Decennia lang kon de opstandige Moldavische regio Transnistrië rekenen op gratis gas uit Rusland. Vorig jaar kwam daar verandering in, met alle gevolgen van dien. De economie zakte in elkaar en de Transnistriërs zitten in de kou en in de financiële problemen. Wat betekent dit voor de toekomst van het zelfbenoemde republiekje? Journalist Max Smedes sprak erover met de lokale bevolking.

Uitzicht op Tiraspol, de hoofdstad van Transnistrië. Foto: Daniel Mihailescu / ANP / AFP

Als je in Tiraspol de bus uit stapt kun je de gascrisis ruiken. Een scherpe lucht van kolenkachels prikt in je neus. Voor het eerst in decennia komt er hier weer rook uit de schoorstenen. Lange tijd deden Transnistriërs álles met gas, van het verwarmen van hun huizen tot het opwekken van elektriciteit. Maar sinds de toevoer van gratis Russisch gas is gestopt, is alles anders in deze afvallige Moldavische regio aan de grens met Oekraïne.

IJskoude nieuwjaarsdag

Toen op nieuwjaarsdag dit jaar de gastoevoer werd afgeknepen, werden Transnistriërs wakker in een ijskoud huis. De hele maand januari ontving Transnistrië geen gas en dat terwijl het de facto staatje juist zó afhankelijk was geworden van gratis Russisch gas. “Op 1 januari werkte niks meer”, vertelt de 27-jarige Mila uit hoofdstad Tiraspol. “Er was geen verwarming, geen warm water en het grootste deel van de dag was er geen elektriciteit. En ook koken was onmogelijk geworden zonder gas”. In een donker en koud huis wordt het leven “heel snel heel oncomfortabel”, vertelt Mila. 

Om warm te blijven schakelden veel Transnistriërs over op hout- en kolenkachels, die vaak al decennia niet meer werden gebruikt. Zo ook de 54-jarige sociaal werker Sasja. Hij vond een houtkachel in een oud leegstaand huis van familie, sleepte hem naar zijn eigen woning en wist zijn huis zo toch nog te verwarmen. “Ik was blij met de kachel, maar het was nog steeds deprimerend thuis. Zonder licht of warm water voelde het als een gevangenis.” In één klap was het leven van Sasja totaal veranderd. Eerst had hij in zijn moderne appartement centrale verwarming, nu stond er opeens een stokoude kachel in zijn woonkamer en moest hij op zoek naar hout om warm te blijven.

Het gebruik van dit soort oude kachels zorgde bij veel Transnistrische huishoudens voor grote problemen. Door verkeerd gebruik ontstond vooral in de eerste dagen van januari regelmatig brand bij mensen thuis. Ook de geïmproviseerde schoorstenen, van oude regenpijpen of pvc-buis, veroorzaakten levensgevaarlijke situaties. In de eerste weken van 2025 stierven meerdere mensen aan koolstofmonoxidevergiftiging.

Gratis gas uit Rusland

Al sinds Transnistrië zich in 1990 onafhankelijk verklaarde van Moldavië wordt het gebied gesteund door Rusland. De regio tussen de rivier de Dniester en de Oekraïense grens staat sinds dat moment niet meer onder controle van de Moldavische autoriteiten. In plaats daarvan lopen er Russische militairen op straat, die de de facto onafhankelijkheid van Transnistrië beschermen die door geen enkel land officieel wordt erkend. Moldavië heeft nog altijd het doel om de regio weer in te lijven.

Al sinds de tsaristische tijd heeft Rusland grote invloed in dit gebied. De regio is historisch zeer trouw aan Moskou en wordt door het Kremlin beschouwd als een belangrijke voorpost van Rusland aan de grens met Europa. Met gratis gas ondersteunde Moskou decennialang de fragiele economie van het gebied. Zo bleef de energierekening voor Transnistriërs laag, bloeide de zware industrie flink op en verdiende de overheid geld aan de export van met gas opgewekte elektriciteit aan Moldavië.

Lange tijd vloeide het Russische gas zonder problemen door Oekraïense pijpleidingen naar Transnistrië, maar vanwege de Russische invasie besloot Kyiv in 2024 om het contract met Gazprom niet te verlengen. En dus ging de pijpleiding dicht voor Russisch gas. Hoewel Rusland de gasleveringen eenvoudig had kunnen doorzetten via een alternatieve Turkse pijpleiding, deed Moskou dat niet. De loyale Transnistriërs werden letterlijk en figuurlijk in de kou gezet door grote broer Rusland. Volgens veel analisten was dat een poging om druk te zetten op de huidige pro-Europese regering in Moldavië, die voor hun stroomvoorziening afhankelijk was van gas uit Transnistrië. Maar terwijl Moldavië zich met Europese steun kon voorbereiden op het wegvallen van Russisch gas, sloeg het dichtdraaien van de gaskraan in Transnistrië veel harder in. 

