De oorlog tegen Oekraïne is volgens president Poetin meer en meer een mondiale cultuuroorlog geworden. ‘Een beslissend keerpunt’ voor de ‘beschaving’, omdat er ‘opnieuw een echte oorlog tegen ons moederland is ontketend’, aldus de Russische president in zijn traditionele rede op de jaarlijkse Overwinningsdag van 9 mei. Wat in februari 2022 begon als een ‘speciale militaire operatie’ om het Oekraïense ‘broedervolk van zijn fascistische regime in Kyiv te bevrijden’, zoals het toen officieel heette, is bijna vijftien maanden later uitgemond in een heuse oorlog van de ‘westerse globalistische elites’ tegen Rusland, zei Poetin.
Poetin spreekt de parade toe. Foto Kremlin.
In zijn toespraak vanaf het mausoleum aan de Kremlinmuur legde Poetin zo impliciet nagenoeg één-op-één een verband tussen de Grote Vaderlandse Oorlog (1941-1944) tegen het fascisme en de huidige militaire operatie tegen het soevereine buurland Oekraïne. Ook nu ‘zien we een heuse cultus rond de nazi's en hun handlangers ontstaan’, zei Poetin. Waarna hij de Russische soldaten toesprak die momenteel op zijn bevel tegen Oekraïne vechten. ‘De toekomst van onze staat en ons volk hangt van u af’. De president expliciteerde de analogie met de Tweede Wereldoorlog overigens niet nader, mede omdat hij in zijn twintig minuten durende toespraak geen enkele keer de woorden Oekraïne of Oekraïners in de mond nam.
Afgeschaald feest
Het was niet de eerste Overwinningsdag sinds het begin van de oorlog in 2022, maar wel de eerste na de reeks militaire successen die Oekraïne in het najaar van 2022 op het slagveld ten oosten van Charkiv en in de provincie Cherson had weten te boeken. De voorbereidingen van de feestdag waren overschaduwd door aanhoudende geruchten over op handen zijnde nieuwe Oekraïense offensieven in het zuiden van de provincie Zaporizja en ten oosten van Cherson. Aan de vooravond van de feestdag was de Russische regering bovendien geconfronteerd met nieuwe tegenslagen, zoals een vermeende drone-aanval op het Kremlin, een bomaanslag op de oorlogsvrijwilliger en schrijver Zachar Prilepin en talrijke branden in olieopslagplaatsen en een gebouw nabij een opleidingscentrum van de geheime dienst FSB.
Als gevolg van deze onzekerheid waren er op voorhand talrijke festiviteiten afgelast of afgeschaald. De centrale parade op het Rode Plein in Moskou was kleiner van opzet dan voorgaande jaren: geen 10.000 à 12.500 militairen marcherend in het gelid maar slechts 8.000, geen vliegshow in de lucht en aanmerkelijk minder rollend materieel, al werden er wel twee nieuwe typen gepantserde voertuigen (een soort Humvees, genaamd Spartak en Achmat) aan het publiek gepresenteerd). In zeker 22 steden (de meeste op de Krim of nabij de Oekraïense grens, maar ook enkele plaatsen diep in Siberië of in het noordwesten nabij de Baltische Landen) werden helemaal geen lokale parades gehouden.
De officiële redenen varieerden van bosbranden tot angst voor ‘provocaties’. Gebrek aan mankracht om de parades te vullen, was vermoedelijk de werkelijke reden. En overal in het land waren de optochten van de Onsterfelijke Regimenten afgelast of verplaatst naar de virtuele wereld van internet. In deze inmiddels traditionele optochten, ooit begonnen als burgerinitiatief maar al snel overgenomen door de staat, dragen burgers portretten mee van hun voorouders, die in de Grote Vaderlandse Oorlog (Tweede Wereldoorlog) tegen Hitler Duitsland zijn gesneuveld. De autoriteiten vreesden rond deze Onsterfelijke Regimenten eveneens ‘provocaties’, met andere woorden, ze waren bang dat burgers foto’s van in Oekraïne omgekomen mannen en zonen zouden kunnen meenemen.
Steden zonder lokale parade. Grafiek Ura.Ru.
Ondanks onzekerheid toch opsteker
De parade van 2023 vond dan ook plaats tegen de achtergrond van onzekerheid of Rusland nog wel in staat is de oorspronkelijke oorlogsdoelen (denazificatie en demilitarisatie van Oekraïne) te realiseren. President Poetin schetste in zijn redevoering zelfs geen perspectief voor de Oekraïense provincies Loegansk, Donetsk, Zaporizja en Cherson, die hij zegt te hebben bevrijd en die Rusland in september vorig jaar via quasi-referenda heeft geannexeerd. Het feit dat hij wel de ‘strijders’ uit Loegansk en Donetsk roemde – maar geen woord zei over de andere twee bezette gebieden – zou er op kunnen wijzen dat het Kremlin alleen uit is op consolidatie van zijn posities in de Donbas.
Anders dan vooraf was gesuggereerd, werd Poetin dit jaar op het podium geflankeerd door verschillende regeringsleiders van buurland. De presidenten Aleksander Loekasjenko (Belarus), Kasim-Zjomart Tokajev (Kazachstan), Sjavkat Mirzijojev (Oezbekistan), Sadir Zjaparov (Kirgizië), Emomali Rachmon (Tadzjikistan), Serdar Berdimuchamedov (Turkmenistan) en premier Nikol Pasjinjan (Armenië) waren voor Overwinningsdag naar Moskou gekomen. Loekasjenko, die een verwonding aan een hand verborgen probeerde te houden en moeizaam ter been leek, vertrok meteen na de plechtigheden meteen weer terug naar Minsk. Andere staatshoofden waren niet aanwezig.
Oekraïne schaft 9de mei af
In Oekraïne werd de negende mei door de oorlogsomstandigheden logischerwijs niet gevierd. Sinds de Maidan in 2014 kent Oekraïne formeel twee dagen ter herinnering aan de Tweede Wereldoorlog. Op 8 mei herdenken Oekraïners sindsdien de slachtoffers van het totalitarisme in den brede, kortom, de slachtoffers van zowel fascisme als communisme. Een dag later is er sinds 2014 facultatief de kans om de oude Overwinningsdag uit de Sovjettijd te vieren.
De Oekraïense regering wil aan deze twee dagen nu een einde maken, zo kondigde president Volodymyr Zelensky aan. Voortaan zal alleen de 8ste mei bestemd zijn voor herdenking en viering. Oekraïne volgt daarmee de andere Europese landen, die 8 mei beschouwen als de dag van de nederlaag van de As-mogendheden in Europa. In zijn toespraak ter gelegenheid van de dodenherdenking op 8 mei dateerde Zelenski de Tweede Wereldoorlog ook niet tussen 1941 en 1945, zoals Rusland doet, maar tussen 1939 en 1945. Net als Poetin refereerde Zelensky aan de oorlog nu. ‘We hebben het kwaad gezamenlijk verslagen. Op dezelfde wijze als we ons nu gezamenlijk teweer stellen tegen een vergelijkbaar kwaad’, zei Zelensky in zijn boodschap tot de bevolking.