Na afloop van de speciale Europese top over de bevroren Russische tegoeden en steun voor Oekraïne ging het in de media vooral over de vraag: wie is de winnaar? Het antwoord was veelal: premier Bart De Wever van België. Volgens oud-diplomaat Kees Klompenhouwer, tussen 2013 en 2017 ambassadeur van Nederland in Kyiv, leiden de krantenkoppen af van de strategische betekenis van de uitkomst van de top: een gezamenlijke lening van 90 miljard euro voor Oekraïne, in een tijd waarin de VS zichzelf buitenspel zetten.
De Belgische premier Bart De Wever staat de pers te woord na de Europese top van 18 december jl. Foto: Nicolas Tucat / ANP / AFP
Al maanden woedt in de Europese Unie de discussie over wat te doen met de 210 miljard euro aan bevroren Russische staatstegoeden, die staan geparkeerd bij het Belgische Euroclear. Verschillende lidstaten pleitten ervoor de tegoeden te confisceren en naar Oekraïne te sturen. De Belgische premier Bart De Wever verzette zich daartegen. Hij wilde op z'n minst garanties van zijn partners, voor het geval van schadeclaims. Tijdens een speciale Europese top op donderdag 18 december viel het besluit: Oekraïne krijgt over een periode van twee jaar een lening van 90 miljard euro van de EU-landen om te overleven. De bevroren tegoeden blijven voorlopig staan waar ze staan. Het commentaar in de media was zoals gebruikelijk: wie had er gewonnen?
Scorebordjournalistiek
Dat was toch zeker de Belgische premier Bart De Wever, die er in zijn eentje in was geslaagd het gecombineerde plan van de Duitse bondskanselier en de Europese Commissie te torpederen om de bevroren Russische tegoeden bij Euroclear te benutten voor essentiële hulp aan Oekraïne? Had hij niet met zijn eis van blanco garanties van andere Europese landen in het geval van schadeclaims handig het kleed onder het voorstel vandaan getrokken?
Bovendien wist De Wever zijn eigen voorstel door te drijven voor een Europese lening, die gegarandeerd zou worden door de EU-begroting – iets wat de financieel orthodoxen in Europa, zoals Duitsland en Nederland, eigenlijk niet wilden toestaan. De Belgische media juichten unaniem, terwijl de Duitse pers de gelegenheid te baat nam om kanselier Friedrich Merz de maat te nemen.
Niet voor het eerst kreeg de strategische betekenis van dit besluit niet de volle aandacht.
Europese belangen op het spel
Al vier jaar is een uitputtingsoorlog gaande aan de Europese grenzen. Oekraïne verdedigt met man en macht zijn vrijheid tegen een Russische militaire overmacht. De moed, het doorzettingsvermogen en de tactische inventiviteit van Oekraïners hebben de grootschalige invasie kunnen stuiten, maar hebben niet kunnen voorkomen dat 20% van het land door Rusland met de inzet van ongehoord destructief geweld is bezet.
De Verenigde Staten onder leiding van president Trump hebben sinds zijn aantreden in januari 2025 alle hulp aan Oekraïne stopgezet, zowel voor de landsverdediging als voor de wederopbouw. Rusland gaat intussen door de vitale infrastructuur, energievoorziening en ziekenhuizen van Oekraïne te vernietigen. Trump probeert op zijn beurt een eind te maken aan de gevechten door de agressor, Rusland, tegemoet te komen en Oekraïne tot capitulatie te dwingen. Europa wordt daarbij genegeerd en moet vechten voor een plek aan de onderhandelingstafel, want ook de Europese veiligheidsbelangen staan op het spel. Rusland heeft immers duidelijk gemaakt dat zijn oorlog niet alleen om Oekraïne gaat, maar uiteindelijk tot doel heeft de invloed van de voormalige Sovjet-Unie over Oost-Europa te herstellen.
Het Amerika van Trump kijkt met de grootste minachting naar Europa. In de onlangs bekend gemaakte Nationale Veiligheidsstrategie wordt een beeld gecreëerd van een Europa in verval. Een Europa dat geen rol speelt. De prioriteit gaat uit naar de Amerikaanse heerschappij over het westelijk halfrond en het zakendoen met Rusland en China – een zogenaamde tripolaire wereldorde.
Cynische spotprent die afgelopen week rondging op sociale media: de tripolaire wereldorde volgens Trump.
VS hebben zich buitenspel gezet
Europa heeft Trump beloofd zijn defensie-inspanning na jaren van verwaarlozing op het niveau te brengen dat past bij de dreiging uit Rusland. Dat lijkt voor de Amerikanen echter nog geen reden de Europeanen serieus te nemen. De Europese landen hebben ook hun defensiesteun aan Oekraïne stevig opgevoerd (met tientallen miljarden euro's) na het wegvallen van de Amerikaanse steun. Zij hebben zelfs geld vrijgemaakt om Oekraïne in staat te stellen Amerikaanse wapens te kopen (het PURL-programma). Ook de EU heeft met diverse programma's defensiesteun aan Oekraïne mogelijk gemaakt (SAFE, EDIP).
