Met zijn bezoek aan de VS en de VN probeert Zelensky het initiatief voor vredesoverleg bij Oekraïne te houden. Daartoe klopt hij aan bij de VN en Joe Biden met een vredesplan dat Oekraïne sterker moet maken en veiligheidsgaranties moet geven. En zo Poetin aan de onderhandelingstafel moet dwingen. Maar wat als hij nul op het rekest krijgt?
Zelensky in een wapenfabriek in Pennsylvania (foto Oekraiense presidentiële administratie)
door Laura Starink
Diplomatiek gesproken zet Volodymyr Zelensky met zijn bezoek aan de VS deze week hoog in. De president begon zijn trip met een bezoek aan een munitiefabriek in Pennsylvania, die de 155 mm artilleriegranaten produceert waar Oekraïne dagelijks naar snakt. De fabriek beloofde de produktie op te voeren.
Maar Zelensky’s echte doel is de wereldgemeenschap op de Algemene Vergadering van de VN in Washington op 25 september een nieuw ‘vredesplan’ voor te leggen dat de Russen dwingt aan de onderhandelingstafel te gaan zitten. Een dag later gaat hij met dat plan bij Joe Biden langs, en mogelijk bij de presidentskandidaten Kamala Harris en Donald Trump.
Details van het plan zijn inmiddels via diverse media uitgelekt. Tegen de Amerikaanse nieuwszender ABC zei Zelensky dat het plan ‘niet gaat over onderhandelingen met Rusland, maar een brug is om een diplomatieke uitweg te vinden om de oorlog te stoppen.’ Het is een plan dat de positie van Oekraïne moet versterken. ‘Alleen vanuit een positie van kracht kunnen we Poetin dwingen de oorlog diplomatiek te beëindigen’. Met andere woorden: Rusland moet gedwongen worden in te zien dat het de oorlog niet kan winnen. ‘Wij zijn dichter bij vrede dan velen denken’.
Volgens een bron uit Zelensky's directe omgeving in de Kyiv Independent moet het plan ‘de omstandigheden en de atmosfeer creëren dat Rusland niet langer in staat zal zijn [Zelensky’s] vredesformule en vredestop te negeren’. Daartoe moet het Westen Oekraïne snelle veiligheidsgaranties geven tegen verdere Russische agressie die in de buurt komen van artikel 5 van de NAVO. Ook versneld lidmaatschap van de NAVO staat op de verlanglijst. En het Westen moet Oekraïne eindelijk de langverwachte toestemming geven om met lange-afstandswapens militaire doelen in Rusland uit te schakelen.
Initiatief behouden
Het zijn oude verlangens die laten zien hoe Zelensky probeert het initiatief te behouden in een oorlog die voor Oekraïne steeds nijpender wordt. Met dit doel voor ogen hebben de Oekraïners de afgelopen weken een aantal ferme maar ook riskante schoten voor de boeg gegeven. Al maanden brengen drone-aanvallen op oliedepots diep in Rusland (vooralsnog beperkte) schade toe aan de Russische oorlogsmachine. De afgelopen week volgden forse explosies bij wapenopslagplaatsen in Toropets en Tichoretsk, eveneens bedoeld om de bevoorrading van het leger te vertragen. De Oekraïners sturen steeds vaker drones naar Moskou. En met de spectaculaire inval in de provincie Koersk – de eerste invasie van Russisch grondgebied sinds de Tweede Wereldoorlog – probeerden ze het Westen te bewegen hun angst voor het overschrijden van rode lijnen te laten varen. En de Russen ervan te doordringen dat Poetin niet in staat is zijn eigen land te vrijwaren van Oekraïense aanvallen.
Maar intussen blijft de situatie aan het front bij Pokrovsk voor de Oekraïners zeer nijpend. In een recente reportage in de Financial Times beschrijft Christopher Miller hoe de Russen, ondanks grote dodenaantallen aan eigen zijde, golf na golf soldaten op de stellingen van Oekraïners blijven afsturen. Ook de situatie bij Vuhledar is dramatisch geworden. Volgens Oekraïense commandanten hebben de Russen behoorlijk bijgeleerd en heeft de inval in de provincie Koersk niet het gewenste resultaat gehad. Glijbommen (bommen uit het sovjet-arsenaal die zijn gemoderniseerd met navigatie en vleugels) en drone-aanvallen maken ook aan Oekraïense zijde talloze slachtoffers en tegenover elke Oekraïense soldaat staan acht Russen klaar.
Daarnaast heeft Rusland inmiddels een groot deel van het Oekraïense energiesysteem onklaar gemaakt. Een barre winter staat voor de deur.
