Met de opkomst van Oekraïne-veteranen in de politiek verstevigt het Kremlin zijn ideologische greep en smeedt het een nieuw machtsblok: loyaal aan het front én aan de president. De ‘vergroening’ past in Poetins streven militairen tot morele elite te verheffen – en zo tegenstemmen, van pacifisten tot ultranationalisten, verder te verdringen.
Oekraïneveteranen in opleiding: Deelnemers aan het overheidsprogramma Vremja gerojev op stage in de oostelijke oblast Sachalin, waar gouverneur Valery Limarenko (op de foto) hen inzicht geeft in het datagestuurde regionale managementsysteem. Foto: Vremja gerojev
Amper een dag. Zo lang duurde het politieke avontuur van de Rus Vladimir Jevsjoekov. In september werd hij namens Verenigd Rusland verkozen tot afgevaardigde van het regiobestuur van Voronezj, een oblast (provincie) in het westen van Rusland. Vóór zijn verkiezing vocht hij aan het front in Oekraïne, waar hij tijdens een gevechtsmissie een been verloor. Een dag na zijn verkiezing besloot Jevsjoekov echter dat de politiek toch niets voor hem was.
Maar ondanks Jevsjoekovs snelle vertrek is de Russische lokale politiek sinds de regionale verkiezingen van vorige maand een stuk ‘groener’ geworden. In totaal stelden meer dan 1.600 Oekraïne-veteranen zich verkiesbaar, voor functies variërend van deelraadslid tot gouverneur. Alleen al de machtige regeringspartij Verenigd Rusland – die op alle niveaus als grote winnaar uit de bus kwam in de regio’s – leverde 800 nieuwgekozenen met een gevechtsverleden.
Het past in de ambities van het Kremlin om de politiek te militariseren. Konstantin Kostin, een invloedrijke Russische politieke strateeg en voormalig hoge functionaris binnen de presidentiële administratie, zei onomwonden dat het streven is om na de Doemaverkiezingen van volgend jaar september 30 à 40 procent van de 450 zetels gevuld te krijgen met oud-deelnemers aan de ‘speciale militaire operatie’.
Wat betekent deze ‘vergroening’ voor het karakter van het Russische bestuur? En wat zegt de opkomst van deze veteranen in de politiek over de machtsstrategie van het Kremlin?
Smartphones en appartementen
Regionale verkiezingen gelden in Rusland niet als de meest populaire, maar lokale overheden haalden dit jaar alles uit de kast om zoveel mogelijk kiezers naar de stembus te krijgen. Overal waren culturele en sportieve activiteiten, vaak direct gekoppeld aan stemlocaties: muziekmarathons, danswedstrijden, fotowedstrijden onder de noemer Selfie: ik ga stemmen, en loterijen met prijzen variërend van smartphones tot appartementen. Voor wie om gezondheidsredenen niet kon stemmen, gingen stembureaumedewerkers met doorzichtige stembussen langs de deuren.
De deelname van Oekraïne-veteranen – in Rusland steevast aangeduid als ‘helden van de speciale militaire operatie’ – moest kiezers extra motiveren
De deelname van Oekraïne-veteranen – in Rusland steevast aangeduid als ‘helden van de speciale militaire operatie’ – moest kiezers extra motiveren. Regeringsgezinde en lokale media besteedden volgens de onafhankelijke krant Novaja Gazeta buitensporig veel aandacht aan deze kandidaten. In aantal vormden zij slechts 1,5 procent van het totaal, maar 7 procent van alle mediaberichten ging over hen. Zelfs hun deelname kon de opkomst aan de regionale verkiezingen echter niet verhogen: die bleef steken op 47 procent, met negatieve uitschieters tot slechts 31 procent in de regio Irkoetsk in het zuidoosten van Siberië.
Of kandidaten met een oorlogsachtergrond ook een streepje voor hadden bij het tellen van de stemmen, is onbekend. De Russian Election Monitor (REM), een organisatie die de eerlijkheid van verkiezingen in Rusland onderzoekt, stelt dat door het ontbreken van onafhankelijke waarnemers en de wijdverbreide manipulatiepraktijken de verkiezingen zijn gereduceerd tot een administratief ritueel. Daardoor valt elke mogelijke voorkeursbehandeling van veteranen feitelijk niet te verifiëren.
