De huidige tijd in Europa, met zijn zwakke regeringsleiders en sterk nationalisme, lijkt inderdaad enigszins op het interbellum. Daar heeft Raymond van den Boogaard volgens de in Oost-Europa en Rusland geïnteresseerde Neerlandicus Antoine Borgers gelijk in. Maar Rusland is niet de belangrijkste bron van gevaar. Moskou heeft er geen belang bij om Europa echt te bedreigen, meent Borgers.
door Antoine Borgers
Het is toe te juichen dat Raam op Rusland een debat aankaart waarin de stelling centraal staat of Europa in de tang zit tussen Rusland en de Verenigde Staten. Maar het is naar mijn idee jammer dat Raymond van den Boogaard er niet in slaagt zijn idee, het idee dat Europa speelbal is van een nieuwe geopolitieke ontwikkeling, goed over het voetlicht te brengen. De argumenten die Raymond van den Boogaard gebruikt zijn eenzijdig.
Mijn eerste indruk was: alweer iemand die bezig is Rusland neer te zetten als een groot gevaar. Rusland is zeker niet gevaarlijk. Daartoe heeft het land niet eens de middelen. Rusland is voor andere landen in de afgelopen 100 jaar nooit gevaarlijk geweest. Europa hoeft Rusland niet te vrezen. Ik zal dit standpunt aantonen.
Historicus Raymond van den Boogaard trekt parallellen trekt tussen de vrede van Versailles, de conferentie van Jalta en het huidige tijdsbeeld. Daarnaast is zijn idee dat Poetin de Russische invloedssfeer wil uitbreiden. Om zijn stelling te bewijzen - namelijk dat Europa een speelbal is geworden van geopolitieke ontwikkelingen, waaronder het idee dat de VS onder Trump teruggekeerd zijn naar een isolationistische politiek - begint hij met historische feiten die wij ervaren als negatief. Al deze negatieve gebeurtenissen zijn door Rusland veroorzaakt. Bravo!
Een en ander wil echter niet zeggen dat Rusland wederom een boeman is of kan zijn voor de eigen inwoners of de inwoners van andere landen. Natuurlijk zijn mensen blij wanneer ze eindelijk weer de vrijheid hebben om te reizen. Natuurlijk was de Stalinterreur afschuwelijk. Natuurlijk is het de hoogste tijd dat de misdaden die Stalin heeft gepleegd, worden veroordeeld. Natuurlijk zou het goed zijn indien de Russische regering haar excuses zou aanbieden aan de Oost-Europese satellietstaten van het toenmalige Sovjetsysteem.
Dat Rusland via inmenging de huidige president van de Verenigde Staten aan de macht zou hebben gebracht, is echter speculatie. Dat Trump affiniteit heeft met Poetin is tot nu toe ook niet tot uiting gekomen in de Amerikaanse buitenlandse politiek. Raymond van den Boogaard heeft gelijk wanneer hij stelt dat Rusland wordt geregeerd door kleptocraten, dat in Rusland het nationale verleden deels wordt verzonnen, dat er sprake is van militarisering van de samenleving en dat de pers deels onderworpen is aan censuur. Hij vergeet echter te vermelden dat ook Amerika wordt geregeerd door kleptocraten en dat ook de pers er niet werkelijk vrij is. Hierdoor is zijn betoog ongenuanceerd. Hetzelfde geldt voor de export van gedachtegoed. De V.S. destabiliseren toch net zo goed verschillende samenlevingen? Libië is een goed voorbeeld.
Rusland is zeker geen schoolvoorbeeld van een goede samenleving, maar het idee dat Rusland een gevaar voor Europa is, is pertinente onzin! Rusland heeft genoeg aan zichzelf. Mede door toedoen van de westerse sancties is de Russische economie achteruitgegaan. De roebel is in enkele jaren bijna gehalveerd in waarde. De militaire uitgaven van Rusland bedragen amper tien procent van die van de V.S. en misschien 30 procent van die van Europa. Rusland mag dan beschikken over geavanceerde technologie, het Russische leger is een schijntje in vergelijking met hetgeen waarover de NAVO beschikt. We kunnen Russen van veel betichten, maar we kunnen ze zeker niet betrappen op domheid. Russen weten zelf donders goed dat ze niet in staat zijn de Baltische landen binnen te vallen, laat staan andere landen.
