Bijna elke nacht klinkt het luchtalarm dat de Oekraïners waarschuwt voor een nieuwe Russische aanvalsgolf. Waar een jaar geleden een salvo van dertig drones nog uitzonderlijk was, vinden er nu aanvallen van meer dan 400 Shahed-drones plaats. Het is een uitputtingsslag waarin relatief goedkope, massaal geproduceerde Iraans-Russische drones centraal staan, schrijft luitenant-kolonel Peter Schrijver, verbonden aan de Nederlandse Defensie Academie. Terwijl Oekraïne probeert de luchtafweer op peil te houden, blijft Rusland innoveren met snellere drones, slimme navigatiesystemen en misleidende Gerbera’s.

Een Oekraïense explosievenexpert onderzoekt onderdelen van een Shahed-drone na een aanval in Charkiv, op 4 juni 2025. Foto: ANP / Sergey Bobok / AFP

Gedurende de afgelopen weken beleefden de inwoners van tientallen Oekraïense steden zeer onrustige nachten. In de nacht van vrijdag 23 op zaterdag 24 mei lanceerden de Russen bijna 300 drones en tientallen raketten op Oekraïne; nog geen 24 uur later waren dat er meer dan 350, plus negen kruisraketten. Het afgelopen weekeinde stuurden de Russische strijdkrachten meer dan 470 drones op Oekraïne af. Niet eerder waren dit er zoveel in één aanvalsgolf. De Oekraïense luchtverdediging haalde het merendeel neer, maar tientallen drones en ook enkele raketten wisten hun doel te bereiken. Iedere keer worden hierbij Oekraïners gedood en gewond en veroorzaken de drones schade aan infrastructuur in onder meer Kyiv, Dnipro, Zhytomyr, Mykolaiv en Odesa. 

Hoewel de luchtaanvallen een mix omvatten van drones, kruisraketten en ballistische raketten, vormt de in Iran ontworpen en in Rusland geproduceerde Shahed-drone de kern van dit aanhoudende luchtoffensief: relatief goedkoop en technisch steeds geavanceerder.

De cijfers: Tussen 1 maart en 12 mei 2025 zette Rusland bijna 8.000 Shahed-drones in tegen Oekraïne, gemiddeld ruim 110 per aanval. Slechts zes dagen in deze periode verliepen zonder aanval. Ondanks een aangekondigd staakt-het-vuren bleef Rusland vrijwel dagelijks Oekraïense steden en infrastructuur bestoken, vaak met grote salvo’s: op 21 maart en 7 mei lanceerden de Russen meer dan 200 drones per dag. Het voorlopige record van dit jaar zijn de aanvallen van het afgelopen weekeinde. 

Hoewel Oekraïne het overgrote deel van de Shaheds onderschept, vormen ze een belangrijke component van de Russische strategie van uitputting, gericht op het overbelasten van de Oekraïense luchtverdediging, maar ook het demoraliseren van de bevolking.

Wat zijn Shahed-drones?

Om te begrijpen waarom deze drones zo’n prominente rol spelen in het Russische luchtoffensief, is het relevant om hun kenmerken, oorsprong en inzet nader te bekijken. Shahed-drones, in Rusland bekend als Geran-1 (Shahed-131) en Geran-2 (Shahed-136), zijn aanvalsdrones. Iran ontwierp deze toestellen als zogenoemde loitering munitions: drones die boven een gebied blijven hangen en zich vervolgens met een explosieve lading op een doel storten. De productieprijs wordt geschat op tussen de twintig- en vijftigduizend dollar per eenheid. Volgens verschillende bronnen ligt de actieradius van de standaard Shahed-136 tussen de 1.000 en 2.500 kilometer, afhankelijk van het gewicht van de explosieve lading en weersomstandigheden.

