Moskou was afgelopen wekeinde het decor van de terugkeer van het Intervisie Songfestival. De Russische president Poetin wil het liedjesfestijn neerzetten als tegenhanger van Eurovisie, waar Rusland sinds de invasie in Oekraïne niet meer welkom is. Waar Eurovisie draait om diversiteit en vrijheid, is Intervisie een propagandashow van ‘traditionele waarden’ en geopolitieke loyaliteit. Maar de deelnemerslijst liet zien dat Poetins culturele blok verre van hecht is, schrijft Ruslandkenner Jennifer Duin.
Shaman, de Russische inzending voor Intervisie 2025. Foto: Maxim Shipenkov / ANP / EPA
Het Intervisie-festival dat afgelopen zaterdag werd gehouden en werd gewonnen door Vietnam, is geen nieuw fenomeen. In de jaren zestig ontstond het als Oostblok-tegenhanger van het Eurovisiesongfestival, midden in de destalinisatie en de Praagse Lente. Toen lag de nadruk op culturele openheid en werd er toenadering gezocht tot westerse landen die ook deelnamen aan het festival. Die droom van een pan-Europees festival werd echter abrupt beëindigd met de Sovjet-inval in Tsjechoslowakije in 1968.
Een tweede periode in Polen (1977–1980), waar ook westerse acts als Boney M. optraden, strandde op de opkomst van Solidarność, de legendarische Poolse vakbond die de onvrede van arbeiders en intellectuelen wist te bundelen en zo de eerste scheuren sloeg in het communistische systeem – een proces dat de voorbode werd van de omwentelingen in het hele Oostblok.
Na een korte opleving in Sotsji in 2008 herrees Intervisie in 2025 als vlaggenschip van culturele diplomatie. Sinds de grootschalige invasie in Oekraïne in 2022 is Rusland niet langer welkom op het Eurovisiesongfestival – Rusland werd door de European Broadcasting Union (EBU), de koepel van publieke omroepen die het festival organiseert, uitgesloten van deelname. Poetins decreet om Intervisie nieuw leven in te blazen met een zorgvuldig gekozen kring van geopolitieke bondgenoten, bewijst vooral zijn hardnekkige nostalgie naar de Sovjet-Unie.
Muziek als wapen
Het spektakel past naadloos in Poetins strategie om media, rituelen en massashows in te zetten als geopolitieke wapens. Net zoals de Sovjet-Unie ooit de schijn ophield van welvaart en eenheid, fingeert het Kremlin nu enthousiasme, internationale steun en culturele aantrekkingskracht. Achter deze façade schuilt Poetins afkeer tegen diversiteit, queer-vriendelijkheid en de zichtbaarheid van lhbtq+-gemeenschappen onder de slogan van het festival: Unity through music.
Waar Eurovisie zijn kracht juist ontleent aan solidariteit en diversiteit, regisseerde Moskou een show van steun voor homogeniteit. Het culturele tegenwicht dat Intervisie vormde, werd gedragen door een select gezelschap van ‘vriendelijke’ landen die deelnemen aan het evenement. De eenheid zoals vermeld in de slogan – unity in tegenstelling tot united – verwees nadrukkelijk níet naar de eenheid tussen de verschillende deelnemende landen, maar naar de gedeelde waarde die deelnemende landen hechten aan homogeniteit.
Religieuze waarden moeten de westerse regenboog van diversiteit verdringen. De juridische werkelijkheid in Rusland laat niets aan die verbeelding over: lhbtq+ is daar aangemerkt als extremistische organisatie.
De oorlog die begon met tanks in Oekraïne is inmiddels uitgegroeid tot een ideologische confrontatie die doet denken aan de Koude Oorlog
Zo gebruikt Poetin de culturele arena om het wereldbeeld van ‘traditionele waarden’ te exporteren en de tegenstellingen tussen open samenlevingen en autoritaire regimes verder op scherp te zetten. Wat zich op het podium afspeelde, weerspiegelt in die zin ook een bredere strijd. De oorlog die begon met tanks in Oekraïne is inmiddels uitgegroeid tot een ideologische confrontatie die doet denken aan de Koude Oorlog. Toen stonden kapitalisme en communisme lijnrecht tegenover elkaar; vandaag is het een botsing tussen democratie en dictatuur.