Ongekende prijsstijgingen

De pro-Russische regering van Transnistrië weigerde Europese steun, en wist pas in de loop van februari een deal te sluiten met een Hongaarse gasleverancier via een Russische lening. Maar daarmee zijn de problemen niet opgelost. Het Hongaarse gas is vele malen duurder en is te weinig beschikbaar om de Transnistrische industrie volledig te herstarten.

Voor consumenten steeg de gasrekening met maar liefst 109 procent en elektriciteit werd zo’n 60 procent duurder. Dat zorgt nog steeds voor enorme financiële problemen bij veel Transnistrische huishoudens. De 28-jarige Daryna komt naar eigen zeggen uit een relatief welvarende familie in hoofdstad Tiraspol, “Zelfs mijn ouders hebben nu grote problemen met het betalen van de energierekening”, vertelt ze. Maar niet alleen de energierekening steeg, de gestegen stroomkosten zijn ook terug te zien in de supermarktprijzen. “Alles is duurder geworden, ook simpele dingen zoals brood”, zegt Daryna. En dat komt boven op de enorme prijsstijgingen die Transnistriërs sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne al voor hun kiezen krijgen.

Grenspost tussen Transnistrië en de rest van Moldavië bij Bender. Foto: Daniel Mihailescu / ANP / AFP

Die geldzorgen zijn nu, bijna een jaar na het begin van de gascrisis, niet minder geworden. “De prijzen in de supermarkt zijn nóg hoger geworden”, vertelt Sasja aan de telefoon. “Mijn dochter uit Moskou was laatst op bezoek, sommige dingen zijn hier in de supermarkt duurder dan bij haar. Terwijl de inkomens hier veel lager liggen.” Veel mensen vrezen voor een herhaling van afgelopen januari, vertelt Sasja. “Het is nu nog niet koud, maar we hebben het continu over de naderende winter. Iedereen vraagt zich af: blijft de verwarming aan, of gaat die straks weer uit?”. Uit voorzorg zijn veel Transnistriërs al sinds de zomer bezig met het aanvullen van hun houtvoorraad.

Industrie stort in, Transnistriërs vertrekken

Ondertussen blijft de economie haperen. De zware industrie, die tot vorig jaar juist zo bloeide in Transnistrië, heeft nooit meer kunnen terugkeren naar het productieniveau van voor de gascrisis. Door schaarste en gestegen kosten draaien veel fabrieken nog steeds maar op halve kracht. Sociaal werker Sasja ziet hoe veel werknemers zonder salaris naar huis worden gestuurd. “Er is vrijwel geen steun voor al die mensen die hun werk zijn verloren. Er is geen systematische oplossing”, zegt hij. En dat terwijl de gevolgen voor werkgelegenheid blijvend lijken te zijn. “Ik maak me zorgen om komende winter, want er is niks opgelost. Als mensen hun familie niet meer kunnen onderhouden zullen ze moeten vertrekken”, voegt zijn collega Andrei daar aan toe. Het is een perfect storm in de portemonnee van veel Transnistriërs: terwijl de kosten snel stijgen loopt het inkomen juist terug.

'In dit tempo zijn er over tien jaar geen Transnistriërs meer over'

Veel Transnistriërs vertrekken daarom naar het buitenland voor werk of studie. In het centrum van hoofdstad Tiraspol barst het van de reclame voor uitzendbureaus die werk in Europa of Rusland beloven. Arbeidsmigratie vanuit Transnistrië is al jaren enorm hoog, maar de huidige situatie lijkt dat nog flink aan te zetten. Voor de 35-jarige aannemer Vjatsjeslav is de situatie niet langer houdbaar. “Nu alles duurder wordt doe ik er alles aan om te vertrekken”, vertelt hij. Als alles volgens plan verloopt, verhuist hij volgende maand naar Rusland. “Er gaan zo veel mensen weg, al mijn vrienden willen vertrekken. Als het in dit tempo doorgaat zijn er volgens Vjatsjeslav “over tien jaar geen Transnistriërs meer over”.

Overheid in de problemen

Ook de Transnistrische overheid kampt met enorme financiële problemen. Het ministerie van Economische Zaken van Transnistrië houdt in de tweede helft van 2025 rekening met een verdere terugloop van belastinginkomsten uit industriële activiteit en handel, terwijl de staatskas al bijna leeg is. Ambtenaren krijgen hun salaris sinds deze zomer in twee termijnen uitbetaald.

De Transnistrische overheid verkeert elf maanden na de start van de gascrisis nog steeds in een zeer diepe crisis, getekend door hoge inflatie, een vertrekkende beroepsbevolking en een gapend gat in het budget. Met de winter op komst is het de vraag of de regering in Tiraspol deze problemen nog wel het hoofd kan bieden nu de steun van Rusland flink is teruggeschroefd. 

Terwijl de steun van Rusland afneemt, groeit de controle van Moldavië over Transnistrië juist. Sinds de start van de oorlog in Oekraïne is de grens tussen Oekraïne en Transnistrië gesloten. Voor alle import en export is de regio nu volledig afhankelijk van Moldavië. Dat versterkt een trend die al langer gaande is: al voor 2022 groeide de handel van Transnistrië met Moldavië en de EU een stuk sneller dan die met Rusland en Oekraïne.