Mobiel stemmen in Rusland: een bejaarde vrouw brengt haar stem uit in een doorzichtige stembus tijdens het thuisstemmen in een woning in de Russische autonome republiek Tatarstan. Foto: GAUSO
Apathie en wantrouwen
Zelfs als manipulatie wordt meegerekend, is het de vraag of Russen zitten te wachten op militairen in het lokale en regionale bestuur. In een artikel voor Carnegie Politika – de opvolger van de op last van Moskou gesloten denktank Carnegie Center Moscow – schrijft Andrey Pertsev dat de nadruk op de oorlog juist apathie en wantrouwen opriep. Kiezers voelden zich niet aangesproken door pro-oorlogsretoriek en zagen veteranen niet als volksvertegenwoordigers, maar als instrumenten van een politieke show.
Voorbeelden onderstrepen die analyse. In Sverdlovsk in de Oeral behaalde waarnemend gouverneur Denis Pasler, ondanks zijn uitgesproken pro-oorlogsretoriek, slechts 61,3 procent van de stemmen — een mager resultaat voor een Kremlinkandidaat. In Tambov in Centraal-Rusland kwam waarnemend gouverneur Jevgeni Pervysjov, die zichzelf als oorlogsveteraan profileerde, uit op 74 procent, terwijl zijn voorganger in 2020 nog 83 procent haalde. Bovendien valt het totaal aantal verkozen Oekraïne-veteranen in het niet bij het aantal zetels dat in september te verdelen was op allerlei niveaus: zo’n 47.000.
Volgens Pertsev betekent dat echter niet dat het Kremlin zijn strategie om meer veteranen op de kieslijsten te krijgen, wijzigt. ‘Het Kremlin zal het oorlogsthema niet volledig vermijden vanwege Poetins persoonlijke fixatie.’ Om tóch een overwinning te verzekeren, zullen ze staatsbedrijven onder druk zetten om hun personeel te mobiliseren voor de verkiezingen en de mate van fraude bij de stembureaus aanzienlijk opvoeren. Anders gezegd: de eerste parlementsverkiezingen sinds de invasie zullen volgens hem nog onvrijer zijn dan ze al waren.
De ‘Ware Elite’
Dat het rekruteren van oud-militairen voor politieke functies rechtstreeks uit de koker van Poetin komt, bevestigde een bron dicht bij het Kremlin aan journaliste Farida Roestamova (BBC, Meduza). Volgens haar informatie is het inzetten van veteranen een direct bevel van de president, die hen functies in overheidsorganen wil verschaffen. Dat past, zoals Pertsev ook stelde, bij Poetins persoonlijke overtuiging: hij heeft herhaaldelijk verklaard dat militairen de ‘ware elite’ van Rusland zouden moeten vormen.
Poetin heeft herhaaldelijk verklaard dat militairen de ‘ware elite’ van Rusland zouden moeten vormen
Om dit te faciliteren heeft de presidentiële administratie het programma Vremja gerojev (‘Tijd van Helden’) opgezet, bedoeld om militairen op te leiden voor de ambtenarij en politiek. Door hen voornamelijk in de wetgevende macht te plaatsen – een rol die in Rusland als minder invloedrijk geldt dan de uitvoerende macht – kan het Kremlin laten zien dat het aan het bevel voldoet, zonder dat veteranen directe zeggenschap krijgen over financiële of economische besluiten.
Tegelijkertijd hoopt Poetin door hun gevoelens te kanaliseren grip te houden op een groep die zowel door haar ervaring als door haar woede potentieel gevaarlijk kan worden. De veteraan leest immers niet alleen staatspropaganda, maar kent de realiteit van het front. De Russische president heeft eerder ervaren hoe riskant dat kan zijn, met figuren als MH17-dader en ultranationalist Igor Girkin, die openlijk kritiek uitte op het militaire en politieke leiderschap.
Hoewel Girkin uiteindelijk werd gearresteerd en veroordeeld, wint onder teruggekeerde soldaten een nieuwe beweging terrein: de Northern Man Group, een informele coalitie van frontveteranen en radicale ideologen die pleiten voor een hardere koers in Moskou.
