In Brussel is woedend gereageerd op Viktor Orbáns onaangekondigde bezoek aan Moskou. Het Hongaarse EU-voorzitterschap is nog geen twee weken oud, maar Orbán heeft al bezoeken gebracht aan Kyiv, Moskou, Beijing en Washington, én een rechts-conservatieve Europese fractie opgericht.
Viktor Orbán op bezoek bij Vladimir Poetin in Moskou op 5 juli 2024. Foto: EPA / Yuri Kochetkov
Orbán lijkt vastberaden om de zes maanden waarin Hongarije voorzitter is van de Raad van de Europese Unie ten volste te benutten. Op 30 juni, een dag voor het voorzitterschap begon, kondigde de Hongaarse premier plannen aan voor een nieuwe rechts-conservatieve fractie in het Europees Parlement. Een paar dagen later was Orbán voor het eerst sinds september 2022 in buurland Oekraïne, waar hij president Zelensky sprak.
De afgelopen twee jaar is de relatie tussen Oekraïne en Hongarije sterk verslechterd. Hongarije onderhoudt als enige EU-lidstaat warme banden met het Kremlin. De Hongaren zijn fel gekant tegen westerse wapensteun aan Oekraïne en Orbán probeert voortdurend om Europese steunpakketten voor Oekraïne en sanctiemaatregelen tegen Rusland te blokkeren of af te zwakken. Ook stelt Orbán dat Kyiv de rechten van de Hongaarse minderheid in het westen van Oekraïne schendt.
Dat Orbán toch een bezoek bracht aan Kyiv, had alles te maken met de ‘vredesmissie’ waaraan hij is begonnen, zo schreef de Hongaarse premier op X. De ontmoeting met Zelensky leverde nauwelijks concrete resultaten op, behalve de belofte dat Oekraïne en Hongarije gaan werken aan de verbetering van de onderlinge verhouding.
Belangrijker was Orbáns opmerking dat hij Zelensky had opgeroepen ‘te overwegen of het mogelijk is om de strijd te staken en te onderhandelen met Rusland, aangezien een staakt-het-vuren het tempo van de onderhandelingen zou opvoeren.’ Orbán zei niet aan welke voorwaarden zo’n bestand zou moeten voldoen, noch of Rusland bereid is om daarover te praten.
Twee dagen na zijn vertrek uit Kyiv stapte Orbán opnieuw in het vliegtuig, naar eigen zeggen voor de tweede halte van zijn ‘vredesmissie’. Toen bleek dat die tweede halte Moskou was, haastten EU-politici zich van Orbáns reis te distantiëren. Voorzitter van de Europese Raad Charles Michel en EU-buitenlandchef Josep Borrell benadrukten dat het EU-voorzitterschap Orbán niet het mandaat gaf om namens Brussel te onderhandelen. ‘Appeasement zal Poetin niet tegenhouden’, reageerde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen woedend.
Hun reacties weerhielden Poetin er niet van om net te doen alsof Orbán wel degelijk namens de EU in Moskou was. ‘Voor zover ik begrijp bent u hier niet alleen als onze langdurige bondgenoot, maar ook als EU-voorzitter’, aldus Poetin. Daarnaast herhaalde Poetin de voor Oekraïne onacceptabele Russische voorwaarden voor vredesonderhandelingen: dat Kyiv afziet van toetreding tot de Navo en de Russische annexatie erkent van de Krim en de Oekraïense provincies Donetsk, Loehansk, Zaporizja en Cherson.
'Missie geslaagd'
Aangezien de Oekraïense en Russische voorwaarden voor onderhandelingen onverenigbaar zijn, is het de vraag wat Orbán met zijn ‘vredesmissie’ hoopt te bereiken. Orbán werpt zich op als een neutrale onderhandelaar, die oordeelloos kijkt naar de standpunten van beide partijen. Tegelijkertijd herhaalt hij regelmatig Russische retoriek over de oorlog. Zo beschuldigt Orbán de VS en EU-lidstaten van oorlogshitserij, terwijl hij weigert afstand te nemen van de Russische agressie jegens Oekraïne.
Na Orbáns bezoek temperde het Kremlin de verwachtingen over diens ‘vredesmissie’. ‘Tussen de betrokken partijen bestaat een aantal grote meningsverschillen. Maar Orbán heeft ten minste een serieuze poging gedaan om de essentie van die meningsverschillen te doorgronden', aldus Kremlin-perschef Dmitri Peskov.
Orbán schreef daarentegen triomfantelijk op X dat zijn ‘missie was geslaagd’: zijn doel was om ‘directe communicatiekanalen’ te openen en ‘de dialoog te starten’. Hij kondigde gelijk aan dat hij op maandag een nieuwe bestemming zou aandoen op zijn ‘vredesmissie’. In een interview met Bild zei Orbán dat hij uiteindelijk met vijf partijen wil praten over vrede: Oekraïne, Rusland, China, de VS en de EU. Beijing was maandag zijn derde bestemming.
