Heel even leek het Russische verzet tegen Poetins oorlog springlevend, toen een muzikaal straatprotest weerklonk in Sint-Petersburg. Hoewel de betrokken artiesten al snel achter de tralies verdwenen, gloort er dankzij nieuwe westerse sancties tegen Rusland een sprankje hoop dat de druk op het regime toeneemt, schrijft Jennifer Duin. 

Straatzangeres Diana Loginova, die onder de naam Naoko optreedt met popband Stoptime, woont op 28 oktober 2025 haar rechtszitting bij in Sint-Petersburg. Ze werd aangehouden nadat ze publiekelijk liedjes had gezongen van bands die bekendstaan om hun oppositie tegen de Russische militaire campagne in Oekraïne. Foto: ANP / EPA / ANATOLY MALTSEV

Als het Russisch regime wankelt, dansen de zwanen. Dat bleek opnieuw deze maand, toen halverwege oktober beelden opdoken van een muzikale daad van verzet: in het centrum van Sint-Petersburg speelde de achttienjarige zangeres Diana Loginova, beter bekend als Naoko, samen met haar band Stoptime anti-oorlogsnummers. Eén van de liedjes die ten gehore werd gebracht was het verboden nummer Zwanenmeercoöperatie van de gevluchte - en tot buitenlandse agent verklaarde - Russische rapper Noize MC. Een opvallende parallel met 1991, toen op de staatstelevisie onafgebroken een balletuitvoering van het Zwanenmeer werd uitgezonden terwijl de Sovjet-Unie implodeerde.

De bandleden van Stoptime werden kort na het optreden gearresteerd wegens het ontbreken van een vergunning voor een straatconcert. Uit solidariteit verschenen op 28 oktober leden van de groep Restart op de straten van Petersburg, waar ze - op dezelfde locatie als Naoko en Stoptime - opnieuw nummers van onder andere Noize MC speelden. Ze werden diezelfde dag opgepakt.

Deze hernieuwde aandacht voor deze versie van het Zwanenmeer, zal ook aan Poetins aandacht niet ontsnapt zijn. Het optreden vond plaats vlak voor de aankondiging van nieuwe Amerikaanse sancties door Donald Trump, gericht op de Russische oliebedrijven Rosneft en Lukoil. Terwijl Washington knopen doorhakte, bleef Brussel aarzelen. De EU worstelde met het besluit om Russische bevroren tegoeden te gebruiken voor steun aan Oekraïne. Ondanks de groeiende druk, bleef een concreet besluit uit. Een gemiste kans, want het ijzer moet gesmeed worden zolang het heet is.

Jennifer Duin

Ruslandkenner

Jennifer Duin is Ruslandkenner. Ze werkt voor The Moscow Times en is managing director van het Russische oppositiemuzieklabel TMT Music.

‘Laat de oude man sidderen van angst’

Dat het ijzer heet is, bleek uit het feit dat tijdens Naoko’s optreden meer dan honderd omstanders meezongen met de verboden nummers: ‘Ik wil het ballet bekijken, laat de zwanen dansen; laat de oude man sidderen van angst om zijn meer,’ klonk het in Sint-Petersburg op beelden die viraal gingen op sociale media.

De tekst is afkomstig uit het nummer Kooperativ Lebedinoje Ozero (Zwanenmeercoöperatie) van de gevluchte Russische artiest Ivan Alexejev, beter bekend als Noize MC. De titel verwijst zowel naar het klassieke Zwanenmeer als naar de Ozero-coöperatie, het beruchte netwerk van vertrouwelingen rond Poetin. Het nummer is in mei van dit jaar bestempeld als ‘extremistisch’. Het zingen ervan in het openbaar kan in Rusland worden bestraft met meerdere jaren cel. Dat geldt ook voor de overige nummers die gezongen werden tijdens het straatoptreden, zoals het nummer Ty Soldat (Jij Bent een Soldaat) van Liza Dyrdymova, bekend onder de artiestennaam Monetochka.