De façade van een verenigd blok
De verwachtingen aan Russische zijde waren hooggespannen. Leonid Sloetski, voorzitter van de Doemacommissie voor Buitenlandse Zaken en leider van de LDPR – de Liberaal-Democratische Partij van Rusland, een radicaal-rechtse en Kremlingetrouwe partij – beloofde dat het Eurovisiesongfestival zou ‘verbleken’ bij Intervisie. Volgens hem bewijst het evenement bovendien dat de vermeende isolatie van Rusland slechts ‘een mythe’ is, en noemde hij het ‘een van de meest opvallende projecten op mondiale schaal’.
Ook minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov erkende dat Intervisie fungeert als een instrument van soft power – de inzet van culturele en diplomatieke invloed – is. ‘Als je onder soft power verstaat dat we de mogelijkheid krijgen om onszelf kenbaar te maken, dan zijn we daar natuurlijk in geïnteresseerd.’
Onder reclameteksten als 'The world's number 1 music event' wilde Rusland zich die wereldfaam aanmeten. Maar bij een festival met deelnemers uit 23 landen is het internationale karakter eerder een vanzelfsprekendheid dan een prestatie. De editie van 2025 richtte zich nadrukkelijk op een politiek geselecteerd deelnemersveld, bestaande uit landen van de BRICS-alliantie, aangevuld met voormalige Sovjetrepublieken, communistische staten en landen uit het Midden-Oosten.
Help ons om RAAM voort te zetten
Met uw giften kunnen wij auteurs betalen, onderzoek doen en kennisplatform RAAM verder uitbouwen tot hét centrum van expertise in Nederland over Rusland, Oekraïne en Belarus.
Net als bij de Europese variant bleef ook de aanloop naar Intervisie niet vrij van kleine relletjes. Het meest in het oog sprong de vermeende deelname van artiest B. Howard (echte naam: Brandon Howard, volgens sommige geruchten de onoafficueze zoon van Michael Jackson), die namens de Verenigde Staten zou optreden. Een officiële bevestiging vanuit Washington kwam er echter nooit en drie dagen voor aanvang werd zijn deelname afgeblazen, officieel vanwege ‘familieomstandigheden’.
Als vervanger werd de Grieks-Australische zangeres Vassy (echte naam: Vasiliki Karagiorgos) gepresenteerd als officieuze inzending namens de VS. Ook dat leidde tot commotie: kort na de aankondiging verdween haar uitgesproken steun voor de lhbtq+-gemeenschap ineens van haar Wikipedia-pagina, wat opnieuw de aandacht trok. Uiteindelijk liep het echter op niets uit, want Vassy verscheen niet eens op het podium. Zo bleef de Verenigde Staten verstek gaan en ontbrak er uiteindelijk volledig een westerse deelnemer.
Organisatie: vier miljard kijkers
Phu Dong Thien Vuong ('Heer van de Hemelen') – zo heette het lied waarmee de Vietnamees Duc Phuc zaterdag in Moskou de Intervisie-finale won. Met 422 punten bezorgde hij Vietnam een overtuigende overwinning. Volgens de organisatie zouden er 4 miljard kijkers zijn geweest, maar dat aantal is twijfelachtig: de wereld telt 8,2 miljard inwoners en zelfs de WK-finale van 2022 trok ‘slechts’ 1,5 miljard kijkers.
Bij Intervisie 2025 kon het thuispubliek niet stemmen; de uitslag lag volledig in handen van een vakjury. De Russische deelnemer, popzanger Shaman, weigerde punten in ontvangst te nemen. Als gastland vond hij dat Rusland sowieso al de winnaar was. Duc Phuc kwam na afloop in opspraak: berichten op sociale media, gericht aan mannen die hij ‘vriendje’ noemt, voedden speculaties over zijn geaardheid - beladen, omdat in Rusland de ‘lhbti-beweging’ officieel verboden is.
De editie van 2026 wordt niet in Vietnam, maar in Saoedi-Arabië gehouden. Dat wijkt af van de Eurovisietraditie waarbij het winnende land het festival organiseert.
Nog sprekender was de afwezigheid van landen uit de regio. Armenië, dat steeds nadrukkelijker met het Westen flirt, liet verstek gaan. Azerbeidzjan wees deelname af na diplomatieke spanningen, en ook Turkije was niet vertegenwoordigd op Intervisie. Iran, dat in januari van dit jaar nog een samenwerkingsverdrag met Rusland sloot, schitterde eveneens door afwezigheid. Hoewel dat verdrag militaire samenwerking voorziet, kreeg Teheran bij recente Israëlische aanvallen geen enkele steun uit Moskou. Het culturele front dat Rusland wil tentoonspreiden oogt daarmee allesbehalve hecht. Het netwerk van Poetins trouwe bondgenoten begint scheuren te vertonen.