De Europese lening van 90 miljard stelt Oekraïne in staat om te overleven. Europa biedt zo begrotingsondersteuning, hulp voor de wederopbouw en steun voor defensieaankopen. Intussen willen de Europese naties graag profiteren van de gevechtservaring en formidabele innovatiecapaciteit van Oekraïne. Geleidelijk wordt Oekraïne in de Europese defensie-industrie geïntegreerd, waarbij Oekraïne juist ook op het meest geavanceerde vlak, elektronische en digitale oorlogvoering, veel te bieden heeft.
Een door de VS afgedwongen Oekraïense capitulatie zou ook een capitulatie van Europa zijn, een aanmoediging voor Rusland om met zijn revanchistische politiek door te gaan en anderen onder zijn heerschappij te brengen
De VS hebben zichzelf buiten spel gezet en proberen nu uit alle macht een verlies aan invloed te compenseren. Om Kyiv onder druk te zetten om te capituleren voor Russische eisen, stopten de VS eerder de inlichtingenuitwisseling met Oekraïne en vertraagden ze de leverantie van Amerikaanse wapens voor luchtverdediging en Amerikaanse onderdelen in Europese wapens voor Oekraïne. De Russische eisen behelzen het opgeven van grondgebied, het ontmantelen van de eigen defensie en het houden van nieuwe verkiezingen (zie het beruchte 28-puntenplan). Dat laatste wil Rusland niet alleen om president en parlement van Oekraïne ten val te brengen en een Russischgezind regime aan de macht te brengen, maar ook om de huidige bezetting en opdeling van het land een status van legitimiteit te bezorgen. Een coalitie van vastbesloten Europese landen heeft voorlopig samen met Oekraïne een dergelijke overgave kunnen voorkomen. Maar we zijn nog lang niet uit de problemen. Een door de VS afgedwongen Oekraïense capitulatie voor Rusland zou ook een capitulatie van Europa zijn, een aanmoediging voor Rusland om met zijn revanchistische politiek door te gaan en anderen onder zijn heerschappij te brengen.
Zakelijke belangen
NRC heeft op 20 december een artikel van Caroline de Gruyter gepubliceerd waarin naar voren komt hoe de VS hebben trachten te voorkomen dat de bevroren Russische tegoeden bij Euroclear voor de lening aan Oekraïne werden gebruikt. De VS willen deze tegoeden in het kader van een 'deal' namelijk teruggegeven aan Rusland en ook aanwenden voor eigen zakelijke doeleinden. De VS dreigden Europa met het blokkeren van cloud- en satellietdiensten als de tegoeden ter beschikking van Oekraïne zouden komen.
Dit illustreert niet alleen hoezeer het Witte Huis de partij van het Kremlin meespeelt, maar ook hoe groot het gevaar is van de afhankelijkheid van Europa van dominante Amerikaanse marktpartijen op het gebied van moderne digitale diensten. Op de keper beschouwd kan men constateren dat er nu geen sprake is van echte vrijheid in het digitale domein, maar eerder van een centralisatie door commerciële monopolisten in tandem met een autoritair staatsbestuur Washington.
Het Amerikaanse verzet tegen de Europese wetgeving om misbruik van de digitale diensten tegen te gaan, betekent dat de VS deze tendens tot autoritaire centralisatie in het digitale domein door willen zetten. De VS legden deze week zelfs nog een visumverbod op aan voormalig Eurocommissaris Thierry Breton, de architect van de Europese Digital Services Act (DSA), die de macht van Amerikaanse techgiganten in de EU aan banden moet leggen. Het gevaar voor onze democratie en onze soevereiniteit is evident.
Oekraïne in de EU?
Met de lening van 90 miljard euro heeft Europa nu een strategisch signaal afgegeven.
Europa neemt zijn verantwoordelijkheid. Oekraïne zien wij als een existentieel onderdeel van onze veiligheid. Het lidmaatschap van de EU voor Oekraïne zal dan ook de volgende logische stap kunnen zijn in deze geopolitieke titanenstrijd.
Het lidmaatschap zal helpen om de democratie, de economie en de veiligheid in Europa te consolideren. Met de geavanceerde kennis van Oekraïne op digitaal terrein kunnen we ook een sterkere vuist maken tegen het Amerikaanse digitaal imperialisme. Daarvoor is vooral politieke wil nodig. In het geval van het minder ontwikkelde Griekenland werden, na de val van de kolonelsjunta in 1974, de toetredingsonderhandelingen later in de jaren zeventig in drie jaar met succes afgesloten. Waarom zou dat niet kunnen worden herhaald met Oekraïne? De toetreding kan bovendien ook in fasen verlopen. Voor gevoelige EU-programma’s kunnen dan transitieregimes worden ingebouwd.
Help ons om RAAM voort te zetten
Met uw giften kunnen wij auteurs betalen, onderzoek doen en kennisplatform RAAM verder uitbouwen tot hét centrum van expertise in Nederland over Rusland, Oekraïne en Belarus.
