De meervoudige terreuraanslagen op synagogen, kerken en politiekantoren in de Russische deelrepubliek Dagestan, op Pinksterzondag 23 juni, lijken te zijn uitgevoerd door terroristen van eigen bodem en ook van goeden huize. Drie verdachten zijn zelfs familie van een hoge regiobestuurder uit de regeringspartij Verenigd Rusland. Mede daarom heeft Moskou een grootscheepse zuivering van het bestuurlijk apparaat in Dagestan aangekondigd.
Vermoedelijke terroristen in Dagestan. Foto Telegramkanaal
Volgens de gespecialiseerde website Kavkazki Oezel (De Kaukasische Knoop) werden de terroristen vermoedelijk gedreven door religieuze motieven. De daders beraamden hun reeks aanslagen in de steden Machatsjkala en Derbent precies tijdens kerkdiensten ter gelegenheid van orthodox Pinksteren. Ook hadden ze het gemunt op synagogen in de hoofdstad en de derde stad van Dagestan. Derbent was in oktober vorig jaar, na de Hamas-pogrom in Israel en de daarop volgende oorlog in Gaza, ook al het toneel van antisemitisch geweld.
Islamitische staat
Volgens sommige Russische media zijn de terroristen op zijn minst geinspireerd door Islamitische Staat. Conform de officiële veiligheidsdoctrine kan IS worden aangemerkt als een 'spin off' van het Amerikaanse beleid in het Midden-Oosten en zo dus ook als een indirecte pion van de VS.
Of er directe banden zijn geweest, is nog onduidelijk. Maar de aanslagplegers werden na hun gewelddadige acties, die pas maandagmorgen 24 juni onder controle van de autoriteiten waren, wel gecomplimenteerd door de website Al-Azaim van Islamitische Staat-Khorasan (IS-K), de Russische cel van IS die ook wordt verdacht van de aanslag in maart 2024 op de concertzaal Crocus City in Moskou.
Hoewel staatspersbureau Tass nadien meldde dat de daders in de kring van IS moeten worden gezocht, verwees gouverneur Sergej Melikov van de deelrepubliek aan de Kaspische Zee in zijn eerste reactie naar de oorlog tegen Oekraïne. ‘De oorlog komt naar ons huis. We hebben dit eerder gevoeld, maar vandaag worden we rechtstreeks met deze oorlog geconfronteerd’, aldus Melikov. Hij expliciteerde niet of hij daarbij verwees naar Oekraine en zijn westerse bondgenoten, refereerde aan de antisemitische pogroms van vorig najaar of aan de ongeregeldheden rond rekruteringsbureaus in Dagestan na de 'gedeeltelijke' mobilisatie van Russische weerbare mannen van september 2022.
Binnenlandse daders
Volgens het Russische ministerie van Volksgezondheid kwamen bij de terreurgolf zeker 23 mensen om het leven – onder wie vijftien politiemannen en een Russisch-orthodoxe priester – en raakten er 46 burgers gewond. Daags na de aanslagen op Pinksterzondag klonken er in Machatsjkala wederom schoten, dit keer echter zonder noodlottige gevolgen.
Bij de antiterroristische politieoperaties, die werden uitgevoerd onder een officiële noodtoestand, werden vijf verdachte terroristen gedood, twee in Derbent en drie in Machatsjkala. Allen waren afkomstig uit Dagestan.
Een van de gedode terroristen is Adil Omarov, een zoon van bestuurshoofd Magomed Omarov van rayon Sergokalininski. Een andere zoon en een neef van Omarov waren eveneens betrokken bij de aanslagen. Allen hadden goede opleidingen genoten en respectabele banen gehad. Volgens vader Omarov zouden zijn familieleden afgelopen jaren onder invloed van het Wahabisme zijn geradicaliseerd.
Magomed Omarov zelf werd in de loop van de Pinksterdag gearresteerd en later ontslagen als rayonhoofd. Regeringspartij Verenigd Rusland royeerde hem als lid.
