Terwijl de Russen massaal troepen hebben samengetrokken bij de Oekraïense grens, eist het Kremlin dat het Westen definitief garandeert dat de NAVO niet zal worden uitgebreid. Op 7 december spreekt Poetin daarover met Biden. Rusland regeert alleen nog over de hoofden van de Oekraïners heen met de VS en Europa. Poetin wil terug naar invloedssferen zoals die ontstonden bij de Conferentie van Jalta (1945) en het Congres van Wenen (1815). Europa mag dat niet laten gebeuren, schreef Laura Starink in NRC Handelsblad.
President Zelenski bezoekt het front in de Donbas (foto presidentiële administratie)
door Laura Starink
'Wij kunnen de oorlog [in de Donbas] niet stoppen zonder rechtstreekse onderhandelingen met Rusland', zei de Oekraïense president Volodymyr Zelenski deze week tegen het parlement in Kiev. 'Wij moeten [met Rusland] praten in de wetenschap dat we een sterk en machtig leger hebben.'
Zelenski’s uitnodiging tot dialoog viel echter op dorre grond: het Kremlin heeft de president van het grote buurland (40 miljoen inwoners) als ‘Amerikaanse marionet’ terzijde geschoven. Het wil alleen met baas Biden over Oekraïne praten. Op een (digitale) top met de Amerikaanse president, die is aangekondigd voor 7 december, wil Rusland eindelijk zaken doen; over een einde aan de uitbreiding van de NAVO, respect voor invloedssferen, een nieuwe wereldorde. Grootmachten moeten het wereldtoneel weer gaan beheersen, terwijl bufferstaten zich gedwee moeten voegen, zo denkt het Kremlin erover.
Europa kan dat niet over haar kant laten gaan en moet pal blijven staan voor het zelfbeschikkingsrecht van onafhankelijke staten.
Intussen voert Rusland aan de grens met Oekraïne de druk op door grote militaire oefeningen te houden. De Russen noemen het zelfverdediging. Volgens minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov trekt Oekraïne een invasiemacht samen bij de Donbas (spoiler: de Donbas is Oekraïens grondgebied). De Russische staatstelevisie zendt doorlopend tromgeroffel uit. Begin december eiste Poetin ‘concrete overeenkomsten die elke verdere oostwaartse uitbreiding van de NAVO en de stationering van ons bedreigende wapensystemen in de buurt van ons grondgebied onmogelijk maken.’
Russische en westerse experts speculeren zich suf over de gevaren van militaire escalatie en diplomatieke oplossingen voor deze reële oorlogsdreiging. Opvallend afwezig in het debat is Oekraïne zelf – de slachtoffers van de oorlog wordt niets gevraagd.
Verbaal geweld
Naast het militair vertoon klinkt er al maanden veel verbaal geweld uit het Kremlin. Het Westen wil van Oekraïne „een bruggenhoofd tegen Rusland” maken, schreef Poetin afgelopen zomer in een lang artikel op de site van het Kremlin. Dat Oekraïne in 2014 de steven naar Europa heeft gewend, is een vergissing: Oekraïense souvereiniteit kan alleen bestaan mét Rusland, 'want wij zijn één volk'. Dat de Oekraïners dat stadium, met dank aan de Russische agressie, inmiddels voorbij zijn is voor het Kremlin irrelevant.
Vorige maand veegde ook ex-president Medvedev, vicevoorzitter van de Russische Veiligheidsraad, de Oekraïense politieke top van tafel. Rusland moet zich niet verlagen tot het niveau van knechten, meent hij. Wij doen alleen zaken met bazen, aldus de slippendrager van Poetin.
Medvedev deed zelfs een antisemitisch getinte persoonlijke aanval op Zelenski. Als Jood zou Zelenski geen nationale identiteit bezitten en daarom buigt hij bang mee met extreem-rechtse nationalisten in Oekraïne die 'elk moment een gele ster op zijn rug kunnen plakken'. Het is of 'een Joodse intellectueel in nazi-Duitsland om ideologische redenen zou vragen om toegelaten te worden tot de SS', schreef Medvedev in de krant Kommersant. De titel van het artikel luidde: 'Waarom contacten met de huidige Oekraïense regering zinloos zijn.'