Loyaliteit aan Rusland op de proef gesteld

Nu de gascrisis voortduurt en de economie gedwongen de-industrialiseert, zullen steeds meer Transnistriërs mogelijkheden zien in het aanhalen van banden met Moldavië. Vooral de interesses van Sheriff wegen daarin zwaar mee. Dit bedrijf onder leiding van oligarch Viktor Goesjan heeft een enorm aandeel in de Transnistrische economie. Goesjan beheerst bijna alle supermarkten, tankstations en lokale media en heeft grote invloed op overheidsbeleid. Nu de Transnistrische economie hapert wordt de Moldavische markt een steeds interessanter alternatief voor Sheriff en komen de zakelijke belangen van het bedrijf lang niet altijd meer overeen met de politieke belangen van Rusland. Toch blijven Goesjan’s banden met Moskou vooralsnog sterk en blijf hij min of meer de lijn van het Kremlin vertolken. Maar als de mogelijkheden om geld te verdienen in Transnistrië verder afnemen, kan dat zijn loyaliteit verder op de proef stellen.

Ondanks de sterk verminderde steun, blijft ook de officiële lijn van de regering van Transnistrië uiterst pro-Russisch. De gascrisis wordt steevast geschetst als een offensief project van Moldavië en Oekraïne, met als doel om Transnistrië te ondermijnen. Al in december 2024, vlak voor het begin van de gascrisis, wees president Vadim Krasnoselski naar Moldavië. Het land zou de gascrisis aangrijpen om “Transnistrië te laten imploderen.” Een maand later gaf hij een uitgebreid interview aan RT (voorheen Russia Today): “Moldavië probeert een totale energiecatastrofe te creëren, en geeft Rusland daarvan de schuld”. Het past in zijn narratief: Moldavië is de agressor en Rusland de grote beschermer. Het is waar dat Moldavië in deze kwetsbare periode kansen ziet om de macht over de afvallige regio weer te vergroten. Maar het idee dat niet Rusland, maar Moldavië de veroorzaker is van alle energieproblematiek, klopt van geen kant.

“Rusland geeft om mij”

Toch lijkt dit narratief nog bij veel Transnistriërs te resoneren. Hoewel Rusland de regio nu letterlijk en figuurlijk in de kou laat staan, voedt Moskou op meerdere manieren nog steeds de loyaliteit van Transnistriërs. Zo wordt in het onderwijs de Russische taal actief gepromoot, terwijl het leren van Roemeens (de officiële taal van Moldavië) juist wordt onderdrukt. Ook met het inspelen op Sovjet-nostalgie, het steunen van anti-Westerse media en het uitgeven van Russische paspoorten en speciale pensioenen weet Rusland mensen aan zich te blijven binden. En dat werkt. “Ik heb het gevoel dat Rusland echt om mij geeft”, vertelt Sasja, ondanks alle problemen die de gascrisis hem hebben opgeleverd. “Het is gewoon een gevoel: Rusland geeft om mij. Ik kan het niet bewijzen, maar ik voel het.”

'We zijn gewoon een pionnetje in een potje Risk'

Toch zijn er voorzichtig steeds meer mensen kritisch op de relatie met Rusland. Zo ook Mila, die sinds het begin van de gascrisis anders naar Rusland is gaan kijken. “Mijn hele leven hoorde ik dat Rusland onze vriend is, dat ik van Rusland moet houden omdat ze ons altijd hebben geholpen”, vertelt ze. “Maar de gascrisis heeft dat voor me veranderd. Rusland geeft niks om ons. We zijn gewoon een pionnetje in een potje Risk, meer niet”, vertelt ze geëmotioneerd. “Ik hoop dat andere Transnistriërs dat ook gaan inzien”. Mila besloot te verhuizen, en trok samen met haar vriend weg uit Tiraspol en woont nu in de Moldavische hoofdstad Chişinǎu.

De naderende winter wordt een spannende periode voor Transnistrië. Nu de energiebehoefte weer groter wordt, komt de verminderde Russische steun weer extra hard aan. En zolang de politieke elite in Transnistrië de Russische afhankelijkheid niet kan of wil afbouwen, blijft het leven in de regio onzeker. Toenadering tot Moldavië kan leiden tot grote economische verbeteringen, maar bedreigt ook de fragiele onafhankelijkheid van Transnistrië. Het is een existentieel dilemma: trouw blijven aan Rusland verandert niks aan de uitzichtloze economische situatie, maar toenadering tot Moldavië brengt de onafhankelijkheid van de regio in gevaar. Gevangen in deze geopolitieke spagaat, verdwijnt het toekomstperspectief van veel Transnistriërs steeds verder naar de achtergrond.

De namen van de Transnistriërs die in dit stuk aan het woord komen zijn om veiligheidsredenen gefingeerd.