Kremlin draait kritische media verder duimschroeven aan  

Met het besluit om de nieuwssite Meduza tot ‘buitenlandse agent’ te bestempelen, perkt de Russische regering het kritische medialandschap verder in. Twee dagen na de jaarlijkse rede van president Vladimir Poetin voor het parlement heeft het ministerie van Justitie de in Riga gevestigde website Meduza en een in Moskou werkende anti-corruptiesite op de lijst van ‘buitenlandse agenten’ (inoagent) geplaatst. Ook het nieuwsagentschap Pasmi (Eerste anti-corruptie massamedium) staat sinds vrijdag 23 april op de lijst.

 Meduza

Deze kwalificatie betekent niet dat Meduza nu in Rusland wordt verboden, maar wel dat het journalistieke massamedium zich moet onderwerpen aan veel zwaardere (financiële) controles en de kwalificatie ‘inoagent’ in al zijn publicaties bekend moet maken. Elke overtreding van deze bepalingen kan worden bestraft met boetes van veertig- tot vijftigduizend roebel (445 – 555 euro) en uiteindelijk ook met het sluiten van het bedrijf.

Een grote handicap is ook dat elke journalistieke mededeling of repost op sociale media vergezeld moet gaan van een officiële tekst waarin het stigmatiserende etiket expliciet wordt genoemd. Dat is niet alleen beledigend, maar maakt de site mogelijk ook minder aantrekkelijk voor adverteerders, aldus nieuwssite The Bell. In de praktijk ziet dat er, bijvoorbeeld op twitter, als volgt uit (de verplichte tekst in kapitalen): 'Deze mededeling (dit materiaal) is gemaakt en/of verspreid door een buitenlands massamedium, dat de functie van buitenlands agent vervult en/of door een Russische juridische persoon die de functie van buitenlandse agent vervult.'

meduza inoagent

Meduza heeft beroep aangetekend tegen het besluit van de regering.

Volgens Kremlinwoordvoerder Dmitri Peskov staat het buiten kijf dat Meduza een ‘buitenlandse agent’ is. Het hoofdkantoor van de site is immers gevestigd in Letland. Of Meduza ook de belangen van een vreemde mogendheid behartigt, wilde Peskov niet zeggen.

De website Meduza is in 2014 opgericht door voormalig hoofdredacteur Galina Timtsjenko van de nieuwssite Lenta. Timtsjenko was kort daarvoor ontslagen door de belangrijke zakenman Aleksandr Mamoet, die Lenta had gekocht en moest saneren, vermoedelijk in opdracht van het Kremlin. Mamoet is ook eigenaar van de zoekmachine Rambler, een kleine concurrent van Yandex.

De start van Meduza werd indertijd mede mogelijk gemaakt door Michaïl Chodorkovski, die kort daarvoor na 10 jaar gevangenschap was vrijgelaten, en Boris Zimin, de zoon van de oprichter van het telecombedrijf Beeline. Na enige omzwervingen vestigde Timtsjenko het mediabedrijf in Riga, waar ze als Russischtalige in een min of meer vertrouwde omgeving kon werken. Daarnaast heeft Meduza in Rusland zelf een uitgebreid netwerk van lokale correspondenten die zorgen voor de primaire nieuwsvoorziening.

Oudere wetgeving

De term inoagent bestaat sinds 2012. Kort na Poetins herverkiezing in maart dat jaar, die gepaard ging met massale demonstraties in Moskou en enkele andere grote steden in Rusland, heeft de Doema een reeks repressieve wetten tegen de onafhankelijke civil society aangenomen. Eén daarvan was de wet op ‘buitenlandse agenten’.

Sindsdien zijn ongeveer 75 organisaties gedwongen zich als inoagent te laten registreren. Het anti-stalinistische historische en mensenrechten-genootschap Memorial was in 2014 een van de eerste non-gouvernementele organisaties op de lijst, een van de laatste is het centrum voor slachtoffers van verkrachting.

De lijst van ‘buitenlandse agenten’ onder de Russische (massa)media is met 19 registraties intussen ook lang geworden. Er staan onder meer de volgende media op: Radio Svoboda/Radio Free Europe en hun dochterbedrijven als Krim Reali, Kavkaz Reali, Sibir Reali, alsmede Golos Ameriki (Voice of America) en het internet televisiekanaal Nastojasjtsjee Vremja. Tegen Radio Svoboda/Radio Free Europe worden momenteel harde maatregelen genomen. Het nieuwsmedium heeft volgens The Moscow Times  inmiddels een groot aantal boetes gekregen, die in totaal tot 30 miljoen euro zijn opgelopen.

Sinds december 2020 kunnen ook individuele Russen worden verplicht zichzelf als ‘buitenlandse agenten’ te afficheren. Tot nu toen zijn er 5 burgers als inoagent geregistreerd, onder anderen de bijna 80-jarige mensenrechtenactivist Lev Ponomarjov.