Drie Bulgaren zijn in het Verenigd Koninkrijk veroordeeld voor spionage voor Rusland. Ze maakten deel uit van een spionagenetwerk dat werd gerund vanuit Londen en instructies kreeg van de Oostenrijker Jan Marsalek. De ooit gevierde zakenman vluchtte in 2020 naar Rusland na een enorm schandaal rond het Duitse fintechbedrijf Wirecard.

'Gezocht'-bord met het portret van Marsalek in Keulen in 2020. Foto: Sascha Steinbach / ANP/ EPA

Een slecht belichte B-film, zo omschreef het Duitse weekblad Der Spiegel het leven van de toen al voortvluchtige Marsalek vorig jaar. ‘Het verhaal bevat scènes met vluchten in MiG-gevechtsvliegtuigen en raketwerpers die worden afgevuurd in Syrië. Maar ook champagnefeestjes aan de Côte d'Azur en de rekrutering van huurlingenlegers in Libië. De cast bestaat uit agenten, naaktmodellen, huurlingen, politici, psychopaten en moordenaars.’

Labassistente, schoonheidsspecialiste en klusjesman

Nu is Marsalek opnieuw in het nieuws: de drie Bulgaren – twee vrouwen en een man – werden begin deze maand door de jury van de rechtbank in de Old Bailey, Londen schuldig bevonden aan spionage voor Rusland. De vrouwelijke verdachten werden vooral ingezet voor ‘honeytraps’, een techniek waarbij een agent een romantische of seksuele relatie simuleert om geheimen los te weken of iemand te manipuleren. 

De drie – laboratoriumassistente Katrin Ivanova (33), schoonheidsspecialiste Vanja Gaberova (30) en klusjesman Tihomir Ivantsjev (39) – surveilleerden tussen 2020 en 2023 prominente personen, waaronder journalisten en critici van de Russische overheid, zoals Christo Grozev van onderzoeksplatform Bellingcat, dat in Nederland vooral bekend werd rondom het onderzoek naar aanleiding van de ramp met MH17. 

In de rechtszaak tegen de Bulgaren kwam een opvallend incident aan het licht uit 2022, toen leden van Marsaleks spionagegroep het appartement van Grozev in Wenen binnendrongen terwijl zijn zoon thuis videospelletjes aan het spelen was. Hoewel er geen directe confrontatie plaatsvond, benadrukte Grozev later de angst die hij voelde bij de gedachte aan wat had kunnen gebeuren als zijn zoon uit zijn kamer was gekomen tijdens de inbraak. 

'Minions' van Marsalek

De Bulgaren doken ook in Londen, Valencia en Montenegro geregeld op voor klusjes. Ze maakten gebruik van valse identiteiten, verborgen camera's en drones om informatie te verzamelen. Dat deden ze bijvoorbeeld bij een Amerikaanse militaire basis in Duitsland, waar Oekraïense soldaten getraind werden. 

Boven het trio stonden drie andere Bulgaren, die al eerder schuldig waren bevonden aan spionage voor Rusland. Zij kregen hun opdrachten rechtstreeks vanuit Moskou, of nauwkeuriger gezegd: van Marsalek. Zijn naam viel kort na de veroordeling van de drie Bulgaren – die vanwege de structuur van het spionagenetwerk ‘de minions’ werden genoemd, een verwijzing naar de gele hulpjes uit de animatiefilm Verschrikkelijke Ikke – ook in verband met andere werkzaamheden voor Rusland. 

De 'Old Bailey', het gerechtsgebouw in Londen waar de drie Bulgaren veroordeeld werden. Foto: Mark Thomas / ANP / EPA

Volgens de Britse krant The Telegraph is de Oostenrijker ook betrokken geweest bij de reorganisatie van de Afrikaanse tak van Wagner, het rebellenleger van Jevgeni Prigozjin, die in 2023 omkwam bij een mysterieuze vliegtuigcrash. Maar nog interessanter in het artikel is Marsaleks uiteindelijk niet van de grond gekomen plan om een militie van 15.000 huurlingen op te zetten om de grens te bewaken langs een belangrijke migratieroute door Libië. Het manipuleren van migratiestromen zou een strategisch doel van de Russische president Vladimir Poetin zijn, aangezien migratie een grote rol speelt in verkiezingen door heel Europa.

Carrièretijger wordt spion

Dit speelde in de periode rond 2017 en 2018. Marsalek was toen officieel nog operationeel directeur van de Duitse neobank Wirecard (een digitale bank die uitsluitend online opereerde). De Oostenrijker, die zijn middelbare school niet heeft afgemaakt, kwam op zijn twintigste binnen bij de toen nog piepkleine bank. Hij werd aangenomen vanwege zijn technische kennis en maakte al snel carrière. Onder Marsaleks leiding groeide Wirecard uit tot een van de grootste financiële dienstverleners van Duitsland. In 2018 haalde de bank de voorpagina's van alle financiële kranten, omdat het erin slaagde een plekje te veroveren in de DAX, de hoofdindex van de effectenbeurs in Frankfurt. De promotie ging ten koste van de stokoude Commerzbank, die naar een lagere index werd verplaatst.

Twee jaar later was Wirecard alweer voorpaginanieuws, ditmaal vanwege een boekhoudschandaal: bijna 2 miljard euro aan banktegoeden die vermist waren geraakt, hadden nooit bestaan. Het bedrijf klapte en trok in zijn kielzog de hele DAX omlaag. Marsalek vluchtte naar Rusland en dat was achteraf gezien geen toevallige keuze.

Volgens het eerder aangehaalde artikel in Der Spiegel werd Marsalek al in 2014 door Rusland gerekruteerd. Het weekblad, dat beschikt over een videopname, stelt dat dit gebeurde in de mondaine Franse kustplaats Nice. Hij was daar om de verjaardag van zijn toen 30-jarige vriendin, Natalia Zlobina, te vieren. Zlobina was een voormalig naaktmodel uit Oezbekistan dat zich in Rusland opwerkte tot b-actrice. Het was zij die Marsalek voorstelde aan Stanislaw (‘Stas’) Petlinsky. Zijn functie is onduidelijk, maar via hem zou Marsalek in contact zijn gekomen met vertegenwoordigers van de Russische militaire inlichtingendienst GROe.

Gezocht door Interpol

Het was een waardevolle vangst voor de GROe, omdat hij door zijn positie bij Wirecard in staat was waardevolle informatie te verzamelen, zoals inzicht in betalingen die werden uitgevoerd voor de Duitse buitenlandse inlichtingendienst. Der Spiegel, dat voor het onderzoek samenwerkte met de Duitse zender ZDF, de Oostenrijkse krant Der Standard en het Russische onderzoeksplatform The Insider, onthulde dat hij direct na zijn rekrutering begon met het doorspelen van gevoelige informatie naar Rusland, al is onduidelijk of het ook om bankgegevens ging. 

Zijn hoge functie bij de bank gaf hem in ieder geval toegang tot andere hooggeplaatste personen, wat hem voorkennis verschafte bij het opzetten van de militie in het al jaren door politiek conflict geteisterde Libië.

Na zijn vlucht naar Rusland kreeg hij het paspoort van een bestaande Russisch-orthodoxe priester die erg op hem leek. De omvang van het spionagenetwerk van Marsalek, die volgens sommige bronnen tegenwoordig in Dubai verblijft, is onbekend. Marsalek staat op de internationale opsporingslijst van Interpol, maar dat is nog vanwege zijn betrokkenheid bij het boekhoudschandaal bij Wirecard.