Annexatie Krim geen voordbode voor meer agressie
De vraag is bovendien ook wat voor belang Rusland heeft om de Baltische landen binnen te vallen. De NAVO zou kunnen zeggen: toegang tot de Oostzee, maar die is er al. Sint Petersburg beschikt over havens die dankzij de stijgende temperaturen steeds langer ijsvrij zijn. Een ander antwoord is: het afleiden van de aandacht van de eigen bevolking. Die bevolking is minder gek dan die in het westen. Rusland kent een hoog opgeleide bevolking en ook hier is internettoegang zelfs in het meest afgelegen Siberische gat, vrij gewoon geworden. Internet biedt toegang tot alle informatie, ook in Rusland. Er is nog steeds geen sprake van de afsluiting van internet van de buitenwereld. Russen klagen steen en been, over hun wegen, over hun bureaucratie, over hun bestuur.
Dat Rusland de Krim heeft geannexeerd, hoeft nog niet automatisch te leiden tot de aanname dat het land dan ook andere stukken grond wil annexeren. Dat is een drogreden.
Het interessantste aspect dat Raymond van den Boogaard schetst, is de vergelijking tussen de tijd van voor de Eerste Wereldoorlog en die van nu. Ik kan hierin meegaan. Net als toen is er nu sprake van een opkomend nationalisme. Net als toen is sprake van isolationisme. Net als toen is sprake van zwakke presidenten. Merkel is weliswaar een sterke leider, maar de vraag is hoe lang zij in Duitsland nog het roer in handen heeft. In Frankrijk is er straks een zwakke president. In Engeland zie ik chaos. In Amerika is Trump niet iemand in wie we vertrouwen kunnen hebben.
Poetin is in feite de enige leider die kracht toont, maar ook Poetin heeft geen eeuwig leven. In die zin vind ik de tijd waarin we leven, gevaarlijk. Dat gevaar ontstaat niet door Rusland. Rusland heeft in de afgelopen honderd jaar nog nooit echt gevaar opgeleverd. Rusland heeft zijn expansiedrift gehad. Katharina de Grote behoort tot dat roemrijke verleden. Zij zal niet terugkomen. Oekraïne heeft zijn ziel verkocht aan de westerse oligarchen en dat Rusland het niet eens is met deze verkoop, is volkomen begrijpelijk. Stel dat Mexico een verbond wil sluiten met Rusland. Ik denk dat de V.S. er alles aan zullen doen daar een stokje voor te steken.
Het brede palet aan middelen dat wordt gehanteerd om invloedssferen uit te breiden, is een algemeen bekend palet dat ieder land hanteert. Poetin hanteert het Gayropa. Europa op zijn beurt noemt Rusland een land op weg naar dictatuur. In Sint Petersburg zijn in verhouding net zoveel homobars als in Amsterdam. In Moskou wonen net zo veel nationaliteiten als in heel Nederland. De grootste moskee van Europa bevindt zich in Moskou. We kunnen de Russen dus zeker niet betichten van het discrimineren van moslims. Met die zogenaamde dictatuur valt het nog wel mee.
Het is tijd de banden tussen Rusland en Europa aan te halen. Europa heeft Rusland te lang verketterd. Er is geen enkele reden om te denken dat Rusland expansionistisch zou zijn. Daar heeft het land geen belang bij.
Kortom: de stelling dat Europa in de tang zit tussen Amerika en Rusland berust op drijfzand. Rusland is al eeuwen een zondebok. Deze zondebok is een fata morgana, een product gegenereerd door de wapenindustrie en het leger, een dystopie.
Antoine Borgers is docent Nederlands en oud-bestuurslid respectievelijk secretaris van de Stichting Stedenband Dordrecht-Varna