Songtekst Ty Soldat

Jij bent een soldaat - ik zie in je ogen dat je daar bent geweest
Je ruikt naar bloed, je bent één groot litteken
Je raast als de kille steppewind
Geen mens op aarde kan zo ijskoud zijn als jij
Jij bent een soldaat, ik zou graag je wonden hechten
Je bloedend hart genezen en dichtrijgen
Maar vanbinnen ben je hard als staal
Je zag meer dan wat een mens verdragen kan

Jij bent een soldaat
En in welke oorlog je ook vecht
Vergeef me, ik sta aan de andere kant
Vergeef me, ik sta aan de andere kant
Het beest huilt, verstopt z’n hart in een harnas, en jij bent nu
de allerdroevigste op aard’
de allerdroevigste op aard’

Jij bent een soldaat, je bent zo dronken dat je algauw overgeeft
De scheve blikken doen je allang niets meer
Ze lachen je uit, terwijl jij
Koude zweetdruppels slikte en grijze rook inademde
We zwijgen, ik ben bang om lang in je ogen te kijken
Daar sluipt de zwarte, pikzwarte dood
En jij verbergt haar ook, als antwoord
En we zwijgen, want je bent soldaat en ik poëet.

Naoko werd veroordeeld tot dertien dagen hechtenis omdat ze zonder vergunning optrad in de openbare ruimte. Nadat ze deze straf had uitgezeten volgde op dinsdag 28 oktober een geldboete van 30.000 roebel (zo’n 325 euro) voor het ‘in diskrediet brengen van de Russische strijdkrachten’ met het zingen van Ty Soldat. 

Mediazona meldde dat Naoko na de boeteoplegging alweer werd meegenomen door de politie in verband met een nieuwe aanklacht: het organiseren van een massa-evenement zonder toestemming van de autoriteiten. In de Petersburgse politiecel werd ze onwel en had medische zorg nodig. 

Een dag later, op woensdag 29 oktober, werd bekend dat Naoko en gitarist van Stoptime - Alexander Orlov - opnieuw zijn veroordeeld tot dertien dagen hechtenis. Het tweetal maakte in een korte video op sociale media bekend dat Orlov Naoko ten huwelijk had gevraagd terwijl ze samen in het politiebusje richting de rechtbank reden.

Poetins zugzwang

Volgens de Russische muziekjournalist Artemy Troitksy plaatst de situatie rond Stoptime president Poetin in een soort Zugzwang: welke zet hij ook doet, zijn positie wordt alleen maar slechter. ‘Als Naoko en haar vrienden na dertien dagen worden vrijgelaten, toont dat de zwakte en onvermogen van het Russisch regime om het protest te breken en jongeren angst aan te jagen. Maar als ze het meisje vervolgen voor het in diskrediet brengen van het leger en haar vijf tot zeven jaar gevangenisstraf veroordelen, zal dat leiden tot nieuwe protesten en waarschijnlijk internationale campagnes waarbij politici en popsterren zich aansluiten: een schandaal dat groter kan uitpakken dan dat rond Pussy Riot.’

Volgens de Russische muziekjournalist Artemy Troitksy plaatst de situatie rond Stoptime Poetin in een soort Zugzwang: welke zet hij ook doet, zijn positie wordt alleen maar slechter

Poetin heeft in ieder geval reden genoeg om bang te zijn. Niet alleen vanwege groeiende binnenlandse spanningen in de vorm van muzikaal straatprotest, maar ook vanwege toenemende druk van buitenaf. Trump blies een geplande ontmoeting met Poetin in Boedapest af, omdat het naar eigen zeggen ‘niet goed voelde’. De Amerikaanse president verklaarde dat gesprekken met Poetin ‘steeds goed verlopen, maar nergens toe leiden.’ 

Op de afzegging volgde een haast wanhopige rechtvaardiging. Volgens Dmitri Peskov, woordvoerder van het Kremlin, was er geen sprake van een ‘afzegging’ maar konden de presidenten elkaar niet ontmoeten omdat beiden ‘niet vergaderen omwille van het vergaderen’. Dat deze uitleg totaal voorbijgaat aan het feit dat Trump de ontmoeting al publiekelijk had afgeblazen, toont een zekere mate van wanhoop omtrent de laatste ontwikkelingen.

