Dat de Verenigde Staten de relatie met Europa op scherp hebben gezet lijkt goed nieuws voor Rusland. Toch is de houding van het Kremlin ten aanzien van de Europese Unie complexer dan op het eerste oog lijkt, schrijft Anton Barbashin, hoofdredacteur van onze partner Riddle Russia.

Foto: Pexels / Dušan Cvetanović

Tot januari 2025 was de kijk van Moskou op zijn tegenstanders opvallend helder: de Verenigde Staten stonden onbetwist bovenaan, de Europese Unie speelde een bijrol – standaard weggezet als ‘uitvoerder van de bevelen van Washington’ – en Oekraïne werd überhaupt niet als zelfstandige speler erkend.

Van Donald Trumps tweede presidentschap verwachtte (en verwacht) het Kremlin doortastende stappen die op z’n minst de angel uit een aantal conflicten zou kunnen halen, zowel in Europa als elders in de wereld. Hoewel het Witte Huis onder Trump herhaaldelijk van koers wisselde in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne, vermeed het Kremlin – zowel officieel als in staatsmedia – elke directe kritiek op de Amerikaanse president. Elk tegenvallend resultaat werd steevast toegeschreven aan ‘Bidens erfenis’ of aan anonieme ‘globalistische elites’ die progressie zouden blokkeren.

Het keerpunt kwam na de top tussen Poetin en Trump in Alaska. Moskou gooide zijn narratief radicaal om: voortaan werd de Europese Unie openlijk aangewezen als hoofdschuldige voor het mislukken van elke stap naar een ‘vredesdeal’. Vladimir Poetin zette de toon in zijn toespraak bij de Valdai Discussion Club in oktober; de Russische buitenlandminister Sergej Lavrov ging als trouwe voetsoldaat verder op diezelfde lijn.

Volgens het officiële Russische narratief is de EU tegelijk ‘zwak’ en ‘gevaarlijk’ – twee stellingen die elkaar niet tegenspreken, maar juist versterken

Volgens het officiële Russische narratief is de EU tegelijk ‘zwak’ en ‘gevaarlijk’ – twee stellingen die elkaar niet tegenspreken, maar juist versterken. De zwakte van de Unie wordt gepresenteerd als een objectief gegeven: een onafwendbare erosie van internationale invloed en steeds verder groeiende interne verdeeldheid. Het gevaar schuilt volgens Moskou juist in die zwakte: gecombineerd met anti-Russische eensgezindheid en angst voor groeiende Russische invloed zou die Brussel ertoe aanzetten ‘zo hard en irrationeel mogelijk’ te handelen, zolang de EU daar nog de middelen voor heeft.

De volgende analyse ontrafelt de belangrijkste argumenten waarmee Moskou en aan het Kremlin-gelieerde experts dit dubbelzinnige verhaal rechtvaardigen.

Anton Barbashin

Politiek analist

Anton Barbashin is politiek analist. Hij is medeoprichter en redactiedirecteur van Riddle Russia.

De Europese Unie is ‘zwak’

Al jaren hameren Russische officials, propagandisten en loyale analisten – zowel intern als extern – op het verhaal van de 'degradatie' en ‘afkalvende relevantie’ van de EU. Een deel daarvan is pure propaganda, maar uit de veelheid aan uitspraken zijn vijf steeds terugkerende lijnen te destilleren die samen de houding van Moskou vormgeven.

1. Verlammende instituties

Volgens Russische analisten is de starre institutionele structuur van de EU – die snelle besluitvorming in een chaotische wereld bemoeilijkt – een van haar grootste zwaktes. De Unie zou permanent verlamd zijn door interne tegenstellingen; één land, zoals Hongarije, kan het moeizame proces van consensusvorming volledig blokkeren. Een meer gecentraliseerde EU, zo luidt het, zou voor Rusland een veel groter gevaar vormen. Met de opkomst van rechtse partijen verwacht Moskou bovendien dat de onderlinge eensgezindheid alleen maar minder wordt.

2. Geen gedeeld toekomstbeeld

De opkomst van nationalistische krachten – voor wie de Europese agenda slechts van secundair belang is – in verschillende lidstaten zou de EU volgens Moskou onbekwaam hebben gemaakt om nog een gezamenlijke toekomstvisie te formuleren, vooral op het gebied van buitenlandbeleid en supranationale instituties. Dit wordt in het Kremlin beschouwd als het fundamenteel onvermogen om een strategie te ontwikkelen die past bij de uitdagingen van nu.