Help ons om RAAM voort te zetten
Met uw giften kunnen wij auteurs betalen, onderzoek doen en kennisplatform RAAM verder uitbouwen tot hét centrum van expertise in Nederland over Rusland, Oekraïne en Belarus.
Tegenstemmen verdringen
Een bijkomend voordeel voor Poetin is dat het parachuteren van Oekraïne-veteranen in de politiek nationale trots en de herinnering aan de de Grote Patriottische Oorlog (zoals de Tweede Wereldoorlog in Rusland heet) oproept om de invasie in Oekraïne te rechtvaardigen. Het opbouwen van zo’n sterk, emotioneel geladen pro-oorlogsverhaal – ‘vechten tegen nazi’s’ – is een directe en effectieve methode om elke vorm van anti-oorlogsgevoel of dissidentie te overschaduwen en als onpatriottisch of zelfs verraderlijk af te schilderen.
Hoewel de anti-oorlogsbeweging in Rusland door repressie zwaar is verzwakt en nooit groot van omvang is geweest, blijft ze aanwezig. In de aanloop naar de presidentsverkiezingen van 2024 stelden zich twee kandidaten op met een enigszins pacifistisch profiel: Jekaterina Doentsova en Boris Nadjezdin. Beiden werden met juridisch-bureaucratische trucs uit de race gezet. Recent werd Maksim Kroeglov, vicevoorzitter van de Moskouse afdeling van de sociaal-liberale partij Jabloko - ooit populair onder de stedelijke elite in de jaren negentig, maar sinds het tijdperk-Poetin gemarginaliseerd - gearresteerd wegens het plaatsen van drie anti-oorlogsberichten op zijn Telegramkanaal, kort na de invasie.
Hoewel de anti-oorlogsbeweging in Rusland door repressie zwaar is verzwakt en nooit groot van omvang is geweest, blijft ze aanwezig
Dat zijn arrestatie nu pas komt, kan volgens de Russische politicoloog Ivan Preobrazjenski niet los worden gezien van het feit dat Kroeglov betrokken was bij de campagne van Jabloko voor de verkiezingen van de Doema in 2026. In aanloop daarnaartoe verwacht hij dat dit soort arrestaties, waarbij zelfs politieke figuren met een licht democratisch profiel en die anders dan de in een strafkamp overleden oppositieleider Aleksej Navalny niet oproepen tot protesten tegen het Kremlin, nog wel even doorgaan.
‘Ze zetten hem alleen maar vast omdat er iemand vastgezet moet worden — om te laten zien dat ze nog steeds actief zijn. En zodra de echte vijanden opraken, beginnen ze de zogenaamde te pakken,’ zegt Preobrazjenski tegen Novaja Gazeta. ‘Ze hebben steeds weer nieuwe “vaderlandsverraders” en “demoniseerders” van het leger nodig.’
Gevaar voor het Westen
De Russische politicoloog Mikhail Komin ziet in de militarisering van de politiek ook een gevaar voor het Westen. ‘Minder ruimte voor zachte diplomatie maakt een onbuigzamere houding over grensgebieden, bevroren conflicten en hybride oorlogvoering steeds waarschijnlijker. Europese landen doen er goed aan deze ontwikkelingen nauwlettend te volgen en zich voor te bereiden op defensieve maatregelen,’ schrijft hij op de website van de pan-Europese denktank ECFR.
Toch is de militarisering ook voor het Kremlin niet zonder risico, betoogt Komin. ‘Veel van hen zijn slecht voorbereid op politieke functies en hebben al vaker onhandig gereageerd op sociale spanningen. Ze hebben minder ervaring in het peilen van de publieke opinie en het sussen van maatschappelijke onvrede.’
Welke Oekraïne-veteraan zich in ieder geval niet verkiesbaar zal stellen, is Vladimir Jevsjoekov uit het begin van dit verhaal. ‘Ik denk’, zo zei hij tegenover de populaire krant Moskovskij Komsomolets, ‘dat ik het meest nuttig zal zijn in de opleiding van toekomstige officieren.’