China en Hongarije hebben een vergelijkbare houding ten aanzien van de oorlog in Oekraïne: beide landen zeggen een neutrale partij te zijn, maar onderhouden nauwe banden met het Kremlin. Volgens het Westen levert China bovendien op grote schaal microchips en andere elektronica die Rusland inzet voor militaire doeleinden.
Tijdens Orbáns bezoek riep de Chinese leider Xi Jinping Rusland en Oekraïne op tot een staakt-het-vuren. Ook vroeg Xi ‘andere grootmachten’ om hun steun uit te spreken voor onderhandelingen. Net als Poetin lijkt ook Beijing de suggestie te willen wekken dat Orbán namens de EU op reis is. In een bericht over Orbáns bezoek spreekt de Chinese buitenlandwoordvoer Hua Chunying nadrukkelijk over het Hongaarse EU-voorzitterschap en over de verhouding tussen China en de EU.
Dinsdag reisde Orbán door naar zijn vierde bestemming in anderhalve week, de NAVO-top in Washington. Tijdens die top staat de bestendiging van de westerse steun aan Oekraïne centraal. Het is niet bekend of Orbán in Washington in gesprek gaat met president Joe Biden, of mogelijk met de Republikeinse presidentskandidaat Donald Trump.
Donald Trump
Orbán maakt geen geheim van zijn sympathie voor de campagne van Donald Trump. Hongarije heeft voor zijn voorzitterschap van de EU de slogan Make Europe Great Again gekozen − duidelijk een knipoog naar Donald Trumps leus Make America Great Again.
Tijdens zijn reis naar Moskou liet de Hongaarse premier zich vergezellen door Roger Köppel, hoofdredacteur van het conservatieve Zwitserse weekblad Die Weltwoche. Tegen Köppel zei Orbán dat een verkiezing van Trump in november ‘het beste is dat de wereld kan overkomen’.
Voor Oekraïne kan een tweede presidentschap voor Trump desastreuze gevolgen hebben. Begin dit jaar weigerde de Trump-gezinde vleugel van de Republikeinse partij al maandenlang om in te stemmen met een nieuw Amerikaans pakket wapensteun aan Oekraïne. Het leidde tot grote tekorten aan wapens en munitie aan het front, waarvan Oekraïne nog altijd niet geheel is hersteld.
In gesprek met Die Weltwoche voorspelt Orbán dat Trump, mocht hij worden verkozen, direct zal onderhandelen met Poetin, zonder Zelensky of de EU daarbij te betrekken. ‘In dat geval heeft Zelensky niets te winnen en veel te verliezen’, aldus Orbán. Net als Orbán blijft Trump vooralsnog vaag over de voorwaarden die hij stelt aan een mogelijk staakt-het-vuren in Oekraïne.
Patriotten voor Europa
Naast Oekraïne, Rusland, China en de VS noemde Orbán aan het begin van zijn reis een vijfde partij waarmee hij wil praten over vrede in Oekraïne: de Europese Unie. Het is geen toeval dat Hongarije aan de vooravond van zijn EU-voorzitterschap een nieuwe Europese fractie heeft opgericht. Op een persconferentie met de populistische Tsjechische ex-premier Andrej Babis en Herbert Kickl van de Oostenrijkse radicaal-rechtse partij FPÖ lanceerde Orbán op 30 juni het bondgenootschap Patriotten voor Europa.
Na de aankondiging sloten zich al snel veertien partijen aan uit twaalf EU-lidstaten, waaronder de Nederlandse PVV, Vlaams Belang, het Italiaanse Lega van vicepremier Matteo Salvini en het Spaanse Vox. Het gaat veelal om radicaal-rechtse, eurokritische anti-migratiepartijen.
De grootste partij binnen Orbáns alliantie is het Franse Rassemblement National, dat met Jordan Bardella ook de voorzitter van de fractie levert. Met 84 zetels in het Europees Parlement is Patriotten voor Europa de derde fractie in het Europees Parlement, na de christendemocraten en de socialisten.
Het nieuwe rechtse blok gaat zich volgens het oprichtingsmanifest inzetten voor de ‘Europese identiteit, tradities en gebruiken’, tegen het afstaan van autonomie aan Brussel, tegen illegale migratie en tegen de Green Deal. Het Oekraïnestandpunt van Patriotten voor Europa is nog onduidelijk, hoewel Orbán zal proberen om fractiegenoten mee te krijgen in zijn ‘vredesmissie’.
De PVV heeft in de coalitieonderhandelingen trouw moeten beloven aan de steun aan Oekraïne, en wijkt vooralsnog niet af van die lijn. Bij de aankondiging van de aansluiting bij Patriotten voor Europa sprak PVV-leider Geert Wilders zijn steun uit aan Oekraïne. Later herhaalde Sebastiaan Stöteler, PVV-fractievoorzitter in het Europees Parlement en één van de vicevoorzitters van Patriotten voor Europa, dat standpunt.