Dankzij een grootschalige overdracht van technologie vanuit Iran begon Rusland eind 2022 met de bouw van eigen productielijnen. In de speciale economische zone Alabuga in de Russische deelrepubliek Tatarstan zijn de productiegebouwen sinds 2023 verdubbeld in omvang. In een jaar tijd is ook de productie meer dan verdubbeld, van 2.800 in 2023 naar 5.800 drones in de eerste negen maanden van 2024. De Russische krijgsmacht beschermt deze locaties met elektronische oorlogsvoering (EOV) systemen en luchtafweer om aanvallen van Oekraïense langeafstandsdrones te verstoren of neer te schieten. Verder is in Izjevsk, ten noorden van Alabuga, een nieuwe productielijn opgezet bij het bedrijf IEMZ Kupol, waar Shaheds worden geproduceerd met alternatieve motoren en componenten, deels van Chinese makelij.

Peter Schrijver

Luitenant-kolonel Koninklijke Landmacht

Peter Schrijver, MA, is luitenant-kolonel (Koninklijke Landmacht) en PhD-onderzoeker aan de Nederlandse Defensie Academie in Breda.

De uitbreiding van de productiecapaciteit gaat gepaard met technologische vernieuwing. Waar de eerste Shahed-modellen relatief traag waren, beschikken de nieuwste versies over straalmotoren, waardoor ze snelheden tussen de 380 en 400 kilometer per uur kunnen halen. De maximale vlieghoogte is toegenomen tot ongeveer twee kilometer, terwijl het explosieve laadvermogen is verdrievoudigd tot negentig kilo. Tegelijkertijd zet Rusland sommige drones juist extreem laag in, op minder dan honderd meter. Dit om detectie door radar of visuele observatie te bemoeilijken. Daardoor blijft er voor mobiele luchtverdedigingseenheden slechts een zeer korte reactietijd over.

Daarnaast ontwikkelt Rusland compacte versies van de Shahed voor gebruik nabij het front. Een voorbeeld is de zogenoemde Tyuvik, met een bereik van dertig kilometer, gelanceerd vanaf een katapult en voorzien van kunstmatige intelligentie. Deze drone beschikt over vooraf geïnstalleerde digitale kaarten van het terrein. Tijdens de vlucht legt de camera beelden vast, die het interne systeem vergelijkt met de opgeslagen kaarten. Zo bepaalt de drone zijn locatie en koers, zelfs wanneer de Oekraïense EOV GPS-signalen verstoort of blokkeert. Dankzij deze visuele navigatie kan de Tyuvik autonoom opereren, ook in een omgeving met zware elektronische verstoring.

Anticiperen en aanpassen: Oekraïense tegenmaatregelen     

De inzet van steeds meer en snellere drones, confronteert Oekraïne met een voortdurend veranderend dreigingsbeeld. In reactie hierop ontwikkelden de Oekraïense strijdkrachten een reeks maatregelen, variërend van conventionele afweer tot innovatieve technologie, om het hoofd te blijven bieden aan de Russische drone-inzet. 

Ten eerste maken Oekraïense eenheden gebruik van westerse luchtafweersystemen zoals Patriot, NASAMS en IRIS-T. Deze kunnen Shaheds weliswaar effectief uitschakelen, maar zijn op termijn financieel onhoudbaar: één afgevuurde raket kost tussen de 450.000 en een miljoen dollar, terwijl een Shahed-drone slechts 30.000 dollar kost. Bovendien zijn deze systemen ontworpen om complexere bedreigingen zoals bemande vliegtuigen, kruisraketten of ballistische raketten te bestrijden, niet om goedkope drones in groten getale te neutraliseren. Verder is de voorraad van deze geavanceerde raketten niet onuitputtelijk en is Oekraïne sterk afhankelijk van Amerikaanse bereidwilligheid om deze systemen te verkopen. 

Westerse luchtafweersystemen kunnen Shaheds weliswaar effectief uitschakelen, maar zijn financieel onhoudbaar

Een goedkoper en nieuw alternatief is de inzet van onderscheppingsdrones. Een opvallend voorbeeld is het 412e Nemesis-regiment, dat al meer dan honderd Russische Shahed- en Geran-drones heeft onderschept. In een recente video van de groep Wild Hornets is te zien hoe een Oekraïense drone op grote hoogte een Shahed van achteren nadert en uitschakelt. De gebruikte onderscheppingsdrone, de Sting, is speciaal ontwikkeld om met hoge snelheid en precisie overvliegende drones aan te vallen en is met 5.000 dollar productiekosten relatief goedkoop. 

