De regeringspartij Georgische Droom heeft de lokale verkiezingen in Georgië overtuigend gewonnen, terwijl de oppositie haar nederlaag bezegelde met een mislukte ‘vreedzame revolutie’ die vermoedelijk een nieuwe golf van repressie zal ontketenen. Europa blijft grotendeels stil, maar kan via een omweg mogelijk nog druk uitoefenen op Georgische politici.

Oproerpolitie jaagt demonstranten weg tijdens een oppositiebijeenkomst op verkiezingsdag in het centrum van Tbilisi op 4 oktober 2025. Foto: Giorgi Arjevanidze / AFP / ANP

Zoals van tevoren al werd verwacht, zijn de lokale verkiezingen in Georgië overtuigend gewonnen door regeringspartij Georgische Droom. Volgens cijfers van de centrale kiescommissie ontving de partij bijna 82 procent van de stemmen en werd Georgische Droom in alle steden en gemeenten de grootste. Dat gold ook voor de hoofdstad Tbilisi, waar de kandidaat van de regeringspartij - Kacha Kaladze, oud-voetballer van onder andere AC Milan - een derde termijn als burgemeester wist veilig te stellen. Belangrijke kanttekening: de opkomst was met iets meer dan veertig procent historisch laag. In Tbilisi bracht zelfs nog geen derde van de kiesgerechtigden zijn stem uit.  

De uitslagen zijn moeilijk te verifiëren, omdat er - in tegenstelling tot bij eerdere verkiezingen - relatief weinig internationale waarnemers aanwezig waren. De OVSE, die zich in een rapport al kritisch had uitgelaten over het twijfelachtige verloop van de parlementsverkiezingen in oktober 2024, bleef dit keer zelfs volledig weg. Hoewel premier Irakli Kobachidze van Georgische Droom eerder had verklaard de OVSE ‘niet tot last’ te willen zijn, stuurde zijn regering begin september alsnog een uitnodiging. Volgens de directeur van het verantwoordelijke OVSE-orgaan maakte de late timing echter 'een zinvolle observatie onmogelijk.’

Wat vaststaat is dat de stembusgang in Georgië plaatsvond te midden van scherp toegenomen overheidsrepressie. In de aanloop naar de verkiezingen werden oppositieleiders gearresteerd, kritische media geïntimideerd en het maatschappelijk middenveld verder aan banden gelegd. Uit protest besloot een groot deel van de oppositie de verkiezingen te boycotten en riepen politieke opponenten van Georgische Droom op tot een ‘vreedzame revolutie’ op de dag van de stemming. Een deel van het electoraat leek daar gehoor aan te geven toen het centrum van Tbilisi tegen het einde van de verkiezingsdag vol stroomde met tienduizenden demonstranten.

Escalatie

De lokale verkiezingen van afgelopen weekend bliezen de protestbeweging, die al bijna een jaar aanhield maar de laatste maanden aan kracht had verloren, nieuw leven in. Terwijl pro-regeringszenders op televisie beelden uitzonden van lege straten, vulden tienduizenden betogers de centrale Roestavelilaan in Tbilisi, waar ook het Georgische parlement is gevestigd.

Daar riep een van de organisatoren - oppositiefiguur en operazanger Paata Boertsjoeladze - de politie op om over te gaan tot de arrestatie van kopstukken van de regeringspartij Georgische Droom. Co-organisator Murtaz Zodelava stelde voor om de ‘sleutels’ van het presidentiële paleis op te eisen en de controle over andere staatsinstellingen terug te nemen. Na zijn oproep trok een groep demonstranten richting het paleis, waar het tot een gewelddadige confrontatie met de aanwezige politiemacht kwam. De situatie escaleerde verder toen enkele betogers erin slaagden het terrein te betreden door een deel van het hekwerk omver te trekken.

Terwijl pro-regeringszenders beelden uitzonden van lege straten, vulden tienduizenden betogers de straten

Desondanks liep de bestorming op niets uit. Met waterkanonnen, pepperspray en traangas wist de politie de menigte terug te dringen. De voormalige Georgische president Salome Zoerabisjvili liet via sociale media haar ongenoegen blijken over de gebeurtenissen: ‘Deze zogenaamde “bestorming” van het presidentiële paleis kan alleen door het regime in scène zijn gezet om de 310 dagen durende vreedzame protesten van het Georgische volk in diskrediet te brengen.’

Reactie

Op verkiezingsavond wees premier Kobachidze van Georgische Droom juist in een andere richting. Volgens hem was niet de regering, maar de Europese Unie medeverantwoordelijk voor de escalatie. Tijdens een persconferentie sprak hij over ‘bepaalde personen uit het buitenland’ die steun zouden hebben betuigd aan de onrust - onder wie een EU-woordvoerder die volgens Kobachidze ‘de poging tot het omverwerpen van de constitutionele orde’ had gesteund. De premier riep de EU-ambassadeur in Tbilisi op om zich publiekelijk te distantiëren van wat hij omschreef als een ‘couppoging’.