In de Russische denkwereld scoren actoren met een helder toekomstbeeld en meetbare succescriteria het hoogst. De ereplaatsen zijn voor landen uit het ‘Mondiale Zuiden’, gevolgd door China, Rusland en de Verenigde Staten. De EU bungelt onderaan: nog invloedrijk, maar onherroepelijk afglijdend.

3. Erosie van binnenuit

Bijzondere aandacht gaat uit naar migratie, dat volgens Moskou de interne stabiliteit van de EU ondermijnt – retoriek die vrijwel identiek is aan die van Europese radicaal-rechtse partijen en de regering-Trump. De vergrijzing van Europa en de steeds grotere moeite om sociale voorzieningen overeind te houden worden breed uitgemeten: op termijn zouden lidstaten onmogelijk de huidige welvaartsniveaus kunnen garanderen. Het verlies van goedkope Russische gasleveringen zou bovendien de motor van economische groei hebben doen vastlopen, wat de toch al magere groei verder ondermijnt.

4. Bestuurlijke crisis

Moskou wijst graag op een ‘crisis van de Europese elites’, zowel binnen de Unie als daarbuiten. Behalve enkele nationaal-georiënteerde leiders zouden Europese politici niet opgewassen zijn tegen de uitdagingen van deze tijd. Het bijna totale verlies van Franse invloed in Afrika – een machtsvacuüm dat is opgevuld door de VS, Rusland en China – geldt als schoolvoorbeeld van falend leiderschap. 

5. De Verenigde Staten als het echte probleem

Het grootste probleem voor de EU, zo stellen Russische officials en analisten, is de volledige ondergeschiktheid van Europese belangen aan die van de Verenigde Staten. Deze lijn domineert sinds 2022 en eindigde op het moment dat Trump terugkeerde in het Witte Huis. Valdai-experts schreven eind 2024: ‘De gebeurtenissen van 2022–2024 gingen gepaard met een versterking van de trans-Atlantische banden en een afname van het handelingsvermogen van Europa, dat trouw bleef aan de Amerikaanse lijn.’

Het grootste probleem voor de EU is de volledige ondergeschiktheid van Europese belangen aan die van de Verenigde Staten

De krachtige reactie van de EU in de eerste jaren van de Russische oorlog tegen Oekraïne werd door het Kremlin steevast weggezet als louter het uitvoeren van Amerikaanse instructies – met de impliciete boodschap dat zonder Biden de betrekkingen met Moskou heel anders zouden zijn. Ook na Trumps inauguratie onderstreepten Kremlin-gezinde commentatoren dat Europa tweede viool speelt: ‘Na een korte aarzeling lieten de Europese bondgenoten van de VS elke illusie van democratische gelijkwaardigheid varen en omarmden ze de communicatiestijl van Trump door hem met koninklijke eerbewijzen te vleien.’ Die lijn bleef dominant tot augustus 2025, toen de EU in de ogen van Moskou plots het belangrijkste obstakel werd voor het bereiken van de doelen van het Kremlin in Oekraïne.

Overdrijving en doelbewuste vertekening van de feiten lopen uiteraard door al deze punten heen. Maar juist deze verhaallijnen bepalen de Russische kijk op de toekomst van de EU en bevestigen de overtuiging van haar structurele zwakte.

De Europese Unie is ‘gevaarlijk’

Ondanks de boodschap van Europese ‘zwakte’ zien Russische experts toch verschillende factoren die op lange termijn risico’s opleveren voor Moskou.

1. Anti-Russische eensgezindheid

Europese politieke elites zouden – ondanks hun veronderstelde ‘onbekwaamheid’ – wél succesvol zijn geweest in één ding: zich verenigen rond het beeld van Rusland als belangrijkste bedreiging op de lange termijn. Omdat het moderniseren van Europese legers vier à vijf jaar vergt, gaat Moskou ervan uit dat de EU er alles aan zal doen de oorlog in Oekraïne te rekken en elk vredesproces te torpederen, simpelweg om tijd te winnen voor het opbouwen van een eigen afschrikkingsmacht tegen Russische ‘agressie’. Een externe vijand, zo luidt het argument, levert voor Europese elites bovendien interne politieke voordelen op. 