Zo serveerde de Russische leiding de man af, op wie ze na de verkiezingsnederlaag van president Porosjenko (2014 – 2019) haar hoop had gevestigd. TV-komiek Zelenski trad aan met de belofte van vrede in de Donbas, maar botste al snel met de Russen, die bleven vasthouden aan de voor Kiev zeer onvoordelige Akkoorden van Minsk, die met de loop van het Russische geweer zijn afgedwongen.
Zelenski riep op 1 december in de Rada op tot een dialoog met Moskou (foto presidentiële administratie)
De Minsk-akkoorden behelzen autonomie voor de rebellen in de Donbas middels lokale verkiezingen, maar Oekraïne wil die concessie slechts doen als alle Russische adviseurs, troepen en militair materieel worden teruggetrokken en het de controle terugkrijgt over 400 kilometer van de grens. Rusland weigert dat met het formele argument dat die volgorde zo in de Minsk-akkoorden niet is voorgeschreven. En ontkent nog altijd dat het militair betrokken is bij de ‘burgeroorlog’. Zo kunnen de Russen het buurland al zeven jaar onbelemmerd in- en uittrekken.
Nog wekelijks komen Oekraïense militairen om in de primitieve loopgraven van de Donbas, die doen denken aan de Eerste Wereldoorlog. De oorlog heeft al meer dan dertienduizend doden gekost.
Oekraïens leger gemoderniseerd
Porosjenko’s grootste verdienste voor Oekraïne was dat hij het gedemoraliseerde leger heeft omgebouwd tot een modern uitgeruste krijgsmacht. Natuurlijk is dat leger niet tegen het Russische opgewassen, maar Poetin weet dat de gedreven Oekraïners hun huid duur zullen verkopen. Een oorlog met Oekraïne gaat bloedig worden.
Teleurgesteld over Zelenski is Rusland nu van standpunt veranderd: Minsk moet van tafel, evenals de ‘Normandië-besprekingen’ waarbij Duitsland, Frankrijk, Rusland en Oekraïne om de tafel zaten – overigens zonder resultaat. Rusland wil uitsluitend zaken doen met de Amerikanen.
Een top met Joe Biden is belangrijk voor Poetin, want hij wil praten over een nieuwe wereldorde. Hij grijpt daarbij graag terug op de conferentie van Jalta (februari 1945), waar Stalin, Churchill en Roosevelt Europa herverdeelden in invloedssferen. Poetin koketteert ook graag met het Congres van Wenen van 1815, toen de grootmachten na de overwinning op Napoleon Europa opnieuw op de tekentafel legden. Het tsaristische Rusland ging ‘de gendarme van Europa’ heten.
Nu wil de Russische president van Biden dus de spijkerharde garantie dat grensstaten als Belarus en Oekraïne geen lid mogen worden van de NAVO en blijven behoren tot de Russische invloedssfeer. De troepenopbouw is daarbij het drukmiddel.
Een nieuwe conferentie van Jalta of een nieuw Congres van Wenen is fictie. De VS en Europa moeten pal blijven staan voor de onafhankelijkheid van de ex-vazalstaten van Moskou, of ze nu wel of geen lid zijn van de Europese Unie. Deze staten hebben dus ook recht op een zelfstandige buitenlandse politiek.
De president van Oekraïne heet Volodymyr Zelenski. Sinds de Russische annexatie van de Krim en de oorlog in Oost-Oekraïne is het percentage Oekraïners dat lid wil worden van de NAVO gestegen tot 55%. Wil Poetin een uitbreiding van de NAVO voorkomen, dan moet hij met Zelenski als gelijkwaardige partner aan tafel om eindelijk vrede te brengen in de Donbas. En wij hebben Poetin daaraan te houden.
Dit artikel verscheen eerder in NRC Handelsblad.