Rusland heeft bondgenoot Iran niet kunnen beschermen tegen de Israëlische en Amerikaanse bombardementen. Pijnlijk voor Iran en pijnlijk voor Rusland. Moskous positie in het Midden-Oosten is ernstig verzwakt, maar Poetin is niet uitgespeeld. Hij is een meester in het navigeren in een woelige zee, schrijft Hella Rottenberg.

De Iraanse president Pezeshkian en Poetin tekenden in januari een strategisch partnerschap tussen Iran en Rusland. Foto: Evgenia Novozhenina / ANP / EPA

De grilligheid van president Trump bezorgt menig wereldleider hoofdbrekens en angst steeds voor nieuwe verrassingen te staan. Ook Poetin weet niet waar hij met Trump aan toe is. Hij probeert hem te bespelen met beloftes voor geweldige economische deals en persoonlijke vleierijen en dat lijkt te werken, totdat Trumps drang zich te profileren roet in het eten gooit.

Toen Trump dit voorjaar besloot om met Iran te gaan onderhandelen over een nieuw atoomakkoord, zag Poetin al een rol voor zichzelf weggelegd om te bemiddelen en Ruslands diensten aan te bieden bij de uitvoering van een overeenkomst. Trump wees dat niet meteen af. Zoals de meeste waarnemers dacht Moskou dat de VS militair niet in actie zouden komen toen Israël de Iraanse atoominstallaties ging aanvallen. Poetin belde met Netanyahu, de Iraanse president Pezeshkian en Trump en hij bood opnieuw zijn hulp aan voor een diplomatieke oplossing. Trump ging daar ditmaal niet op in en zei naar eigen zeggen ‘doe me een plezier en bemiddel in je eigen conflict’. Een paar dagen later stuurde hij zijn vliegtuigen op Iran af en wierp ’s werelds zwaarste bommen op de bergen waaronder Iran z’n uranium verrijkt.

Hella Rottenberg

Slavist en journalist

Werkte voor de Wereldomroep en de Volkskrant als correspondent in Praag en Moskou. Zelfstandig publicist. Mede-oprichter RAAM.

Waar staat Rusland na deze ’12-daagse oorlog’? Het Kremlin zal niet blij zijn met de uitkomst. Israël en de VS hebben met hun militaire overmacht laten zien de dienst uit te maken in de regio. Ruslands bondgenoten en steunpunten van bondgenoten zijn weggevaagd of ernstig verzwakt. Het Syrische regime van Assad was al gevallen, van Hamas en Hezbollah werd de slagkracht vernietigd en nu is gebleken dat Iran zich niet heeft kunnen verdedigen tegen de Israëlische en Amerikaanse bommen en raketten. En dat terwijl de Iraanse luchtverdediging met Russische wapensystemen was versterkt. Het is Oekraïne niet ontgaan.

Zelfs in Russische media is het als een pijnlijk feit benoemd. De Russische buitenlandexpert Andrej Kortoenov schreef in Kommersant: ‘Het feit kan niet worden ontkend: Rusland kon niet verhinderen dat Israël een enorme aanval uitvoerde op een staat waarmee Rusland vijf maanden eerder een akkoord sloot over een veelomvattend strategisch partnerschap. Het is duidelijk dat Moskou niet in staat is om behalve het Israëlische optreden politiek te veroordelen, Iran ook militaire hulp te bieden.’

Poetin wil Trump te vriend houden

De vraag is tegelijkertijd of Poetin – als hij daartoe in staat was geweest – überhaupt bereid was Iran militair bij te staan en daardoor keihard in botsing te komen met Trump. Poetin wil de Amerikaanse leider te vriend houden zolang deze een ‘nuttige idioot’ is wat betreft de Amerikaanse opstelling jegens Oekraïne, economische sancties en Ruslands diplomatiek isolement. Jammer voor Iran, maar dat land heeft geen vrienden meer over en dus weinig te kiezen.

Rusland heeft Iran minder nodig nu het zelf drones in productie heeft genomen

Na het eerste jaar van de grootscheepse oorlog tegen Oekraïne kon Rusland bij Iran aankloppen voor drones en raketten, toen het zelf de productie niet snel genoeg kon opvoeren. Iran hielp Rusland met het omzeilen van economische sancties en was nuttig als politieke partner. In ruil daarvoor beloofde Rusland de Iraanse luchtverdediging te moderniseren en kerncentrales te bouwen. Intussen heeft Rusland de Iraanse drones zelf in productie genomen en verbeterd en heeft het Iran minder nodig, omdat het via China en andere landen voldoende onderdelen en munitie kan importeren.