2. Een permanente vijand

In de Russische elite geldt als vanzelfsprekend dat ongeacht de uitkomst van de oorlog in Oekraïne, de machtsverhoudingen in Europa ingrijpend zullen verschuiven. Het basisscenario blijft een Russische overwinning, die de Russische positie in Oost-Europa aanzienlijk zou versterken. Maar niemand in het Kremlin koestert illusies: de EU zal zich slechts met grote moeite schikken in die nieuwe realiteit; het vijandbeeld zal blijven, de anti-Russische eensgezindheid zal toenemen en de wapenwedloop in Europa zal versnellen.

3. De onzekere Amerikaanse factor

De cruciale variabele, zeggen Kremlin-experts, is de mate waarin de VS betrokken blijven. Als Donald Trump zijn verkiezingsbeloften nakomt en de Amerikaanse militaire aanwezigheid in Europa drastisch afbouwt – en daarmee de ‘Amerikaanse veiligheidsparaplu’ verzwakt – zullen EU-lidstaten veel voorzichtiger moeten opereren. Blijft de status quo echter behouden, dan zullen zelfs de grootste Europese landen zich volgens Moskou ‘als de voormalige Baltische republieken van de Sovjet-Unie’ gaan gedragen: hard, principieel en consistent anti-Russisch.

Machtswisseling en een nieuwe realiteit

Moskou ziet echter ook een ontwikkeling die het als gunstig beschouwt.

Ten eerste vindt een geleidelijke machtswisseling plaats. Poetin benadrukte in Valdai opnieuw de toegenomen invloed van ‘gezonde’ politieke krachten in Europa. Voor zover mogelijk wil Moskou de opkomst bevorderen van nationalistisch-georiënteerde politici die tegen verdere verhoging van defensie-uitgaven zijn, verdere hulp aan Kyiv en sancties in de weg staan, en die pleiten voor de terugkeer van Russisch gas.

Moskou wil de opkomst bevorderen van nationalistische politici die tegen verhoging van defensie-uitgaven zijn

In 2025 groeide het geloof dat de ‘globalistische elites’ zullen worden vervangen door nieuwe gezichten. Een mogelijke afname van de Amerikaanse militaire aanwezigheid onder Trump in Europa wordt door Valdai-experts gezien als katalysator: ‘Als Europa’s enige objectieve functie in het Amerikaanse buitenlandbeleid – het dienen als inzetgebied voor Amerikaanse troepen in geval van conflict met Rusland – wegvalt, ontstaat behoefte aan nieuwe politici met een nieuwe visie en nieuwe competenties.’

Ten tweede zijn Kremlin-gezinde analisten ervan overtuigd dat zodra de uitkomst van de oorlog in Oekraïne onomstotelijk vaststaat [lees: een Russische overwinning, red.], de EU elke gelegenheid zal aangrijpen om ten minste een deel van de vooroorlogse economische samenwerking te herstellen. Zelfs vier jaar oorlog hebben de handelsbanden niet volledig doorgesneden; pragmatische belangen – met name goedkope energie en hernieuwde toegang tot de Russische markt – zullen volgens de deelnemers aan de Valdai-conferentie al snel zwaarder wegen dan ideologische retoriek.

Ten derde acht Moskou een herziening van de wereldorde onvermijdelijk. De voornaamste architecten en profiteurs van de internationale spelregels van de afgelopen drie decennia – de VS en de EU – zullen de nieuwe realiteit moeten erkennen. Washington onder Trump neemt al afstand van de oude normen, wat betekent dat Russische terreinwinst in Oekraïne uiteindelijk internationale erkenning zal krijgen en sancties zullen worden opgeheven.

Zolang de oorlog voortduurt en de EU de belangrijkste steunpilaar van Kyiv blijft, zal Moskou elk proces en elke politieke kracht steunen die interne tegenstellingen binnen de Unie kan verergeren. Maar zodra de situatie aan het Oekraïense front beslissend omslaat, zal het Kremlin direct aanbieden een groot deel van de vooroorlogse samenwerking te herstellen – mits Brussel de nieuwe geopolitieke realiteiten in Oost-Europa en de Russische regionale dominantie onderkent.

Scenario’s waarin Rusland de oorlog verliest, bestaan simpelweg niet in het officiële Kremlin-discours.