Maar soms kunnen de Russische drones ook op klassieke wijze worden neergehaald. Oekraïense militaire Mi-8 helikopters en kleine Yak -52 jachtvliegtuigen onderscheppen Shaheds door ernaast te gaan vliegen en de drones met boordmitrailleurs uit de lucht te schieten. Deze tactiek doet denken aan het onderscheppen van V-1’s door de Britse Royal Air Force (RAF) tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast zetten luchtverdedigingseenheden op de grond luchtdoelkanonnen en mitrailleurs in tegen naderende drones. Het is aannemelijk dat zij hiervoor ook de door Nederland geleverde Bofors 40L70 luchtdoelkanonnen inzetten.

Elektronische oorlogsvoering en detectie

Ten tweede speelt elektronische oorlogsvoering (EOV) een belangrijke rol in de strijd tegen de Shahed-drones. Oekraïense eenheden gebruiken jamming (signaalverstoring) en spoofing (verkeerde locatiegegevens uitzenden) om de navigatie van de drones te ontregelen. Deze methoden verliezen echter aan effectiviteit. Sinds 2024 rust Rusland veel Shahed-drones uit met Chinese CRPA-antennes (Controlled Reception Pattern Antennas), die in staat zijn storingssignalen te filteren en misleidende GPS-informatie te negeren. Daarmee vergroten Russische troepen de weerstand van hun drones tegen elektronische verstoring.

Oekraïense systemen zagen een passerende BMW in eerste instantie voor een Shahed-dreiging aan

Serhii ‘Flash’ Beskrestnov, een prominent figuur binnen de Oekraïense elektronische oorlogsvoering (EOV) community, vertelde tijdens de European Defense Tech Hackathon in Amsterdam eind maart 2025 dat Oekraïense systemen een passerende BMW in eerste instantie voor een Shahed-dreiging aanzagen. De EOV-systemen registreerden de telefoon van de snel rijdende chauffeur en verwarden dit met een overvliegende Shahed, aangezien sommige van deze drones voorzien zijn van 4G modems met simkaarten, wat dezelfde signatuur geeft als een telefoon. Inmiddels zijn de Oekraïense specialisten door vallen en opstaan beter in staat om gerichte tegenmaatregelen te ontwikkelen. Analyse van neergehaalde drones helpt niet alleen bij het verbeteren van verdediging, maar kan ook inzicht geven in Russische productieprocessen en toeleveringsketens. 

Aanvallen op Russische drone-infrastructuur

Een derde maatregel waarmee de Oekraïense strijdkrachten de aanhoudende Shahed-aanvallen proberen te verstoren, is het uitvoeren van aanvallen op drone-infrastructuur in Rusland. In het najaar van 2024 vernietigden de Oekraïense marine en de veiligheidsdienst SBU gezamenlijk een opslagplaats voor Shahed-drones in de regio Krasnodar. Volgens berichtgeving van het persbureau Reuters lagen daar ongeveer vierhonderd drones opgeslagen. 

23 april 2025 vond een aanval plaats op de productielocatie van Shahed-136-drones in de speciale economische zone Alabuga. Voor deze missie, op bijna 1.500 kilometer afstand van door Oekraïne gecontroleerd gebied, werden zes langeafstandsdrones ingezet, waaronder UJ-22’s en Aeroprakt-22’s met extra brandstoftanks. De Russische luchtafweer schoot vier drones voortijdig neer; twee bereikten hun doel, maar richtten geen noemenswaardige schade aan. Maandagochtend 26 mei, kort na en één van de grootschalige Russische luchtaanvallen, viel Oekraïne opnieuw de productielocatie in Alabuga aan. Het resultaat van deze aanval is vooralsnog onbekend.

Gezamenlijk illustreren deze maatregelen hoe Oekraïne voortdurend moet anticiperen en reageren op een steeds geavanceerdere en volumineuzere inzet van Shahed-drones.