De Omarovs behoren tot het bestuurlijke en economische establishment van Dagestan. Vader Magomed Omarov was veertien jaar lang bestuurshoofd van Sergokalininsk. In die functie had hij onder maar liefst vier Dagestaanse deelstaatpresidenten in Machatsjkala gediend. Voordien werkte hij bij de Sberbank, de grootste (spaar)bank van Rusland. Later bekleedde hij een functie bij een privébank, die in bezit was van premier Abdoesamad Gamidov van Dagestan. Toen de laatste in 2018 werd gearresteerd op verdenking van verduistering, ontsprong Omarov de dans en behield hij zijn bestuurlijke positie.
Zuiveringen
De autoriteiten lijken danig geschrokken te zijn van de mogelijke lijntjes met de lokale elites en hun clans. Twee dagen na de aanslagen kondigde Melikov een grootscheepse revisie aan van het hele ambtelijke apparaat in Dagestan. De gouverneur waarschuwde de bestuurders en ambtenaren dat ze hun familietradities moeten scheiden van hun clanbelangen. Iedereen in overheidsdienst zal aan nadere inspectie worden onderworpen, waarschuwde Melikov. Hij zei de 'volledige veranwoordelijkheid op zich te nemen' voor deze grondige zuivering van de bureaucratie in Dagestan.
Geweld in Dagestan is niet nieuw. De deelrepubliek is al decennia in de greep van clanoorlogjes. Maar volgens de onafhankelijke website Insider is de reeks aanslagen op Pinksterzondag dit keer meer dan een interne strijd om macht en geld. Afgelopen decennium is in Dagestan ook een religieus radicaliseringsproces gaande.
Kremlin
Het Kremlin reageerde terughoudend op de terreur in de Kaukasus. President Poetin sprak zich niet in het openbaar uit over het geweld en zijn antwoord daarop. Zijn woordvoerder Dmitri Peskov ontkende dat Moskou zijn greep op de regio wat ziet verslappen, zoals in de jaren negentig/nul toen ook Dagestan een gewelddadige chaos was. ‘Rusland is nu anders, de samenleving is geconsolideerd', aldus Peskov. 'Zulke criminele terroristische manifestaties als in Dagestan worden niet ondersteund in de samenleving, noch in Rusland, noch in Dagestan.’
In een eerste analyse liet de website Kaukasische Knoop weinig heel van deze redenering. ‘Rusland zal met luide officiële verklaringen een onderzoek aankondigen. De onderzoekers zullen de oorzaak-en-gevolgrelaties oppervlakkig doornemen en vervolgens met feiten komen die bij iedereen bekend zijn: hier zijn de doden, hier zijn hun aanhangers en dit zijn de landen waarmee zij connecties hadden. Dat is een handige manier om over de NAVO, de VS en Oekraïne te praten. Maar de auteurs zullen niet ingaan op de onderliggende redenen voor de ontevredenheid van gewone Dagestani over wat er in Rusland gebeurt. In Dagestan bestaat er een parallelle macht die nu openlijk de strijd aanbindt met de officiële macht. Als dieperliggende oorzaken niet worden opgelost, zullen er altijd medeplichtigen in het buitenland zijn.’
Ook in Moskou leek de stemming enkele dagen later om te slaan. Woordvoerder Peskov schaarde zich toen in algemene zin achter een pleidooi van de Tsjetsjeense leider Ramzan Kadyrov om niet alleen achter de terroristen aan te gaan, maar ook achter hun familieleden. 'Niemand twijfelt eraan dat de strijd tegen terroristen onverzoenlijk en wreed moet zijn', aldus Peskov. Ook degenen die terrorisme tolereren of er indirect bij betrokken zijn, moeten volgens hem worden aangepakt. Kadyrov had daarbij eerder zelfs het woord 'bloedwraak' in de mond genomen.
Dit artikel is na publicatie geactualiseerd.