidmaatschap niet volledig worden afgesloten, al helemaal niet door Rusland. Oekraïne hoeft niet meteen lid te worden, maar moet worden behandeld als elk ander soeverein land: de discussie over een lidmaatschap loopt tussen de lidstaten en het land dat lid wil worden. Als dat niet zo is, verliezen Oekraïners het vertrouwen in hun eigen bondgenoten.

Het Oekraïense volk went langzaam aan het idee van een pijnlijke vredesdeal, waarbij de frontlinie wordt bevroren. Maar meer concessies kan Oekraïne niet doen, en er moeten sterke veiligheidsgaranties tegenover staan.

Als dat niet kan, blijft Oekraïne liever doorvechten, zo goed of slecht als dat gaat.