Strak geregisseerd toneelstuk
De vermeende eenheid van dat netwerk bestaat vooral op papier. Terwijl de scheuren zichtbaar worden in de internationale arena, probeert het Kremlin ze binnenshuis zo goed mogelijk te verhullen met strakke regie. Wie over een geldig visum beschikte, kon tickets kopen voor 50.000 roebel óf 6.000 roebel ontvangen als figurant. Het nieuws- en entertainmentkanaal Ostorozjno Novosti onthulde dat honderden figuranten werden ingezet als publiek van de generale repetitie met vlaggen en nationale kostuums van deelnemende landen.
Zo werden studenten uit Myanmar in t-shirts met Chinese vlaggen gehesen en een andere figurant werd verkleed als Arabische sjeik. ‘Niet iedereen kan voor Rusland zijn,’ verklaarden vertegenwoordigers van Pervyj Kanal – het hoofdkanaal van de Russische staatstelevisie.
Ook het podium zelf was onderdeel van die regie. De presentatie werd gedaan door de Chinese showman Lay (echte naam Meng Lei) en de Indiase actrice Stefy Patel. Dat was geen toevallige keuze: Rusland is economisch afhankelijk van China en India, die gezamenlijk ongeveer 80 procent van de Russische olie-export afnemen. De show werd in het Russisch gepresenteerd, met hulppresentatoren in het Mandarijn en in het Engels. De show werd in het Russisch gepresenteerd, met hulppresentatoren in het Mandarijn en in het Engels.Vooral dat laatste is opmerkelijk, omdat het haaks staat op het regeringsbeleid dat is gericht op het terugdringen van die taal in de openbare ruimte. Vanaf volgend jaar is het gebruik van Engelse woorden op reclameborden, straatnamen en wooncomplexen in Rusland verboden.
Ruslands eigen inzending sluitte naadloos aan bij het toneelspel: afgevaardigde was de nationalistische zanger Shaman (echte naam Jaroslav Dronov), wiens nummer Ja Roesski (‘Ik ben een Rus’) na de invasie uitgroeide tot een soort tweede volkslied. Dit keer vertegenwoordigde hij Rusland met het nummer Straight to the Heart. De daarin bezongen liefde werd gekoppeld aan zijn relatie met Jekaterina Mizoelina – een relatie die critici afdoen als een publiciteitsstunt. Shamans geliefde is namelijk activiste en functionaris, hoofd van de Liga voor Veiliger Internet, die bekendstaat om haar rol in online censuur en het afdwingen van conservatief regeringsbeleid.
Onlangs bekrachtigde het paar die symboliek met een opmerkelijk cadeau gehuld in de Russische vlag: de lancering van een politieke partij onder de naam Мы (‘Wij’). Als zelfs passie in dienst van de staat komt te staan, kan propaganda doordringen tot de harten van de Russen.
Schijnvertoning van kwetsbare macht
De orkestratie die Intervisie 2025 heeft voortgebracht, doet denken aan de Sovjet-Unie, waar zorgvuldig geregisseerde evenementen een illusie van voorspoed en harmonie moesten ophouden. Het evenement is ontworpen om de afkeer tegen diversiteit en democratie tentoon te stellen onder de façade van internationale steun. Waar Eurovisie staat voor diversiteit, solidariteit en vrijheid van expressie, verkoopt Intervisie gehoorzaamheid, homogeniteit en conservatieve waarden.
Juist daarin wordt de paradox van de Russische macht goed zichtbaar: hoewel het festival poogde de wereldlijke macht van Poetin te laten zien, toont het tegelijkertijd de breuken van die macht. Het gemanipuleerde publiek, de ontbrekende bondgenoten en de ironie van een Engelstalig spektakel in een land dat diezelfde taal wil verbannen, legden de scheuren bloot. Intervisie mocht dan bedoeld zijn als triomf van een andere wereldorde; het bleef vooralsnog een afspiegeling van de Russische zoektocht naar bondgenoten, bevestiging en een identiteit die alleen onder strakke regie en censuur kan bestaan.
De macht die Poetin zo graag uitstraalt, verraadt vooral haar grenzen.