Dit neemt niet weg dat Rusland er alle belang bij heeft dat het regime in Teheran overeind blijft. Verjaging van de ayatollah’s zou Iran in chaos storten met onbekende gevolgen voor het Midden-Oosten, de zuidelijke Kaukasus – de onderbuik van Rusland immers – en militaire escalatie. Ook na ‘de 12-daagse oorlog’ heeft Moskou niet opgegeven een rol te spelen bij een akkoord over het Iraanse atoomprogramma. Een interessant commentaar verscheen op 18 juni in Kommersant. Militair specialist Roeslan Poechov noemde Iran ‘een papieren tijger’ en raadde Teheran aan om zijn buitenlandse- en defensiepolitiek fundamenteel te herzien en zijn kernwapenprogramma voorgoed te staken.

Nieuw atoomakkoord

Alles hangt af van Trump. Lukt het hem om Teheran tot een atoomakkoord te dwingen? En van wie heeft hij daar hulp bij nodig? Bij het akkoord met Iran uit 2015 was Rusland betrokken, ook bij de uitvoering, en werd daarvoor bedankt door Obama. Trump meende echter dat de overeenkomst onvoldoende garanties gaf en verbrak in 2018 de overeenkomst. Het gevolg was dat Iran zijn voorraad verrijkt uranium in plaats van te verminderen, weer uitbreidde en nu naar de inschatting van het Internationaal Atoomagentschap over 400 kilo verrijkt uranium beschikt, dat na verdere bewerking voldoende zou zijn voor tien atoombommen. Rusland zou nodig kunnen zijn om deze voorraad te bewaren en Iran eventueel grondstof te leveren voor vreedzame kernenergie.

Of Iran daaraan zal meewerken, is ernstig de vraag. Trump heeft bewezen onbetrouwbaar te zijn en de militaire aanvallen brengen Iran (en andere staten) vermoedelijk tot de conclusie dat ze zich daartegen alleen kunnen weren als ze kernwapens – en liefst zo snel mogelijk – ter beschikking hebben. Niemand durft immers Noord-Korea aan te vallen.

Trump kraait victorie, maar met het staakt-het-vuren is nog geen enkele oplossing bereikt. In hoeverre is het kernwapenprogramma van Iran ontregeld? Wat is de werkelijke schade aan de nucleaire fabrieken, waar is de voorraad verrijkt uranium? Wat zijn de politieke gevolgen in Iran? En is Israël, dat dreigde met omverwerping van het Iraanse regime, tevreden met het resultaat?

Poetin en Netanyahu

Voor Poetin is het navigeren in een woelige zee. Daar is hij trouwens goed in: afwachten, kansen zien, eventueel ontwrichten en toeslaan. Zelfs met Israël, althans met Netanyahu, kan hij nog overleggen en afspraken maken. Een opmerkelijk moment deed zich voor in februari, toen Israël in de VN tegen een resolutie stemde die Rusland veroordeelde wegens de inval in Oekraïne van drie jaar eerder. Dit, ondanks het feit dat Rusland na 7 oktober 2023 een Hamas-delegatie in het Kremlin ontving en nog steeds diplomatieke relaties met Hamas onderhoudt.

Benjamin Netanyahu en Vladimir Poetin in 2020 bij het Wereld Holocaust Forum in Jeruzalem. Foto: Ronen Zvulun / ANP / AFP

Er is Poetin veel aan gelegen om met Netanyahu op goede voet te blijven, zodat Moskou in het Midden-Oosten kan manoeuvreren. Op het Economisch Forum in Sint-Petersburg vorige week zei hij dat het mogelijk is om een stabiele relatie te onderhouden met zowel Iran als met Israël. Terwijl Iran het recht heeft om uranium te verrijken, kan hij Israël begrijpen als het bezorgd is om zijn veiligheid. Een staaltje empathisch vermogen, waaraan menigeen een puntje kan zuigen. Op de vraag of Rusland zich wel een betrouwbaar bondgenoot van Iran heeft betoond, antwoordde Poetin dat dit een provocatieve stelling was. ‘We moeten een zekere solidariteit [tegenover Iran, HR] tonen, dat is waar. Maar conflicten zijn niettemin tamelijk uniek. Ik wil u erop wijzen dat bijna twee miljoen mensen in Israël immigranten zijn uit de voormalige Sovjet-Unie en de Russische Federatie. Vandaag de dag is Israël zowat een Russischtalig land. In de moderne Russische geschiedenis hebben we met dat feit altijd rekening gehouden.’

Leek het er een paar jaar geleden op dat Rusland in het Midden-Oosten een stevige positie had opgebouwd met bondgenoten Syrië, Iran plus Hezbollah en Hamas als afgeleiden, nu liggen de kaarten anders. Voor nu. De kans dat de regio opnieuw in een militair conflict verwikkeld raakt, is groot. En dan kan Poetin toekijken, zijn kansen wegen, intussen profiteren van het feit dat de aandacht van Oekraïne is afgeleid en de VS hun wapens in het Midden-Oosten nodig hebben.