Een Oekraïense soldaat voor het gemeentehuis van Soedzja in de Russische provincie Koersk (Foto: ANP / EPA / STRINGER)
Oorlogsmoeheid
Zelensky kampt met groeiende vertwijfeling in Oekraïne en oorlogsmoeheid in het Westen. China, Brazilië, Turkije proberen hem de pas af te snijden door zelf voorstellen voor vredesonderhandelingen op tafel te leggen. Ook hier probeert Zelensky opnieuw het initiatief te behouden. Met zijn nieuwe voorstellen wil hij laten zien dat de Oekraïners ook bereid zijn diplomatieke stappen te zetten, maar wel op Oekraïnes voorwaarden. Op zijn eerste ‘vredestop’ in het Zwitserse Bürgenstock in juni waren de Russen niet uitgenodigd – bijgevolg kwamen belangrijke landen als China en India ook niet opdagen. Zelensky vreest al sinds de invasie dat het Westen of the Global South hem het initiatief bij vredesonderhandelingen uit handen zullen nemen.
Zelf presenteerde hij zijn eerste alomvattende tien punten tellende vredesplan aan de G20 op 15 november 2022. Het omvatte nucleaire veiligheid, voedselveiligheid, energieveiligheid, vrijlating van alle gevangenen en gedeporteerden, herstel van Oekraïnes territoriale integriteit, terugtrekking van de Russische troepen en een bestand, berechting van oorlogsmisdrijven en stopzetting van ecocide. Dit plan werd door het Kremlin direct van tafel geveegd. Daarom besloot Zelensky op de vredestop in Zwitserland eerst en vooral in te zetten op minder omstreden onderwerpen als nucleaire veiligheid, voedselveiligheid, energieveiligheid en vrijlating van gevangenen. Maar Poetin liet aan de vooravond van die top weten dat het Kremlin slechts over een wapenstilstand wil spreken als Oekraïne afstand doet van de vier oostelijke provincies die door het Kremlin illegaal zijn geannexeerd. Die eis staat nog steeds onverkort overeind.
Zelensky: 'Een sterk Oekraïne zal Poetin naar de onderhandelingstafel dwingen'
Zelensky wil nog vóór het eind van het jaar een tweede vredestop organiseren waarvoor de Russen wel zullen worden uitgenodigd. Maar daarvoor vraagt hij nu dus harde veiligheidsgaranties van het Westen. In een interview in de New Yorker formuleert Zelensky dat als volgt: ‘Het overwinningsplan is een plan dat Oekraïne snel versterking biedt. Een sterk Oekraïne zal Poetin naar de onderhandelingstafel dwingen. Daar ben ik zeker van. En deze keer heb ik het allemaal op papier gezet, met specifieke argumenten en specifieke stappen om Oekraïne in de maanden oktober, november en december sterker te maken en zo een diplomatiek einde te maken aan de oorlog.‘
Dan zal Poetin begrijpen dat het menens is, hoopt de president. Maar buitenlandwoordvoerder van Rusland Maria Zacharova heeft al gezegd dat Rusland ook aan Zelensky’s tweede top niet zal deelnemen. Ze noemde het ‘het zoveelste voorbeeld van oplichting door de Angelsaksen en hun Oekraïense marionetten’.
Zelensky gaat va banque. Tegen Yoshua Yaffa van de New Yorker legde hij het als volgt uit: ‘Als u niet wilt dat deze oorlog zich voortsleept, als u niet wilt dat Poetin ons begraaft onder de lijken van zijn volk door steeds meer Oekraïense levens te nemen, bieden we u een plan aan om Oekraïne sterker te maken. Het is geen fantasie en geen science fiction en, belangrijker nog, het vereist niet de medewerking van de Russen om succesvol te zijn. Het plan stippelt uit wat onze partners kunnen doen zonder medewerking van Rusland. Als beide zijden een diplomatieke oplossing willen, dan is de implementatie van het plan alleen afhankelijk van ons en van onze partners. Pas daarna kan diplomatie effectief zijn’.
Onderhandelen vanuit een positie van kracht is waar Zelensky op inzet. Maar wat als Biden nee zegt? ‘Dat is een vreselijke gedachte. Het zou betekenen dat Biden de oorlog niet wil beëindigen op een manier die Rusland de overwinning ontzegt. En wij blijven achter met een hele lange oorlog, een onmogelijke, uitputtende situatie die immense aantallen mensen het leven gaat kosten, ’ aldus Zelensky.
Een plan B is niet voorhanden.