Kobachidze voegde daaraan toe dat de mensen die een aandeel hadden gehad in de onrust ‘wat verrassingen’ te wachten stonden. Nog diezelfde nacht volgden de arrestaties van Boertsjoeladze, Zodelava en twee andere organisatoren van de demonstratie. De volgende ochtend waarschuwde het Georgische ministerie van Binnenlandse Zaken - waar ook de politie onder valt - dat het voortaan elke publieke samenkomst zou beschouwen als een voortzetting van de vermeende poging om de regering omver te werpen.

Volgens premier Kobachidze was de Europese Unie medeverantwoordelijk voor escalatie

In een televisie-interview op maandag herhaalde premier Kobachidze dat zijn regering vastbesloten is om de oppositie grondig aan te pakken. De protesten van zaterdagavond waren volgens hem ‘onomstotelijk bewijs’ dat de Georgische politiek moet worden gezuiverd van ‘buitenlandse agenten.’

Kobachidze doelde daarmee op de zogenoemde ‘buitenlandse agenten-wet’ die dit jaar inging, ondanks grootschalige protesten eerder dit jaar. Deze wet, geïnspireerd op soortgelijke regelgeving in Rusland, verplicht organisaties die meer dan 20 procent van hun financiering uit het buitenland ontvangen zich te registreren als ‘belangenbehartiger van een buitenlandse mogendheid’. Vooral onafhankelijke media, denktanks en ngo’s die Amerikaanse en Europese steun ontvangen, zijn hierdoor getroffen.

Vicieuze cirkel 

Wat vooral opvalt is hoe oorverdovend stil Europa afgelopen weekend bleef. De spaarzame reacties op de verkiezingsuitslag, het geweld en de onverminderde repressie kwamen voornamelijk uit Baltische en Scandinavische hoofdsteden.

Zo veroordeelde het Litouwse Buitenlandministerie de ‘provocaties en het geweld tegen Georgiërs die democratie, rechtsstaat en een Europese toekomst voor Georgië eisen.’ Estland stelde dat de verkiezingen ‘geen uiting gaven aan de vrije wil van het Georgische volk.’ Het Noorse ministerie van Buitenlandse Zaken noemde het een ‘verdrietige dag voor de Georgische democratie’ en verwees naar de afwezigheid van verkiezingswaarnemers en het falen van Georgische Droom om gevolg te geven aan de eerder gedane aanbevelingen van de OVSE.

EU-buitenlandchef Kaja Kallas en uitbreidingscommissaris Marta Kos kwamen met een gezamenlijke verklaring van gelijke strekking. Zij riepen op ‘tot kalmte en terughoudendheid’ en wezen op het belang van een ‘constructieve en inclusieve dialoog waarbij alle politieke actoren en het maatschappelijk middenveld betrokken zijn’.

De spaarzame reacties kwamen voornamelijk uit Baltische en Scandinavische hoofdsteden

Maar scherpe woorden van een handvol Europese overheden kunnen niet voorkomen dat de vicieuze cirkel van toegenomen repressie, democratische achteruitgang, twijfelachtige verkiezingen en Westerse veroordeling en verontwaardiging kan worden doorbroken. Al langere tijd roepen verschillende EU-lidstaten om de sanctionering van de leiders van regeringspartij Georgische Droom, maar hiervoor is unanimiteit vereist - en Hongarije en Slowakije liggen dwars.

Nieuwe druk vanuit de EU

Toch lijkt de EU nu via een omweg druk te kunnen uitoefenen. Vooralsnog kunnen Georgiërs, net als burgers uit 60 andere niet-EU-landen, visumvrij naar Europa reizen. Maar nieuwe regels - waar het Europees Parlement op 7 oktober mee instemde - moeten het eenvoudiger maken om zo’n visumregeling tijdelijk op te schorten, in eerste instantie voor een periode van negen maanden tot drie jaar.

Een van de bepalingen van het wetsvoorstel lijkt nadrukkelijk op Georgië te zijn toegesneden: een verslechtering van de betrekkingen met een derde land wegens de mensenrechtensituatie of het schenden van fundamentele vrijheden kan voortaan voldoende aanleiding zijn om de visumvrijstelling tijdelijk op te heffen.

Op papier kan de Europese Commissie zelfstandig beslissen over een tijdelijke schorsing van een EU-visumovereenkomst. Dat wil zeggen: zonder tussenkomst van het Europees Parlement of de EU-lidstaten. Toch is het goed gebruik om ook de nationale hoofdsteden te raadplegen voor zo’n besluit. Volgens navraag van RFE/RL zouden in ieder geval 19 lidstaten overwegen om een tijdelijke opschorting te steunen.

De EU kan er ook voor kiezen de tijdelijke opschorting van de visumvrijstelling te beperken tot politici en beleidsmakers, zoals ministers en ambtenaren. Zo kan de Georgische bevolking, die volgens een recente opiniepeiling in meerderheid nog steeds streeft naar Europese integratie, buiten schot blijven terwijl politici wel worden bestraft.