Russische technologische ontwikkeling

De Russen reageren steeds weer met hun eigen innovaties. Zo wordt een deel van de Shahed-drones uitgerust met commerciële 4G-modems en simkaarten. Tijdens de vlucht maken drones verbinding met mobiele netwerken, ontdekten de Oekraïners in 2024 bij een analyse van neergehaalde drones. Zo kunnen Russische militairen de drones beter volgen tijdens hun vlucht.

Dit is fundamenteel anders dan GPS-navigatie, waarbij de drone uitsluitend passief satellietsignalen ontvangt. GPS is eenrichtingsverkeer: het levert locatiegegevens aan het toestel, maar er wordt niets teruggezonden. 4G biedt daarentegen tweerichtingsverkeer, waardoor de drone locatiegegevens kan versturen. Oekraïense specialisten ontkennen overigens dat de Shahed-drones door deze methode tijdens de vlucht ook beelden kunnen versturen aan de operators in Rusland. Of dit inderdaad het geval is, is onduidelijk aangezien de Oekraïense strijdkrachten bij enkele neergehaalde Shaheds camera’s aan boord ontdekten. Beide partijen hebben er vooralsnog baat bij om niet alle details te publiceren over het inzicht in elkaars capaciteiten.

Rusland blijft inzetten op schaal, snelheid en misleiding

Desalniettemin verhoogt het gebruik van mobiele netwerken de precisie van deze goedkope drones. De locatiegegevens verschaffen inzicht in vluchtpatronen, die de Russen kunnen gebruiken om routes van nieuwe aanvalsgolven aan te passen. Maar dit brengt ook nieuwe kwetsbaarheden met zich mee. Zodra een drone zich aanmeldt op het Oekraïense telecomnetwerk, kan dat signaal worden gelokaliseerd en onderschept.

Naast technische verbeteringen van de Shahed-drones zet Rusland ook in op misleiding. Steeds vaker zetten de Russische strijdkrachten misleidingsdrones in om de Oekraïense luchtverdediging te ontregelen. Een bekend voorbeeld is de Gerbera, een onbemand toestel met een visuele en radarsignatuur die sterk lijkt op de Shahed-136. Deze decoys worden niet afzonderlijk, maar samen met aanvalsdrones gelanceerd, met als doel verwarring te zaaien. Voor Oekraïense luchtafweereenheden betekent dit een extra uitdaging: elke Gerbera op het radarscherm vereist een snelle beslissing: echt of vals, reageren of wachten. Dit verkort de reactietijd en vergroot de kans op verspilling van munitie. De productie van Gerbera-drones vindt eveneens plaats in de speciale economische zone Alabuga, waar tot vijftig toestellen per dag kunnen worden vervaardigd tegen een geschatte kostprijs van ongeveer 10.000 dollar per stuk. 

De asymmetrie van droneoorlog: kosten, volumes en uitputting

De voortdurende dronecampagne van Rusland raakt Oekraïne op meerdere niveaus: militair, economisch en psychologisch. Terwijl nachtelijke Shahed-aanvallen de luchtafweer en militaire voorraden uitputten, ondermijnen ze ook het dagelijks leven en het moreel van de bevolking. Sirenes en luchtalarmen verstoren de nachtrust en veroorzaken chronische stress. Deze stress wordt niet alleen als nevenschade geaccepteerd, maar soms ook bewust uitgebuit. Zo verspreiden sommige Telegramkanalen opzettelijk alarmerende berichten over vermeende nieuwe Shahed-dreiging. Niet om te waarschuwen, maar om clicks en advertentie-inkomsten te genereren, zoals het onderzoeksplatform Texty.org.ua meldde. 

Terwijl Oekraïne zijn luchtafweercapaciteit probeert te behouden met steeds schaarser wordende interceptieraketten, blijft Rusland inzetten op schaal, snelheid en misleiding. De Shahed-drones zijn goedkoop, worden voortdurend gemoderniseerd en zijn massaal inzetbaar. Oekraïne past zich aan met nieuwe technologie en tactieken, van interceptiedrones tot sensorgestuurde netwerken, maar de dreiging groeit. De recente aanvallen benadrukken dat het luchtruim in de Russisch-Oekraïense oorlog niet zozeer wordt bevochten met straaljagers, maar vooral met drones, decoys en psychologische druk.