Amerikaanse sancties

De geschrokken houding is niet misplaatst gelet op de recente ontwikkelingen. Kort na de afzegging van de topontmoeting voerde Trump de druk verder op door sancties aan te kondigen - het eerste sanctiepakket tegen Rusland sinds het begin van zijn tweede presidentstermijn. De maatregelen zijn gericht tegen de twee grootste Russische olieconcerns, Rosneft en Lukoil, en zijn een poging de druk op Poetin op te voeren om zo een staakt-het-vuren in Oekraïne te bereiken.

Poetin noemde het opleggen van sancties een ‘onvriendelijke daad die onvermijdelijk gevolgen zal hebben’, maar zei tegelijkertijd dat hij dacht dat de sancties geen wezenlijke schade zouden kunnen toebrengen aan de Russische economie. Hij gaat daarmee voorbij aan onderzoek van Bloomberg waaruit bleek dat deze twee fossiele bedrijven gezamenlijk goed zijn voor bijna de helft van de Russische olie-export. Intussen heeft Lukoil bekendgemaakt zijn internationale bezittingen te verkopen als directe reactie op de sancties. Laat er geen misverstand over bestaan: in een gedwongen verkoop wint de verkoper nóóit.

De nervositeit over de economische impact van de sancties sijpelt door tot in de staatsmedia. Olga Skabejeva, de vaste propagandastem van het Kremlin en presentatrice van de talkshow 60 minut, erkende voor het eerst dat de maatregelen ‘doelbewust en systematisch geld uit Rusland persen'. Dat juist in dit zorgvuldig geregisseerde programma wordt gesproken over negatieve economische gevolgen, wijst erop dat het Kremlin moeite heeft de realiteit nog langer te verbergen. Tegen die achtergrond is het niet verwonderlijk dat de onvrede inmiddels ook op straat te horen is.

Bevroren tegoeden

Intussen heeft de Europese Unie haar negentiende sanctiepakket tegen Rusland aangenomen. De nieuwe maatregelen richten zich voornamelijk op schepen die Russische olie vervoeren boven het internationale prijsplafond en op bedrijven die via omwegen de export blijven faciliteren. Daarmee probeert Brussel de beruchte schaduwvloot te ontmantelen, waarmee Moskou nog altijd miljarden verdient aan de illegale oliehandel.

In combinatie met de Amerikaanse sancties tegen Rosneft en Lukoil lijkt het nieuwe Europese sanctiepakket een gecoördineerde aanval op de Russische economie. De druk op Poetins inkomstenstroom neemt toe, juist nu zijn reserves onder beslag komen te staan. De bodem van zijn oorlogskas kwam al langer in zicht: waar Rusland aan het begin van de oorlog nog beschikte over 650 miljard aan reserves, is het grootste deel daarvan inmiddels bevroren. 

In combinatie met de Amerikaanse sancties tegen Rosneft en Lukoil lijkt het nieuwe Europese sanctiepakket een gecoördineerde aanval op de Russische economie

Al langer ligt in Brussel een voorstel om 140 miljard euro van die bevroren Russische tegoeden te gebruiken voor de financiering van de Oekraïense wapenproductie. Dat zou niet alleen het economische fundament van Poetins oorlogsmachine verder aantasten, maar ook de financiële last voor Europese burgers verlichten. Het plan klinkt logisch, maar roept lastige vragen op over recht, risico en eigendom. 

België bevindt zich in het oog van de storm, aangezien het grootste deel van de bevroren tegoeden - zo’n 185 miljard euro - staat bij de Belgische financiële dienstverlener Euroclear. Dit bedrijf fungeert als schakel in de wereldwijde kapitaalmarkt: een bank der banken, die transacties bewaakt en verrekeningen afhandelt. Euroclear houdt het Russische geld in beheer, maar mag er formeel niets mee doen.

Juist deze combinatie van binnenlandse onrust en internationale druk biedt de EU een zeldzaam strategisch momentum. Het aanwenden van de bevroren Russische miljarden zou de diplomatieke druk op Rusland verder opvoeren. Het is aan de Belgische premier om ervoor te zorgen dat de hoop die doorklonk in de muzikale straatprotesten in Sint-Petersburg weerklinken in geopolitieke actie.